Στο μεγάλο Συνέδριο του Πανεπιστημίου Πειραιώς για το Δημογραφικό Πρόβλημα και τη Γήρανση του Πληθυσμού στην Ελλάδα, που έγινε τον Νοέμβριο του 2023, παρουσιάσαμε μια συνολική στρατηγική για το νέο οικονομικό μοντέλο στην Ελλάδα [Κεφάλαια 7-10, στο βιβλίο Μ. Νεκτάριου, «Στρατηγική για τη Γήρανση του Πληθυσμού: Ελλάδα 2050», εκδόσεις Παπαζήση, 2023]. Προϋπόθεση για την υλοποίηση του νέου οικονομικό μοντέλου είναι μια «αναγκαία» και μια «ικανή συνθήκη».
Η αναγκαία συνθήκη
Η αναγκαία συνθήκη είναι η σαφής διατύπωση του κεντρικού στόχου και η λεπτομερής περιγραφή των πολιτικών υλοποίησης του στόχου. Ο κεντρικός στόχος θα έχει δύο άξονες: (α) την αύξηση των εξαγωγών των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών και (β) την υποκατάσταση των εισαγωγών.
Οι ανακατατάξεις που έχουν δρομολογηθεί στο νέο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης διευκολύνουν την επίτευξη του στόχου αυτού. Για την Ελλάδα, η «αναγκαία συνθήκη» για την επαναβιομηχάνιση είναι η ένταξή της στις νέες παγκόσμιες αλυσίδες αξίας GVCs (Global Value Chains), που έχουν ήδη δημιουργηθεί.
Λόγω του μικρού μεγέθους της χώρας, ο κύριος παράγοντας που θα καθορίσει τη βιωσιμότητα των εξαγωγικών επιχειρήσεων είναι η κλίμακα παραγωγής. Στο σημείο αυτό χρειάζεται η συνεργασία του κράτους με τους ιδιωτικούς φορείς, ώστε να καθοριστούν οι τομείς της οικονομίας με τη μεγαλύτερη εξαγωγική δυναμική και στους τομείς αυτούς να επιδιωχθεί η μεγαλύτερη συγκέντρωση δυνάμεων. Έχουμε προτείνει οκτώ τομείς της οικονομίας:
- Εφοδιαστική αλυσίδα
- Παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ
- Κλάδος μετάλλων της βαριάς βιομηχανίας
- Τρόφιμα και ποτά
- Βιομηχανία φαρμάκου
- Κατασκευές
- Αμυντική βιομηχανία
- Τομέας Προηγμένων Τεχνολογιών (νανοτεχνολογία, βιοτεχνολογία, προηγμένα υλικά, ICT)
Επιπλέον, η δημιουργία εξαγωγικών επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας θα οδηγήσει στην αναβάθμιση του ελληνικού μάρκετινγκ με εξειδικευμένα στελέχη και νέα τεχνογνωσία, που θα συμβάλλουν στην καθιέρωση των διεθνώς εμπορεύσιμων ελληνικών προϊόντων.
Ένα παράδειγμα εφαρμογής αυτής της στρατηγικής είναι ο αγροτικός τομέας, στον οποίο έχουμε προτείνει τη δημιουργία ενός Φορέα Αγροτικών Εξαγωγών, η λειτουργία του οποίου θα είχε θεαματικές επιδόσεις τόσο στις εξαγωγές, όσο και στη δημιουργία κινήτρων για αύξηση της αγροτικής παραγωγής.
Η δεύτερη διάσταση της προτεινόμενης στρατηγικής είναι η συστηματική υποκατάσταση των εισαγωγών, με εγχωρίως παραγόμενα αντίστοιχα προϊόντα. Και στην περίπτωση αυτή είναι απαραίτητος ο εθνικός σχεδιασμός, για την επιλογή των τομέων της οικονομίας στους οποίους υπάρχει ή μπορεί να δημιουργηθεί σχετικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την εγχώρια παραγωγή.
Μια πρώτη εφαρμογή θα ήταν η στήριξη της ενεργειακής μετάβασης με τοπική παραγωγή στοιχείων ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών και μπαταριών.
Δεύτερη, και σημαντικότερη, εφαρμογή θα ήταν ο εξορθολογισμός και η αξιοποίηση της αμυντικής βιομηχανίας. Η ΕΑΒ, τα ΕΑΣ, η ΕΛΒΟ, τα ναυπηγεία και το εργοστάσιο ανακατασκευής αρμάτων μάχης στο Βελεστίνο μπορούν να ενταχθούν σε ευρωπαϊκά clusters αμυντικής βιομηχανίας και να εμβαθύνουν τις παραγωγικές δυνατότητές τους.
Τρίτον, θα μπορούσαν να επιδιωχθούν συνεργασίες με τις μεγάλες εμπορικές αλυσίδες (ρούχων, συσκευών, εξαρτημάτων, επίπλων, κλπ.), που λειτουργούν στη χώρα. Από τις χιλιάδες των προϊόντων, θα μπορούσαν να επιλεγούν μερικές δεκάδες για την παραγωγή τους στην Ελλάδα και με τις ίδιες ακριβώς προδιαγραφές. Η συμφωνία θα προέβλεπε την εξασφαλισμένη απορρόφηση της εγχώριας παραγωγής από τις εν λόγω εμπορικές αλυσίδες.
Η ικανή συνθήκη
Για την υλοποίηση, όμως, τέτοιων διεθνών συνεργασιών, τόσο στις εξαγωγές, όσο και στην υποκατάσταση των εισαγωγών, η «ικανή συνθήκη» είναι μία και μοναδική: η δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων μέσω συγχωνεύσεων και εξαγορών μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων καθώς και με τη δημιουργία συστάδων επιχειρήσεων (clusters). Η εθνική στρατηγική πρέπει να οδηγείται από τον κανόνα: «τουλάχιστον 10 υφιστάμενες επιχειρήσεις συγχωνεύονται σε 1 νέα επιχείρηση».
Πριν από λίγες μέρες η ΕΛΣΤΑΤ ανακοίνωσε ότι το 2023 λειτουργούσαν 932.549 επιχειρήσεις σε βιομηχανία, κατασκευές, εμπόριο και υπηρεσίες.
Οι 697.484 ήταν ατομικές (τρεις στις τέσσερις), οι 574.264 δεν απασχολούσαν κανέναν υπάλληλο (έξι στις δέκα), η μεταποίηση αποτελούσε μόλις το 6% του συνόλου και η νεοφυής επιχειρηματικότητα επικεντρώνεται σε τουρισμό και εστίαση.
Περίπου το 70% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων κινείται σε κλάδους χαμηλής έντασης γνώσης ή τεχνολογίας. Έτσι οι μισθοί μένουν χαμηλοί, η παραγωγικότητα σέρνεται, οι επενδύσεις υστερούν και το ΑΕΠ στηρίζεται δυσανάλογα στην ιδιωτική κατανάλωση.
Κι όμως, ο πλούτος χτίζεται εκεί όπου υπάρχει μέγεθος. Οι μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις πληρώνουν καλύτερα, εκπαιδεύουν συστηματικά, επενδύουν σε μηχανήματα και λογισμικό, ενσωματώνουν διαδικασίες συμμόρφωσης με το θεσμικό πλαίσιο αντί να παίζουν με τη «γκρίζα ζώνη», ανοίγουν εξαγωγικούς δρόμους και διασπείρουν κινδύνους ώστε να αντέχουν στα σοκ.
Δημιουργούν σταθερή φορολογική βάση που επιτρέπει χαμηλότερους συντελεστές για όλους και, κυρίως, καλλιεργούν εμπιστοσύνη: τηρούν προθεσμίες, εκτελούν συμβάσεις, οικοδομούν μακροχρόνιες σχέσεις με προμηθευτές και τράπεζες.
Εάν επιτευχθεί μια τέτοια συγκέντρωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, εκτός όλων των άλλων, θα μειωθεί η παραοικονομία και η φοροδιαφυγή (υπολογίζονται στο 25% και στο 7% του ΑΕΠ, αντίστοιχα) και θα αυξηθεί το ΑΕΠ, λόγω της ένταξης της «μαύρης οικονομίας» στην επίσημη.
Συμπερασματικά, η νέα φάσης της παγκοσμιοποίησης είναι ευνοϊκή για την επαναβιομηχάνιση της χώρας, αλλά προϋποθέτει την εκπόνηση εθνικής στρατηγικής με στόχο την αύξηση των εξαγωγών και την υποκατάσταση των εισαγωγών. Η επιτυχία της προϋποθέτει τη χρησιμοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης για την προώθηση ενός μεγάλου προγράμματος συγχωνεύσεων των υφιστάμενων μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
* Ο Μιλτιάδης Νεκτάριος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.