Ray Dalio: Η αναπόφευκτη πορεία προς νέα τάξη πραγμάτων

Δηλώστε τώρα συμμετοχή στα σεμινάρια "Επενδύσεις και trading στα κρυπτονομίσματα" που διοργανώνει το Euro2day.gr με το Βασίλη Παζόπουλο, πιστοποιημένο επενδυτικό σύμβουλο με πολυετή ενασχόληση στο χώρο των κρυπτονομισμάτων. Αποφύγετε τις παγίδες και μεγιστοποιήστε την απόδοσή σας με μεθόδους και τακτικές που έχουν αποδείξει την αξία τους στην πράξη! Δηλώστε συμμετοχή τώρα σε προνομιακή τιμή Early Bird.

Ο κόσμος αλλάζει ταχύτατα μπροστά στα μάτια μας. Ο τρόπος που μεταβάλλονται οι συνθήκες και ο ρυθμός με τον οποίο συντελούνται οι αλλαγές μας προκαλούν έκπληξη, συχνά οδυνηρή. Ωστόσο δεν θα έπρεπε να ξαφνιαζόμαστε. Τα περισσότερα από τα γεγονότα που βιώνουμε αυτή την περίοδο έχουν ξανασυμβεί. Μπορεί απλά να μην έχουν εμφανιστεί στην δικιά μας διάρκεια ζωής.

Αυτά ισχυρίζεται ο Ray Dalio, ιδρυτής της Bridgewater Associates, της μεγαλύτερης εταιρίας κεφαλαίων αντιστάθμισης κινδύνου (hedge fund) στον κόσμο, δίνοντας την δική του εκδοχή. Την οποία απέκτησε όπως ισχυρίζεται, μελετώντας την ιστορία.

Αυτή τη περίοδο, αναφέρει ο Dalio, έχουμε τρεις συνθήκες που εμφανίστηκαν ταυτόχρονα και κάνουν την κατάσταση «μοναδική» και κρίσιμη.

1. Τα κράτη ξέμειναν από χρήματα και για να μπορέσουν να αποπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, επέλεξαν τη λύση της «εκτύπωσης» νομισματικών μονάδων.
2. Υφίστανται εσωτερικές διαμάχες μέσα στα ίδια τα κράτη, εξαιτίας της αυξανόμενης ανισότητας μεταξύ φτωχών και πλούσιων, καθώς η μεσαία τάξη συρρικνώνεται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, με τη δυσαρέσκεια να οδηγεί στην άνοδο του λαϊκισμού.
3. Αύξηση των εντάσεων μεταξύ χωρών. Όχι μόνο μεταξύ περιφερειακών κρατών, αλλά μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Από την μια έχουμε μια ανερχόμενη κυρίαρχη δύναμη, την Κίνα, και από την άλλη την ηγέτιδα δύναμη, τις ΗΠΑ, η οποία επιθυμεί να διατηρήσει την δεσπόζουσα θέση που κατέχει στον κόσμο για δεκαετίες.

Οι ιστορικοί κύκλοι

Όλα αυτά που συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα, έχουν ξαναεμφανιστεί στο παρελθόν αρκετές φορές τα τελευταία 500 χρόνια. Σχεδόν πάντοτε αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι ο κόσμος αλλάζει. Πάμε να δούμε πως:

Καταρχάς μεταμορφώνεται η κοινωνία με έντονους ρυθμούς εσωτερικά. Οι αναταραχές οδηγούν σε αλλαγή πολιτεύματος ή συντάγματος, ενώ στην ακραία τους μορφή φτάνουν μέχρι και τον εμφύλιο πόλεμο. Κατόπιν μεταβάλλεται και η διάταξη δυνάμεων μεταξύ εθνικών κρατών, με νέες διεθνείς συμφωνίες που συνήθως αλλάζουν μόνο μετά από πόλεμο. Αν οι αναθεωρητικές δυνάμεις αποδειχθούν ισχυρότερες από τις αποδυναμωμένες κυρίαρχες, οδηγούμαστε σε μια νέα τάξη πραγμάτων.

Οι μεγάλοι κύκλοι της ιστορίας, όπου διαγράφεται η άνοδος και η πτώση μιας κυρίαρχης χώρας-αυτοκρατορίας και του νομίσματος της είναι 250 χρόνια. Οι κύκλοι αυτοί είναι επικαλυπτόμενοι.

Την ώρα που υποχωρεί μια δύναμη, αναδύεται μια άλλη που τελικά την αντικαθιστά. Από αυτά τα 10-20 χρόνια αφορούν την μεταβατική περίοδο, όπου κορυφώνονται οι αντιπαραθέσεις. Οι κυρίαρχες δυνάμεις δεν παραδίδουν τα όπλα χωρίς μάχη. Τίποτε δεν αναπαράγεται με μεγαλύτερη επιμονή από την αποφασιστικότητα των προνομιούχων να κρατήσουν τα προνόμια τους.

Πως μετριέται ποσοτικά η ποιοτική δύναμη μιας αυτοκρατορίας; Υπάρχουν 8 στοιχεία που ο μέσος όρος τους φανερώνει τη συνολική ισχύ. Εκπαίδευση, καινοτομία και τεχνολογική ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα σε διεθνές επίπεδο, παραγωγικότητα και οικονομικό αποτέλεσμα, μερίδιο παγκόσμιας αγοράς, στρατιωτική ισχύς, χρηματοοικονομική δύναμη και τέλος, η δύναμη του νομίσματος ως αποθεματικό νόμισμα.

Υπολογίζοντας αυτά τα δεδομένα, μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θέση που βρίσκεται κάθε κράτος σήμερα, αλλά και την πορεία του στο παρελθόν. Αν δηλαδή ενδυναμώνεται με τον καιρό ή αποδυναμώνεται.

Η αρχή του οικονομικού κύκλου

Κάθε νέος κύκλος μιας αυτοκρατορίας ξεκινάει μετά από ένα πόλεμο. Καθώς κανείς δεν επιθυμεί να προκαλέσει τη νικήτρια χώρα, ξεκινάει μια περίοδος ειρήνης και αυξανόμενης ευημερίας. Ηγετικής μορφής επαναστάτες εμπνέουν στους υπηκόους τους αισιοδοξία για το μέλλον. Οι πολίτες με την σειρά τους, καθώς συνηθίζουν στην ευμάρεια θεωρώντας δεδομένη την άνοδο της, δανείζονται. Αυτό οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι καθοδηγούνται από την εκπαίδευση και τις τεχνολογικές βελτιώσεις.

Το μερίδιο τους στις διεθνείς αγορές ενισχύεται λόγω της αυξημένης ανταγωνιστικότητας, αλλά και του στρατού που προστατεύει ή έστω διευκολύνει τις συναλλαγές με άλλες χώρες. Αυτές οι συνθήκες έχουν σαν αποτέλεσμα όλο και μεγαλύτερος όγκος συναλλαγών να γίνεται με το δικό τους νόμισμα. Ως φυσικό ακόλουθο, από ένα σημείο και μετά καθιερώνεται το νόμισμα τους παγκοσμίως.

Από εκεί και πέρα συντελείται μια θετική ανατροφοδότηση. Έχοντας ένα τόσο ισχυρό νόμισμα και αποκτώντας μεγάλη δύναμη, η αυτοκρατορία θεωρείται πιο αξιόχρεη, άρα μπορεί να δανειστεί ακόμα περισσότερα. Συνεπώς αυξάνει η ευημερία, καθώς τα επιπλέον έσοδα δαπανώνται σε εκπαίδευση, έρευνα, δημόσιες υποδομές, ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού συστήματος.

Με το τελευταίο μετατρέπουν τις αποταμιεύσεις τους σε επενδύσεις, κάτι που οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερο πλούτο. Για παράδειγμα οι Ολλανδοί όταν η χώρα τους ήταν ηγέτιδα δύναμη, δημιούργησαν την πρώτη εταιρία περιορισμένης ευθύνης και αργότερα μια χρηματιστηριακή αγορά όπου συγκέντρωναν κεφάλαια από όλο τον κόσμο. Το Άμστερνταμ έγινε το χρηματοοικονομικό κέντρο του πλανήτη. Όταν την θέση των Ολλανδών κατέλαβαν οι Βρετανοί, το νέο κέντρο έγινε το Λονδίνο, για να ακολουθήσει αργότερα η Νέα Υόρκη. Οι Κινέζοι ως ανερχόμενη ηγέτιδα δύναμη έχουν οικοδομήσει το δικό τους χρηματιστηριακό κέντρο.

Ιδιαίτερα σημαντικό για την πρόοδο κάθε αυτοκρατορίας, είναι πως κυβέρνηση, ιδιωτικές επιχειρήσεις και στρατός, συνεργάζονται αρμονικά. Μόνο έτσι μπορεί να εξαπλωθεί εμπορικά και να επιβάλλει το νόμισμα της ως το κυρίαρχο μέσο πληρωμής σε παγκόσμιο επίπεδο. Μόλις επιτύχει την ευρεία αποδοχή του νομίσματος, όλοι θα θέλουν να μετατρέψουν τις οικονομίες τους σε αυτό το νόμισμα. Τότε είναι που θα επιτύχει να γίνει το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μπορεί να δανείζεται περισσότερο και πιο εύκολα από τα υπόλοιπα κράτη. Πρόκειται για ένα τεράστιο προνόμιο γιατί από όλο τον κόσμο θα εμφανίζονται πρόθυμοι να τους χρηματοδοτήσουν. Όλες οι αυτοκρατορίες τα τελευταία 500 χρόνια, αυτή την πορεία ακολούθησαν. Ολλανδοί, Βρετανοί, Αμερικάνοι.

Η αντίστροφη μέτρηση

Ωστόσο η επιτυχία εμπεριέχει τον σπόρο της ανατροπής. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν διατηρεί τον ρυθμό της σκληρής δουλειάς, όταν έχει κερδίσει την δυνατότητα μιας πιο άνετης ζωής. Η προσπάθεια χαλαρώνει, περισσότερα εισοδήματα δαπανώνται σε πολυτέλειες και λιγότερα σε παραγωγικές δραστηριότητες.

Αποτέλεσμα; Όσο αυξάνονται τα εισοδήματα των κατοίκων, τόσο λιγότερο ανταγωνιστικοί γίνονται, σε σχέση με άλλα κράτη με χαμηλότερο επίπεδο διαβίωσης. Που όχι μόνο είναι διατεθειμένοι να δουλέψουν με μικρότερους μισθούς και περισσότερο, αλλά και αντιγράφουν τις καινοτομίες των προηγμένων χωρών.

Η νέα γενιά των κατοίκων, ειδικά των πιο εύπορων πολιτών, επειδή δεν έχουν συναντήσει σοβαρές οικονομικές δυσκολίες κατά τη διάρκεια της ζωής τους, πιστεύουν πως η ευημερία θα συνεχίσει για πάντα. Η αισιοδοξία τους κάνει να δανείζονται με ευκολία, αυξάνοντας τα χρέη τους προς άλλα κράτη. Ένας άλλος λόγος είναι τα δάνεια που συνάπτει η κυρίαρχη δύναμη για να ανταπεξέρθει στο κόστος των εξοπλισμών που απαιτείται προκειμένου να διατηρήσει την ηγετική της θέση.

Οι οικονομικές διαφορές δεν διευρύνονται μόνο μεταξύ κρατών, αλλά και μεταξύ των κατοίκων της ηγέτιδας δύναμης. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, ενώ τα εισοδήματα των πιο αδύναμων δεν ακολουθούν την ίδια ανοδική πορεία. Αυτό συμβαίνει επειδή για παράδειγμα επηρεάζουν το πολιτικό σύστημα να νομοθετήσει υπέρ των συμφερόντων τους ή διότι τα παιδιά των πιο πλούσιων λαμβάνουν καλύτερη εκπαίδευση. Συνεπώς οι ευκαιρίες να αυξήσουν το εισόδημα τους είναι πολύ μεγαλύτερες από τους υπόλοιπους.

Μαζί με την ανισότητα, αυξάνεται και η δυσαρέσκεια. Ωστόσο δεν σημειώνονται γενικευμένες εξεγέρσεις επειδή το βιοτικό επίπεδο των πιο φτωχών αυξάνεται, έστω και αν αυτή η αύξηση πραγματοποιείται με μικρότερο ρυθμό. Όταν όμως η ανάπτυξη χάσει τη δυναμική της και οι πόροι που διανέμονται αρχίζουν να μειώνονται, αρχίζει η εσωτερική διαμάχη. Η υποχώρηση στην αρχή είναι σταδιακή, μέχρι που γίνεται απότομη.

Η αδυναμία να διατηρήσουν ένα υψηλό επίπεδο διαβίωσης επειδή μέρος του διαθέσιμου εισοδήματος κατευθύνεται στην εξυπηρέτηση δανειακών υποχρεώσεων, τους κάνει να αρχίσουν να «τυπώνουν» χρήματα. Η εύκολη λύση, σε σχέση με την επιβολή φορολογίας ή περικοπή δαπανών.

Αυτοτροφοδοτούμενη παρακμή

Αυτό δεν έχει επιπτώσεις σε πρώτο στάδιο, ίσως και για δεκαετίες. Μέχρι να έρθει η στιγμή που θα σκάσει η φούσκα επειδή θα έχουν προβεί σε κατάχρηση του εκδοτικού προνομίου. Είναι η στιγμή που όσοι μέχρι χθες μετατρέπανε τις αποταμιεύσεις τους στο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, αρχίζουν να κάνουν δεύτερες σκέψεις κατά πόσο αυτό αποτελεί καλή ιδέα.

Η αδυναμία να βρουν πρόθυμους δανειστές οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερο «τύπωμα», προκειμένου να χρηματοδοτηθεί το δημοσιονομικό κενό. Αυτό τελικά καταλήγει σε υψηλό πληθωρισμό, ο οποίος πλήττει κυρίως τους πιο αδύναμους.

Τότε είναι που κορυφώνεται η δυσαρέσκεια στο εσωτερικό. Το κλίμα πολώνεται επειδή ορισμένοι θεωρούν πως πρέπει να υπάρξει πιο δίκαια αναδιανομή του πλούτου, ενώ οι υπόλοιποι επιδιώκουν να διατηρηθεί το status quo.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να συμβιβάσει τις διαφορές επιδιώκοντας να φορολογήσει τους πιο εύπορους, αλλά εκείνοι προκειμένου να το αποφύγουν, επιλέγουν να τοποθετήσουν τον πλούτο τους σε φορολογικούς παραδείσους ή σε περιουσιακά στοιχεία του εξωτερικού ή στον χρυσό. Αυτό οδηγεί σε περιορισμό των δημοσιονομικών εσόδων και σε μια αυτοτροφοδοτούμενη παρακμή.

Πώς προκαλούνται οι πόλεμοι

Τα προβλήματα καθιστούν την αυτοκρατορία ευάλωτη και ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό από ανερχόμενες δυνάμεις. Είναι η πιο κρίσιμη περίοδος επειδή ο κίνδυνος για μια πολεμική σύρραξη αυξάνεται εκθετικά, ειδικά αν η ανερχόμενη δύναμη διαθέτει ισχυρό στράτευμα. Για να αντιμετωπίσει την πρόκληση η ηγέτιδα δύναμη αναγκάζεται να μετατοπίσει πόρους προς την άμυνα, κάτι που επιδεινώνει την δυσαρέσκεια στο εσωτερικό.

Όταν οι προκλήσεις φτάσουν σε ένα κρίσιμο σημείο, η ηγέτιδα δύναμη θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην ένοπλη διαμάχη και την υποχώρηση. Το χειρότερο αποτέλεσμα είναι να χάσει μετά από μάχη. Κακό αποτέλεσμα όμως αποδεικνύεται και η υποχώρηση. Πολλές από τις χώρες που είχαν συμφέρον να συμμαχήσουν μαζί της, επιλέγοντας να βρίσκονται στο πλευρό του ισχυρού, ίσως αλλάξουν στρατόπεδο.

Επίσης η κατήφεια της ήττας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ακόμα πιο οξεία διαμάχη στο εσωτερικό. Η πληγωμένη αξιοπρέπεια και η ανάγκη για εσωτερική ενότητα είναι από τους βασικότερους παράγοντες που οδηγούν στον πόλεμο.

Το τέλος του πολέμου οδηγεί στην οικοδόμηση ενός νέου κόσμου. Στην αναδιανομή της εξουσίας που αποτελεί την αρχή του νέου μεγάλου κύκλου της ιστορίας, υπό την ηγεσία μια άλλης χώρας. Η προηγούμενη ηγετική δύναμη καταρρέει υπό το βάρος των χρεών. Η αδυναμία να εξοφλήσουν τους δανειστές τους, μια που εκείνοι δεν επιθυμούσαν να ανανεώσουν τα δάνεια τους, τους οδηγεί σε ατελείωτα ποσά εκτύπωση χρήματος που τελικά απαξιώνει το άλλοτε πανίσχυρο νόμισμα τους.

Αυτή ήταν η μοίρα των Ολλανδών όταν ηττήθηκαν από τους Άγγλους και δεν μπορούσαν να εξοφλήσουν τις τεράστιες υποχρεώσεις που είχαν συσσωρευτεί. Παρόμοια κατάσταση βίωσε και η Βρετανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά τη νίκη της, λύγισε υπό το βάρος των χρεών.

Πηγή: Principles for Dealing with the Changing World Order by Ray Dalio

Η πιθανότητα αναστροφής της υποχώρησης

Οι ΗΠΑ που διαδέχτηκαν τους Βρετανούς, δεν έχουν φτάσει σε αυτό το σημείο. Τουλάχιστον όχι ακόμα παρά το γεγονός ότι έχουν θηριώδη χρέη, εξακολουθούν να ξοδεύουν περισσότερα από όσα κερδίζουν και να χρηματοδοτούν το κενό με περισσότερα δανεικά, ενώ ταυτόχρονα τυπώνουν τεράστιες ποσότητες χρήματος.

Το δολάριο ακόμα εξακολουθεί να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη, ίσως επειδή δεν έχει εμφανιστεί ακόμα κάποιος περισσότερο αξιόπιστος αντικαταστάτης του.

Κοιτάζοντας πίσω την ιστορία, παρατηρούμε πάνω κάτω να συμβαίνουν τα ίδια. Οι ηγέτιδες δυνάμεις περνάνε από την άνοδο στην καθιέρωση και κατόπιν στην παρακμή. Αυτό που βασικά αλλάζει είναι οι εθνικότητες και τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούνται.

Η επανάκαμψη από την περίοδο της παρακμής προς τα πάνω και πάλι αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερής υπόθεση. Για να οδηγηθεί σε αυτό το δυσάρεστο σημείο μια χώρα, σημαίνει πως έχουν υπάρξει πολλά λάθη τα οποία είναι δύσκολο να επουλωθούν. Δύσκολο αλλά όχι αδύνατο. Ίσως αναγνωρίσουν τις ενδείξεις, παραμερίσουν τις διαφορές τους και επιχειρήσουν να αναστρέψουν την κατάσταση.

Δεν μπορεί να γνωρίζει κάποιος την ακριβή χρονική στιγμή που θα καταρρεύσει η ηγέτιδα δύναμη, αλλά μπορεί να κάνει εκτιμήσεις με βάση τα 8 στοιχεία που αναφέραμε στην αρχή. Εκπαίδευση, καινοτομία και τεχνολογική ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα σε διεθνές επίπεδο, παραγωγικότητα και οικονομικό αποτέλεσμα, μερίδιο παγκόσμιας αγοράς, στρατιωτική ισχύς, χρηματοοικονομική δύναμη και τέλος, η δύναμη του νομίσματος τους ως αποθεματικό νόμισμα.

Όπως κάποιος άνθρωπος 60 χρονών. Αν διατηρείται υγιής, με σωστή διατροφή και σωματική άσκηση, χωρίς να επιβαρύνει τον οργανισμό του με τσιγάρα, ποτά, λιπαρά κτλ, είμαστε σε θέση να προβλέψουμε πως εκτός απροόπτου θα ζήσει περισσότερο από κάποιον που δεν προσέχει καθόλου την υγεία του και έχει επιδοθεί σε καταχρήσεις.

Αντίστοιχα, αν αρχίσει ένα κράτος να λαμβάνει σοφές αποφάσεις, κερδίζει περισσότερα από όσο ξοδεύει και εξασφαλίσει εσωτερική αρμονία, θα διατηρηθεί περισσότερο χρόνο σε κατάσταση ισχύος και ευημερίας. Αυτό θα πρέπει να επιτευχθεί συλλογικά και από τον καθένα ξεχωριστά, ισχυρίζεται καταλήγοντας ο Ray Dalio.

Επίλογος

Σήμερα δεν ασχοληθήκαμε άμεσα με τα κρυπτονομίσματα. Εστιάσαμε στα μαθήματα του Ray Dalio, επειδή μόνο όσοι κατανοούν τον μεταβαλλόμενο χαρακτήρα της οικονομικής και νομισματικής πραγματικότητας, θα είναι οι ωφελημένοι της εποχής. Χωρίς να γνωρίζεις νομισματική ιστορία, είναι αδύνατο να ερμηνεύσεις τις οικονομικές εξελίξεις και βέβαια να αντιληφθείς την ανατρεπτική σπουδαιότητα του Bitcoin.

Απλά να υπενθυμίσουμε πως ο Dalio αποτελούσε έναν από τους πιο διάσημου επικριτές του Bitcoin, χαρακτηρίζοντας το μια άχρηστα φούσκα. Ωστόσο τον τελευταίο χρόνο, πραγματοποιώντας μια θεαματική μεταστροφή, παραδέχτηκε πως όχι μόνο κατέχει Bitcoin αλλά και ότι πρόκειται για μια καταπληκτική εφεύρεση (one hell of an invention) που μοιάζει με τον χρυσό.