Η προστασία του θεσμού της οικογένειας συνιστά ζήτημα θεμελιώδους σημασίας για το σύνολο της σύγχρονης κοινωνίας -πολύ περισσότερο για την ελληνική και, το συνολικά αναφερόμενο, ως δημογραφικό πρόβλημα. Η κατανόησή του από τον έλληνα νομοθέτη αποτυπώνεται και στις πρόσφατες (νομοθετικές) μεταρρυθμίσεις.
Η βάση, βέβαια, των μεταρρυθμίσεων αυτών τέθηκε ήδη με το προϋφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, που κωδικοποίησε, συμπλήρωσε και εκσυγχρόνισε ρυθμίσεις, οι οποίες σχετίζονται με την προστασία του θεσμού της οικογένειας και την υποβοήθηση της ισορροπίας επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για γονείς και φροντιστές. Οι ρυθμίσεις αυτές μας απασχόλησαν ήδη σε προηγούμενη αρθρογραφία μας.
Επίδομα γονικής άδειας: Αφορολόγητο, ακατάσχετο και ανεπίδεκτο συμψηφισμού
Το επίδομα γονικής άδειας, το οποίο χορηγείται από τη Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (Δ.ΥΠ.Α.), είναι αφορολόγητο, ανεκχώρητο και ακατάσχετο εις χείρας Δημοσίου ή τρίτων. Είναι, επίσης, μη συμψηφιστέο με χρέη προς το Δημόσιο, τα ασφαλιστικά ταμεία, τους ΟΤΑ, τα ΝΠΔΔ ή τις τράπεζες, ενώ δεν προσμετράται στο συνολικό, πραγματικό ή τεκμαρτό, εισόδημα της οικογένειας.
Η νομοθετική αυτή επιλογή εναρμονίζεται με προηγούμενες εγκυκλίους και γνωμοδοτήσεις, οι οποίες έχουν αναγνωρίσει ότι τέτοιες παροχές δεν έχουν τον χαρακτήρα εισοδήματος, αλλά στοχεύουν στην κάλυψη δαπανών που προκύπτουν εξαιτίας της αποχής από την εργασία.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η ίδια φορολογική αντιμετώπιση επιφυλάσσεται και για την ειδική παροχή προστασίας μητρότητας καθώς και για τη συμπληρωματική παροχή μητρότητας, που καταβάλλονται από τη Δ.ΥΠ.Α.
Η μεταρρύθμιση αυτή οχυρώνει την αποτελεσματικότητα του σχετικού ρυθμιστικού πλαισίου, διασφαλίζοντας ότι οι σχετικές οικονομικές ενισχύσεις ανταποκρίνονται στον πραγματικό τους σκοπό, χωρίς να επιβαρύνουν τους εργαζόμενους.
Αδεια μητρότητας: Επέκταση στις ανάδοχες μητέρες
Η άδεια μητρότητας διαρκεί δεκαεπτά εβδομάδες. Σύμφωνα με τον νόμο, οκτώ εβδομάδες χορηγούνται υποχρεωτικά πριν από την πιθανή ημερομηνία τοκετού. Οι υπόλοιπες εννέα μετά τον τοκετό. Σε περίπτωση που ο τοκετός πραγματοποιηθεί σε χρόνο προγενέστερο από αυτόν που είχε αρχικά πιθανολογηθεί, το υπόλοιπο της άδειας χορηγείται υποχρεωτικά μετά τον τοκετό, ώστε να εξασφαλίζεται χρόνος συνολικής άδειας δεκαεπτά (17) εβδομάδων.
Υφίσταται, ήδη, θεσμοθετημένη η χορήγηση του μεταγενέθλιου τμήματος της άδειας μητρότητας, διάρκειας εννέα (9) εβδομάδων, σε θετές μητέρες και μητέρες που αποκτούν τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας. Πέραν από αυτονόητη, η εξέλιξη αυτή υπήρξε και σημαντικός παράγοντας ουσιαστικής ενίσχυσης του θεσμού της οικογένειας.
Υπήρχε, ωστόσο, ένα σημαντικό κενό: οι ανάδοχες μητέρες δεν συμπεριλαμβάνονταν στις διατάξεις για το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας, παρά την θεσμοθέτηση αντίστοιχων δικαιωμάτων για τους ανάδοχους πατέρες σε άλλες διατάξεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η χορήγηση άδειας πατρότητας σε ανάδοχους πατέρες. Αυτό το κενό, κατ’ ακριβολογία παράλειψη του νομοθέτη, έρχεται πλέον να καλύψει ο πρόσφατος εργασιακός νόμος.
Σημειώνεται ότι ανάδοχες μητέρες θεωρούνται όσες εργαζόμενες είναι εγγεγραμμένες στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων και (μετά από δικαστική απόφαση ή εισαγγελική διάταξη ή σύμβαση ή διάταξη ανακριτή ή απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης) τους ανατίθεται η πραγματική φροντίδα ή η επιμέλεια ανηλίκου.
Το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας χορηγείται, πλέον, και σε ανάδοχες μητέρες.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι θετές μητέρες, μητέρες που αποκτούν τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας και ανάδοχες μητέρες δικαιούνται το μεταγενέθλιο τμήμα της άδειας μητρότητας από την ένταξη του παιδιού στην οικογένεια και έως την ηλικία των οκτώ ετών.
Επιπλέον, αν η εργαζόμενη λάβει την άδεια αυτή κατά την αναδοχή, δεν τη δικαιούται εκ νέου κατά τυχόν μεταγενέστερη υιοθεσία. Αντιθέτως, αν δεν την λάβει ως ανάδοχος, διατηρεί το δικαίωμά της αυτό.
Προστασία από απόλυση για τις ανάδοχες μητέρες
Η προστασία από την καταγγελία της εργασιακής σχέσης καλύπτει πλέον, πέραν των θετών μητέρων και των γυναικών που λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, και τις ανάδοχες μητέρες.
Η συγκεκριμένη προστασία των ανάδοχων μητέρων τέκνων ηλικίας έως οκτώ ετών ξεκινά από την τοποθέτηση του τέκνου στην οικογένεια και διαρκεί για συνολικό χρονικό διάστημα δεκαοκτώ μηνών.
Παρατηρείται ότι μεταβάλλεται και το όριο ηλικίας του παιδιού, το οποίο αυξάνεται από έξι σε οκτώ έτη. Στόχος η εναρμόνιση του εύρους της προστασίας της μητρότητας με τα όρια ηλικίας που σχετίζονται με τη λήψη της άδειας μητρότητας. Διασφαλίζεται έτσι ότι κάθε εργαζόμενη που δικαιούται άδεια μητρότητας απολαμβάνει και της αντίστοιχης προστασίας από απόλυση.
Η προστασία της μητρότητας και του θεσμού της οικογένειας, εν γένει, εξελίσσεται δυναμικά στο χώρο του ελληνικού εργατικού δικαίου. Με τον ν. 4808/2021 τέθηκαν οι βάσεις, ενώ ο ν. 5239/2025 ενισχύει ακόμα περισσότερο το σχετικό ρυθμιστικό πλαίσιο, καλύπτοντας κενά, προωθώντας την ισότητα.
Η ρητή διακήρυξη του αφορολόγητου του επιδόματος γονικής άδειας, η (αυτονόητη) επέκταση των δικαιωμάτων και των παροχών που σχετίζονται με τη μητρότητα στις ανάδοχες μητέρες και ο εξορθολογισμός του πλαισίου προστασίας από την απόλυση αποτελούν βήματα απαραίτητα για μια κοινωνία που επιδιώκει να σέβεται και να στηρίζει την οικογένεια.
Η πρόκληση από εδώ και πέρα είναι μία: η πρακτική αποτελεσματικότητα των νομοθετικών ρυθμίσεων. Η ουσιαστική, πραγματική συνύπαρξη εργασιακής και οικογενειακής ζωής. Κι ακόμα περισσότερο: η δημιουργία ισχυρών κινήτρων για την αποτελεσματική διαχείριση του δημογραφικού προβλήματος.
* Ο κ. Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner στην Koumentakis and Associates Law Firm