Σε μια περίοδο αυξημένων και πολυδιάστατων αβεβαιοτήτων καθίσταται επιτακτική η μετάβαση σε βιώσιμα οικονομικά μοντέλα. Μια ολιστική στρατηγική που συνδυάζει τη βιώσιμη χρηματοοικονομική, τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και την υπεύθυνη αξιοποίηση των βιολογικών πόρων, δημιουργώντας τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την μετατροπή των σημερινών προκλήσεων σε μοχλούς ανάπτυξης και δημιουργίας μακροπρόθεσμης αξίας.
Βιώσιμη χρηματοοικονομική
Η εκρηκτική αύξηση των ESG κεφαλαίων τα τελευταία έτη αντανακλά τη μετατόπιση της επενδυτικής κουλτούρας. Σύμφωνα με έρευνα της Bloomberg Intelligence, τα παγκόσμια επενδυτικά κεφάλαια σε ESG ενδέχεται να ξεπεράσουν τα 45 τρισ. ευρώ έως το τέλος του 2025, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 1/3 των συνολικών περιουσιακών στοιχείων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρωτοστατεί, με θεσμικές παρεμβάσεις όπως η Ευρωπαϊκή Ταξονομία (EU Taxonomy) και η οδηγία Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD), θέτοντας ενιαία πρότυπα αποτύπωσης της βιωσιμότητας, διασφαλίζοντας τη διαφάνεια και την αξιολόγηση του πραγματικού αντίκτυπου.
Στην Ελλάδα, η στροφή προς τη βιώσιμη χρηματοδότηση βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης. Η έκδοση πράσινων ομολόγων από συστημικές τράπεζες και οι επενδυτικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για έργα πράσινης ενέργειας και υποδομών, καταδεικνύουν ότι η αγορά αποκρίνεται στις παγκόσμιες εξελίξεις.
Κυκλική οικονομία και βιοοικονομία
Η κυκλική οικονομία και η βιοοικονομία, οι οποίες ενοποιούνται στη σύγχρονη προσέγγιση της κυκλικής βιοοικονομίας, αποτελούν βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (EU Green Deal) και ισχυρά εργαλεία για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης.
Συνδυάζοντας την αρχή της κυκλικότητας με τη χρήση βιολογικών πόρων, στοχεύουν στη μείωση της κατανάλωσης φυσικών και μη ανανεώσιμων πόρων, την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση υλικών, καθώς και την αποδοτική διαχείριση των αποβλήτων, μεγιστοποιώντας την αξία των προϊόντων σε όλο τον κύκλο ζωής τους.
Η κυκλική βιοοικονομία ειδικότερα, ενισχύει τη διαχείριση των φυσικών πόρων, μειώνοντας τα απόβλητα και ελαχιστοποιώντας την εξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ), συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Στην Ελλάδα, η εφαρμογή αυτού του μοντέλου έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι κάθε παραγωγική διαδικασία προσφέρει ευκαιρίες για τη μείωση του αποτυπώματος αποβλήτων, ενώ η επαναχρησιμοποίηση υλικών μπορεί να αποτελέσει κινητήριο δύναμη για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.
Μια ολιστική προσέγγιση
Η σύνθεση της βιώσιμης χρηματοοικονομικής με την κυκλική οικονομία και τη βιοοικονομία δημιουργεί ένα δυναμικό σύστημα αμοιβαίας ενίσχυσης. Η κατεύθυνση κεφαλαίων με βάση ESG κριτήρια (πράσινα ομόλογα, βιώσιμα δάνεια και επενδυτικά κεφάλαια) δημιουργεί έναν χρηματοοικονομικό μηχανισμό υποστήριξης για πράσινες επενδύσεις, όπως τεχνολογίες ανακύκλωσης, επεξεργασίας βιοαποβλήτων και παραγωγής βιοϋλικών. Αυτές οι επενδύσεις, με τη σειρά τους, τροφοδοτούν την κυκλική οικονομία, όπου κάθε υλικό και πόρος διατηρείται σε χρήση για το μέγιστο δυνατό διάστημα μέσω επαναχρησιμοποίησης, ανακατασκευής και ανακύκλωσης.
Παράλληλα, η βιοοικονομία αξιοποιεί τα βιολογικά υπολείμματα, μετατρέποντάς τα σε νέα προϊόντα, κλείνοντας έτσι τον κύκλο των πόρων, ελαχιστοποιώντας ταυτοχρόνως τα απόβλητα. Οι τράπεζες και οι επενδυτές υποστηρίζουν πράσινες εφαρμογές, οι οποίες με τη σειρά τους δημιουργούν ελκυστικές ευκαιρίες επανεπένδυσης, αξιοποιώντας περαιτέρω τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία, διαμορφώνοντας έναν κύκλο συνεχούς επανεπένδυσης και ανάπτυξης.
Προκλήσεις μετάβασης
Η υλοποίηση του εν λόγω μοντέλου συνοδεύεται από σημαντικές προκλήσεις, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), οι οποίες συχνά στερούνται πρόσβασης σε κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία και τεχνογνωσία. Επίσης, παρατηρούνται ασυμβατότητες σε πρότυπα πιστοποίησης και ελλείψεις σε εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.
Για την αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών, απαιτείται:
- Ενίσχυση Χρηματοδοτικών Εργαλείων: Πράσινα δάνεια με μειωμένα επιτόκια και ευνοϊκότερους όρους.
- Καθιέρωση Ενιαίων Προτύπων: Εθνική εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Ταξονομίας και της CSRD με αυστηρούς ελέγχους από ανεξάρτητους ελεγκτικούς μηχανισμούς.
- Ανάπτυξη Δεξιοτήτων: Εκπαιδευτικά προγράμματα σε πανεπιστήμια και φορείς κατάρτισης σε βιώσιμη χρηματοικονομική και στις αρχές της κυκλικής οικονομίας/βιοικονομίας.
- Δημόσιες και Ιδιωτικές Συνεργασίες: Δημιουργία δημόσιων και ιδιωτικών συνεργιών με σκοπό την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την συγκέντρωση των απαραίτητων πόρων.
- Ψηφιακή Διαφάνεια: Εφαρμογή τεχνολογιών blockchain για την ιχνηλασιμότητα υλικών και τη διασφάλιση της ακεραιότητας των αλυσίδων εφοδιασμού.
Σύνοψη
Η μετάβαση σε ένα νέο οικονομικό μοντέλο που συνδυάζει τις αρχές της βιώσιμης χρηματοοικονομικής, της κυκλικής οικονομίας και της βιοοικονομίας είναι αναγκαία για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, ιδίως σε ένα περιβάλλον έντονων γεωοικονομικών και περιβαλλοντικών πιέσεων.
Η στοχευμένη διοχέτευση επενδυτικών πόρων σε τομείς με ισχυρό ESG αποτύπωμα, η ενεργοποίηση της βιομηχανικής καινοτομίας και η αξιοποίηση των τοπικών φυσικών πόρων μπορούν να καταστήσουν την Ελλάδα πρωτοπόρο της πράσινης μετάβασης, προσφέροντας πολυεπίπεδα οφέλη για το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία.
* Ο Δημήτριος Καινούργιος (φωτ. δεξιά) είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΚΠΑ, Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εσωτερικός Έλεγχος, Διαχείριση Κινδύνων & Κανονιστική Συμμόρφωση», του University of Athens MBA, και του Κέντρου Μελετών & Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής.
** Ο Iωάννης-Ηλίας Πλήκας είναι υποψήφιος Διδάκτωρ στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών & ερευνητής στο Κέντρο Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.