Η λειψυδρία αλλά και οι πλημμύρες στο λεκανοπέδιο της Αττικής απασχόλησαν, κατά το απερχόμενο έτος, τη κυβέρνηση, τους επιστήμονες, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ασφαλώς τους κατοίκους του λεκανοπεδίου.
Υπενθυμίζεται ότι το λεκανοπέδιο ορίζεται από το Ποικίλο όρος, την Πάρνηθα, την Πεντέλη, τον Υμηττό και το όρος Αιγάλεω. Ο πληθυσμός του λεκανοπεδίου αντιμετωπίζει, από τη μια, πρόβλημα πλημμυρών και από την άλλη, ενδέχεται να αντιμετωπίσει πρόβλημα λειψυδρίας γιατί οι ταμιευτήρες που τροφοδοτούν την Αθήνα εξαντλούνται. Πραγματικά παράδοξο. Γράφτηκαν αξιόλογα άρθρα και αποφασίστηκαν πολλά μέτρα, είναι όμως αρκετά και αποτελεσματικά;
Για τη λειψυδρία:
- Υπάρχει πράγματι κλιματική κρίση, αλλά παρά ταύτα η χώρα και ειδικότερα η Αττική δέχεται αρκετές βροχές. Το πρόβλημα είναι ότι τεράστιες ποσότητες νερού καταλήγουν στη θάλασσα, γιατί δεν το διαχειριζόμαστε σωστά.
- Το σχέδιο «Εύρυτος», που ανακοινώθηκε από τη κυβέρνηση, θα αντιμετωπίσει ασφαλώς το πρόβλημα ύδρευσης του λεκανοπεδίου ριζικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Θα χρειαστεί χρόνο και χρήμα γιατί πρόκειται για μεγάλο έργο.
- Η πρόταση για αφαλάτωση ακούγεται καλή, αλλά άλλοι ειδικοί επιστήμονες θεωρούν ότι δεν είναι εύκολη λύση και επιπλέον είναι δαπανηρή. Ίσως για τα νησιά να είναι ιδανική λύση.
- Άλλη πρόταση είναι η επαναχρησιμοποίηση του νερού, ακόμη και αξιοποίηση του νερού από την Ψυττάλεια.
- Υπάρχουν προτάσεις για μικρούς ταμιευτήρες ή και για ταμιευτήρες σε μεγάλους χειμάρρους της Αττικής. Ίσως είναι οι καλύτερες προτάσεις.
- Ακόμη προτείνεται και η λύση των γεωτρήσεων, εκεί βέβαια που ο υδροφόρος ορίζοντας δεν έχει υποβαθμιστεί από βιομηχανικά απόβλητα ή από την απουσία αποχετεύσεων.
Πλημμύρες έχουμε συχνά στο λεκανοπέδιο γιατί:
- Από τα 700 ρέματα που είχε η Αττική μπαζώθηκαν τα 650 και η φύση εκδικείται.
- Τα βουνά που συγκροτούν το λεκανοπέδιο έχουν απογυμνωθεί από την εποχή του Πλάτωνα, με εξαίρεση τον Υμηττό που διατηρεί κάποιο ποσοστό δασοκάλυψης, με αποτέλεσμα όση βροχή πέφτει να ρέει προς τα κατάντη.
- Η επέκταση της πόλης προς τις πλαγιές των βουνών μειώνει την έκταση που θα μπορούσε να απορροφήσει κάποιες ποσότητες νερού.
- Παρατηρείται μεγάλη ραγδαιότητα της βροχόπτωσης, αποτέλεσμα ίσως κι αυτό της κλιματικής αλλαγής. Όπως επεσήμανε σοβαρός επιστήμονας, «δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Αθήνα πλημμύρισε (τέλος Νοεμβρίου 2025) με 40 χιλιοστά βροχή, εξαιτίας της πυκνής δόμησης, των μικρών ρεμάτων και με ελάχιστη απορροφητικότητα».
- Είναι ξεκάθαρο ότι ο Κηφισός είναι ανεπαρκής, έστω κι αν καθαρίζεται, δεδομένης της πεπερασμένης δυνατότητας παροχής που διαθέτει. Η διαπλάτυνσή του σε κάποια σημεία θα είναι άνευ αποτελέσματος, αφού πιο κάτω είναι πλήρως εγκιβωτισμένος.
Στη Βαλένθια έπεσαν 343 χιλιοστά βροχής μέσα σε 4 ώρες. Τότε (Νοέμβριος 2024) όλοι διερωτώντο τι θα γινόταν στην Αθήνα αν έπεφτε τόση βροχή. Πρόσφατα η Αθήνα πλημμύρισε με 44 χιλιοστά βροχής. Υπάρχει λύση και ποια είναι;
Κάποιοι επιστήμονες προτείνουν «γκρεμίστε κτίρια, ανοίξτε ξανά τα ρέματα και τα ποτάμια», ως μοναδικό σχέδιο αντιμετώπισης των ακραίων καιρικών φαινομένων. Άλλοι πάλι, ερωτώμενοι στο πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα ακραία αυτά φαινόμενα, απαντούν: «Δεν μπορούμε. Δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τέτοια φαινόμενα».
Και οι θέσεις αυτές διατυπώθηκαν μετά την εξαγγελία για την κατασκευή μιας μικρής λίμνης κοντά στην Αττική οδό, η οποία θα λειτουργεί ως μέσο ανάσχεσης της ποσότητας και της ταχύτητας του νερού στον Κηφισό, σε περίπτωση ισχυρής βροχόπτωσης. Ο σκοπός είναι το νερό να εισέρχεται σταδιακά στον Κηφισό και να καταλήγει στη θάλασσα. Εμμέσως πλην όμως σαφώς κάποιοι επιστήμονες αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα και της εν λόγω τεχνητής λίμνης.
Και το ερώτημα είναι: Υπάρχει κάποια λύση ώστε το λεκανοπέδιο να θωρακιστεί από πλημμύρες και μεγάλη ποσότητα νερού να μη χάνεται στη θάλασσα, αλλά να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της λειψυδρίας; Να πετύχουμε δηλαδή και τα δύο μαζί;
Με δεδομένο το σεβασμό στις απόψεις των ειδικών και στις ληφθείσες αποφάσεις, με κάποιες γνώσεις Υδραυλικής, Ορεινής Υδρονομικής και Υδρολογίας και κυρίως με βάση κάποιες παρατηρήσεις στο πεδίο, θα αποτολμήσω και μια επιπλέον πρόταση, ως συμβολή στην προσπάθεια για την επίλυση και των δύο προβλημάτων. Οι ειδικοί και οι αρμόδιοι θα κρίνουν.
Να σημειωθεί καταρχήν ότι και τα πέντε βουνά του λεκανοπεδίου συμβάλλουν στις πλημμύρες, ενισχύοντας κυρίως τους χειμάρρους Κηφισό, Ποδονίφτη που εκβάλλει στο Κηφισό και Ιλισό. Οι άλλοι χείμαρροι είναι αρκετά μικρότεροι, αλλά κι αυτοί προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα. Τη «μερίδα του λέοντος» λαμβάνει ο Κηφισός αφού τροφοδοτείται από την Πεντέλη, την Πάρνηθα και το Ποικίλον όρος. Θα ανέμενε κανείς ότι τα πλημμυρικά φαινόμενα προκαλούν μόνο οι εσωτερικές κεκλιμένες επιφάνειες των πέντε βουνών, που συγκροτούν μια πεντάπλευρη λεκάνη απορροής.
Αεροφωτογραφία της Αττικής με χαραγμένους τους χειμάρρους και τα μικρότερα ρέματα που εκβάλλουν σ’ αυτούς.
Όμως συμβαίνει και κάτι παράδοξο και συγχρόνως απαράδεκτο. Η βόρεια πλευρά της Πεντέλης τροφοδοτεί το ρέμα Διονύσου, το οποίο αφού περάσει από το Διόνυσο, τη Δροσιά και την Εκάλη, εκβάλλει στον Κηφισό. Ενώ το ρέμα απέχει 3 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή από τη Λίμνη Μαραθώνα και ενώ το υψόμετρο του Διονύσου, της Δροσιάς και της Εκάλης είναι μεγαλύτερο από την επιφάνεια του νερού της Λίμνης, δεν τροφοδοτείται η Λίμνη, αλλά το νερό οδηγείται στον Κηφισό, για να καταλήξει στη θάλασσα.
Δεν μπορεί να πηγαίνει το νερό από τα Κρεμαστά στον Εύηνο, από εκεί στο Μόρνο και από εκεί στην Αττική και από το Διόνυσο να μη μπορεί να πάει στη Λίμνη Μαραθώνα, για 3 χιλιόμετρα. Οι βροχοπτώσεις στη βόρεια πλευρά της Πεντέλης θα μπορούσαν να διατηρούν τη Λίμνη Μαραθώνα πλήρη.
Αυτή η παρατήρηση και η εφικτότητα της εκτροπής του ρέματος Διονύσου ίσως οδηγήσει και σε παρόμοιες λύσεις. Πολλά μικρότερα ρέματα που εκβάλλουν στον Κηφισό ή στον Ποδονίφτη μπορούν να τροφοδοτήσουν με νερό μικρούς υπάρχοντες ταμιευτήρες ή άλλους που θα δημιουργηθούν. Αλλά και η τεχνητή Λίμνη στο ύψος της Αττικής οδού, αντί να κατασκευαστεί για να προωθεί τα όμβρια στη θάλασσα θα μπορούσε να κατασκευαστεί, σε μικρή απόσταση, ως λίμνη – ταμιευτήρας.
Μια πιο προωθημένη πρόταση είναι η κατασκευή ανοικτών, τσιμεντένιων καναλιών, μεγάλης διατομής (για να καθαρίζονται κιόλας το καλοκαίρι) στα τέσσερα βουνά (εκτός του όρους Αιγάλεω) σε μια ικανή απόσταση, πιο ψηλά από τα τελευταία σπίτια και με κλίση και κατάληξη όχι προς τη θάλασσα, αλλά προς περιοχές εκτός λεκανοπεδίου, όπου θα κατασκευαστούν μεγάλοι ταμιευτήρες, που θα μπορούν να συνδεθούν με τα υπόλοιπα δίκτυα. Ανάλογο κανάλι θα μπορούσε να κατασκευαστεί και στο όρος Αιγάλεω, αλλά με κατάληξη στη θάλασσα, για να μη προκαλούνται πλημμύρες. Με μια τέτοια λύση, θα αποφεύγονται οι πλημμύρες και ταυτόχρονα τα όμβρια δεν θα καταλήγουν στη θάλασσα, απειλώντας την Αττική με λειψυδρία.
Ενδέχεται να υπάρχει αντίλογος σε σχέση με τη δαπάνη για την κατασκευή των καναλιών και των τεχνητών ταμιευτήρων. Όμως η ζωή, οι περιουσίες και η ύδρευση των κατοίκων του λεκανοπεδίου δεν μπορεί να αποτιμηθούν και δεν μπορεί να εξετάζονται υπό το πρίσμα της μικρής ή μεγάλης δαπάνης.
Κόστος –και αρκετά μεγάλο- θα έχει και η μεταφορά του νερού από τα Κρεμαστά στην Αττική. Θέματα περιβάλλοντος δεν αναμένεται να υπάρξουν αφού τα κανάλια μπορούν κάλλιστα να καλύπτονται από δενδροφυτεύσεις. Άλλωστε η χειρότερη επίπτωση στο περιβάλλον είναι μια πλημμυρισμένη πόλη.
Σε κάθε περίπτωση τα παραπάνω αποτελούν προτάσεις. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Πολιτείας θα κρίνουν και θα αποφασίσουν για την εφικτότητα των προτάσεων και σε θετική περίπτωση θα αποφασίσουν για το μέγεθος των παρεμβάσεων (θέσεις και μέγεθος ταμιευτήρων, θέσεις και διαστάσεις καναλιών κ.λπ.).
* Ο κ. Νίκος Κέζος είναι Δασολόγος, κάτοικος Διονύσου