Η παρούσα ανάλυση αποτυπώνει συνοπτικά την εργασία που παρουσιάστηκε στο 15ο εθνικό συνέδριο της Επιστημονικής Εταιρείας Χρηματοοικονομικής Μηχανικής και Τραπεζικής (ΕΕΧΜΤ) που πραγματοποιήθηκε στο ΕΚΠΑ, στις 18-19 Δεκεμβρίου 2025.
Η αεροπορική βιομηχανία βγήκε σταδιακά από μία από τις βαθύτερες κρίσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Μετά την πανδημία, οι πτήσεις επέστρεψαν, η ζήτηση αυξήθηκε και τα οικονομικά μεγέθη άρχισαν να σταθεροποιούνται. Όμως ένα κρίσιμο ερώτημα παραμένει: η ανάκαμψη του κλάδου έγινε με βιώσιμο τρόπο;
Η επιστημονική συζήτηση γύρω από τη βιωσιμότητα των αερομεταφορών συχνά επικεντρώνεται σε μεμονωμένους δείκτες, όπως οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) ή οι δεσμεύσεις για βιώσιμα αεροπορικά καύσιμα (Sustainable Aviation Fuels - SAFs). Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση δεν μας λέει αν οι αεροπορικές εταιρείες αξιοποιούν συνολικά τους πόρους τους με αποτελεσματικό και υπεύθυνο τρόπο. Με απλά λόγια, δεν αρκεί να γνωρίζουμε τι δηλώνεται, αλλά χρειάζεται να δούμε τι λειτουργεί στην πράξη.
Σε πρόσφατη εμπειρική έρευνα εξετάστηκε η απόδοση διεθνών αεροπορικών εταιρειών την περίοδο 2018–2023, όχι μόνο σε οικονομικούς όρους, αλλά και ως προς τη βιώσιμη λειτουργία τους. Η ανάλυση βασίστηκε στη σύγκριση του πώς οι εταιρείες μετατρέπουν τους διαθέσιμους πόρους τους, όπως προσωπικό, στόλο και κεφάλαια σε αποτελέσματα, τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο ESG (Περιβάλλον, Κοινωνία, Διακυβέρνηση).
Το βασικό συμπέρασμα είναι πως η οικονομική ανάκαμψη δεν συνοδεύτηκε αυτόματα από αντίστοιχη πρόοδο στη βιωσιμότητα. Ενώ πολλές αεροπορικές κατάφεραν να επανέλθουν κοντά στα προ πανδημίας επίπεδα εσόδων, η ESG επίδοσή τους ακολούθησε πολύ πιο άνιση πορεία. Κάποιες εταιρείες προσαρμόστηκαν γρήγορα και σταθερά, ενώ άλλες εμφάνισαν σημαντικές αποκλίσεις, ιδιαίτερα μετά το 2021.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαφορές μεταξύ επιχειρηματικών μοντέλων. Οι παραδοσιακές (legacy) αεροπορικές εταιρείες εμφανίζουν γενικά πιο σταθερό προφίλ απόδοσης στον χρόνο. Αντίθετα, οι εταιρείες χαμηλού κόστους (low-cost carriers) παρουσιάζουν μεγαλύτερη μεταβλητότητα και υψηλότερες αποκλίσεις σε όρους βιωσιμότητας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι low-cost λειτουργούν «λάθος». Αντιθέτως, αντανακλά το γεγονός ότι η βιωσιμότητα δεν αποτέλεσε ιστορικά αυτόνομη στρατηγική προτεραιότητα για το συγκεκριμένο επιχειρηματικό μοντέλο, αλλά ενσωματώθηκε κυρίως όταν ευθυγραμμιζόταν με τη μείωση κόστους, όπως μέσω νεότερων και αποδοτικότερων αεροσκαφών.
Εξίσου έντονες είναι και οι περιφερειακές διαφοροποιήσεις. Οι αεροπορικές της περιοχής Ασίας–Ειρηνικού εμφανίζουν ταχύτερη και πιο ομοιόμορφη σύγκλιση προς μια αποδοτική και βιώσιμη λειτουργία. Αντίθετα, η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη διασπορά και δομικές ανισορροπίες, ιδίως όταν η βιωσιμότητα εξετάζεται ως αυτόνομο κριτήριο. Αυτό υποδηλώνει ότι το θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο, καθώς και οι συνθήκες της αγοράς, παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων.
Τα ευρήματα αυτά έχουν σαφείς προεκτάσεις για τη χάραξη πολιτικής. Η εμπειρία της πανδημίας δείχνει ότι οι οριζόντιες, ενιαίες λύσεις δεν επαρκούν. Η βιώσιμη ανάκαμψη απαιτεί στοχευμένες παρεμβάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε αγοράς και επιχειρηματικού μοντέλου. Παράλληλα, αναδεικνύεται η ανάγκη για επενδύσεις σε ανανέωση στόλων, ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας και πιο ευέλικτο σχεδιασμό δικτύων.
Ίσως, όμως, το πιο ουσιαστικό συμπέρασμα είναι το ότι η βιωσιμότητα δεν αποτελεί απλώς έναν επιπλέον δείκτη απόδοσης. Φαίνεται περισσότερο ως ικανότητα διαχείρισης πολυπλοκότητας, της ταυτόχρονης ισορροπίας μεταξύ κόστους, χωρητικότητας, κανονιστικών απαιτήσεων και κοινωνικών προσδοκιών. Επί της ουσίας, είναι οργανωσιακή πειθαρχία και ικανότητα στόχευσης. Αυτή η ικανότητα δεν κατανέμεται ομοιόμορφα στον αεροπορικό κλάδο.
Σε έναν κόσμο όπου οι κρίσεις τείνουν να γίνονται συχνότερες και πιο σύνθετες, η βιώσιμη λειτουργία του αεροπορικού κλάδου, δεν θα είναι το αποτέλεσμα της ανάκαμψης. Θα είναι, ολοένα και περισσότερο, προϋπόθεση για το ποιοι θα καταφέρουν να ανακάμψουν ουσιαστικά και ποιοι θα μείνουν πίσω.
* Ο Δημήτρης Ζοπουνίδης, MSc in Business Analytics and Data Science PhD Candidate, Data Science Laboratory, είναι TUC Founder, Crete Aviation Observatory & Aviationlife.gr Data & Business Analyst.