Όταν έξι μήνες νωρίτερα, λίγο μετά την τραγωδία των Τεμπών, γράφαμε περί επικίνδυνου κράτους, ίσως κάποιοι αναγνώστες να το θεώρησαν ως «δημοσιογραφική υπερβολή», για ένα τραγικό αλλά «μεμονωμένο» περιστατικό.
Σήμερα που η Ελλάδα νιώθει τόσο έντονη θλίψη, απογοήτευση και ανασφάλεια, μετά από ένα κυριολεκτικά αβάσταχτο καλοκαίρι, η πραγματική κατάσταση γίνεται πλέον πολύ πιο εύκολα αντιληπτή.
Μέσα σε λιγότερες από 80 μέρες παρακολουθήσαμε τις καταστρεπτικές πυρκαγιές, με αποκορύφωμα την τραγωδία στον Έβρο, τις εκρήξεις στην Αγχίαλο, την ανεμπόδιστη φονική κάθοδο των Κροατών χούλιγκαν, τον τραγικό θάνατο του Αντώνη μέσα στο λιμάνι του Πειραιά και τις πρωτοφανείς καταστροφές από τις πλημμύρες, είδαμε ακόμη και ελικόπτερα που έγιναν… υποβρύχια στη βάση στο Στεφανοβίκειο.
Το ούτως ή άλλως ανέκαθεν ελλειμματικό κράτος της Ελλάδας δείχνει να έχει ξεχαρβαλωθεί σχεδόν πλήρως, από την αναξιοκρατία, τον πολιτικό οπορτουνισμό, την έλλειψη κονδυλίων και ανθρώπινου δυναμικού (την ίδια ώρα που γίνονται τεράστιες σπατάλες), τη διαπλοκή, τη διαφθορά και τη γραφειοκρατία. Όλα αυτά μαζί με την πλήρη επικράτηση του «ωχαδερφισμού» και του ατομισμού, όχι μόνο μέσα στο κράτος αλλά και στην ίδια την κοινωνία. Έως ότου γίνει η στραβή.
Επισημαίναμε λοιπόν τον Μάρτιο του 2023, κι αισθανόμαστε ότι οι επόμενες εξελίξεις μάς δικαίωσαν απόλυτα:
«Έχουμε ένα κράτος που, τουλάχιστον για τα δεδομένα της σύγχρονης εποχής στην Ευρώπη, είναι πολύ συχνά επικίνδυνο για τον πολίτη, αντί να λειτουργεί με πρώτο κριτήριο τις ανάγκες και την ασφάλειά του.
Ένα "επικίνδυνο" κράτος για το οποίο η συστηματική πρόληψη αποτελεί άγνωστη λέξη, ένα κράτος που εκ των πραγμάτων φαίνεται να απαιτεί ανθρωποθυσίες, εκατόμβες και καταστροφές πρώτου μεγέθους, προκειμένου να προχωρήσει στα στοιχειώδη και απαραίτητα.
Η αλυσίδα τραγικών περιστατικών τα λέει όλα. Από τη Μάνδρα του 2017, στο Μάτι του 2018, στη "Μήδεια" του 2021, στις πυρκαγιές του ίδιου έτους, στον χιονιά του 2022, φέτος στην τραγωδία στα Τέμπη. Το μόνο που δεν ξέρουμε, είναι πού θα συμβεί η επόμενη καταστροφή!
Η κατάσταση ωστόσο δεν περιορίζεται στα παραπάνω. Η Δικαιοσύνη από πλευράς ταχύτητας και αποτελεσματικότητας βρίσκεται σε κώμα, εδώ και δεκαετίες. Τα δημόσια νοσοκομεία που στέναξαν κάτω από το βάρος της πανδημίας εμφανίζονται να είναι στα πρόθυρα της διάλυσης. Η χαρά μας που η Ελλάδα βρέθηκε στην κορυφή της πολιτικής προστασίας της Ευρώπης, στις αρχές του 2020, όταν εφάρμοσε το πρώτο σκληρό λοκντάουν, κράτησε λίγο. Σήμερα βρισκόμαστε στον πάτο της Δυτικής Ευρώπης (κι όχι μόνον αυτής), σε συνολικό αριθμό νεκρών από την πανδημία.
Ακόμη και στις υπηρεσίες κρατικής ασφάλειας, όπως η αστυνομία και η ΕΥΠ, βλέπουμε μια εικόνα παρακμής. Τα στοιχεία στενών σχέσεων μεταξύ υψηλόβαθμων αστυνομικών και οργανωμένου (οικονομικού και κοινού ποινικού) εγκλήματος είναι συντριπτικά. Γνωστά ήδη πριν το 2019, πλην όμως οργανωμένη εκστρατεία εκκαθάρισης δεν έχει υπάρξει.
Στην ΕΥΠ, μάθαμε ότι παρακολουθούνταν ακόμη και ηγετικά στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο να υποστηρίζει επανειλημμένως ότι πρόκειται για "ρυπαρά δίκτυα" που κάνουν τις παρακολουθήσεις (προφανώς… ανεμπόδιστα), χωρίς γνώση του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης. Ξέφραγο αμπέλι δηλαδή, μας λέει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, προκειμένου ίσως να αποφύγει χειρότερες εκδοχές.
Μπορούν όλα τα κακώς κείμενα να διορθωθούν με ένα μαγικό ραβδί, σε σύντομο χρόνο; Ασφαλώς και όχι, δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες.
Οι ρίζες των δεινών πάνε πίσω πάμπολλες δεκαετίες, έχουν όμως μια ορατή αφετηρία: Την κομματικοποίηση του κράτους, αλλά και την ανάπτυξη μιας "κρατικής" πολιτικής κουλτούρας που έχει ως κεντρικό σημείο αναφοράς όχι τον ΠΟΛΙΤΗ αλλά την ΕΞΟΥΣΙΑ.
Έτσι, το ίδιο το κράτος αντί για υπηρέτης της κοινωνίας και των πολιτών, γίνεται λάφυρο. Για τον ίδιο λόγο άλλωστε, ο "κρατισμός", με τη χείριστη δυστυχώς ερμηνεία του όρου, διατρέχει οριζόντια σχεδόν το σύνολο των ελληνικών πολιτικών κομμάτων. Από τα γεννοφάσκια τους έχουν αλλοτριωθεί από τη συγκεκριμένη ελληνική "παράδοση", που θρέφει, όπως όλοι γνωρίζουμε, τους κομματικούς μηχανισμούς. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι να μην υπάρχει ανεξάρτητη δημόσια διοίκηση, που να λειτουργεί αποδοτικά έχοντας συνέχεια, ασχέτως των πολιτικών αλλαγών στην ηγεσία του κράτους, όπως συμβαίνει σε πολλές άλλες -ευρωπαϊκές και μη- χώρες.
Είναι όμως σφάλμα να θεωρούμε στην εποχή μας ότι αυτό το πρόβλημα μπορεί να υπερκεραστεί με τη μείωση του κράτους, μέσα από ιδιωτικοποιήσεις "δια πάσα νόσο". Η εμπειρία έχει δείξει ότι ένα κακό κράτος δυσκολεύεται να φέρει σε πέρας υγιείς ιδιωτικοποιήσεις, αλλά και να παίξει ρυθμιστικό ρόλο, ελέγχοντας εν συνεχεία τους ιδιώτες. Κι όσο πιο κακό είναι τόσο χειρότερα θα είναι, αργά ή γρήγορα, τα αποτελέσματα.
Ιδίως σε μια περίοδο που ακόμη και οι πιο ανεπτυγμένες οικονομίες ανακαλύπτουν ότι πρέπει να βρουν επειγόντως νέες ισορροπίες ανάμεσα στο δημόσιο συμφέρον και τον ιδιωτικό τομέα, πιεζόμενες από κομβικά γεγονότα, όπως η πανδημία και η ραγδαία αναζωπύρωση των γεωπολιτικών εντάσεων.
Αυτό που φαίνεται να απαιτείται, λοιπόν, είναι αφενός ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων του κράτους, με έμφαση στην πρόληψη και την ασφάλεια των πολιτών, με όλες τις ερμηνείες της λέξης, από τη φυσική ασφάλειά τους έως την ασφάλεια των δημοκρατικών τους δικαιωμάτων και της ισότητάς τους έναντι του νόμου (στην πράξη και όχι στη θεωρία). Κι αφετέρου, η σταδιακή, προφανώς, εμπέδωση μιας εντελώς διαφορετικής κρατικής κουλτούρας. Ενός πολιτοκεντρικού κράτους, θα λέγαμε, παραποιώντας τον δημοφιλή στις επιχειρήσεις όρο.
Ενός κράτους που πράγματι σχεδιάζει, λειτουργεί και υπάρχει "για τον πολίτη", αντί να ενεργεί κυρίως ως θύλακας διαιώνισης συμφερόντων, είτε των διορισμένων λειτουργών του είτε των εκ περιτροπής πολιτικών νομέων του».
Τα παραδείγματα της κρατικής αποσάθρωσης
Για την εικόνα του κράτους οι αποδείξεις πλέον έχουν συσσωρευτεί. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά από τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ των τελευταίων ημερών προέρχονται από τη «ναυαρχίδα» της συντηρητικής παράταξης, την «Καθημερινή».
Είτε πρόκειται για τα αντιπλημμυρικά έργα που έμειναν στα χαρτιά μετά τη μεγάλη κακοκαιρία «Ιανός» του 2020, είτε για τα σφάλματα και το «αλαλούμ» στον συντονισμό και την οργάνωση των επιχειρήσεων, είτε και για την αποκαρδιωτική εικόνα στα πτητικά μέσα των Ενόπλων Δυνάμεων, απ' όπου και αντιγράφουμε αυτολεξεί: « Η θεομηνία "Daniel", που έθαψε στη λάσπη τα χωριά του Θεσσαλικού Κάμπου, έφερε στο φως με τον πιο δραματικό τρόπο τις χαμηλές διαθεσιμότητες και τις διαχρονικές ελλείψεις, σε μια υπόθεση που θυμίζει έντονα το φιάσκο με την υποστήριξη των μεταφορικών C-130. Η Πολεμική Αεροπορία διαθέτει 12 Super Puma έρευνας και διάσωσης (SAR), οκτώ εκ των οποίων έρευνας και διάσωσης μάχης (CSAR). Ωστόσο, από τα 12 ελικόπτερα, σε πτήσιμη κατάσταση βρίσκονται μόλις τέσσερα. Τα υπόλοιπα είναι είτε "κανιβαλισμένα" για ανταλλακτικά ή βρίσκονται καθηλωμένα για χρόνια και είναι σχεδόν αδύνατο να επανέλθουν.
Σύμφωνα με πληροφορίες της "Κ", από τα τέσσερα Super Puma της Π.Α., μόνο τα δύο είχαν αρκετές διαθέσιμες ώρες για να επιχειρήσουν στη Θεσσαλία. Ρόλο SAR έχουν και τα ΑΒ-205 της Π.Α., πολλά από τα οποία έχουν συμπληρώσει 40 χρόνια υπηρεσίας και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με τις διαθεσιμότητες. Σύμφωνα με πληροφορίες, από τα δέκα ελικόπτερα, αυτή τη στιγμή, πετάει ένα. Άρα, από τα 22 ελικόπτερα SAR, διαθέσιμα είναι τρία. Αποστολές SAR θα μπορούσαν να αναλάβουν και τα NH-90 της Αεροπορίας Στρατού, αλλά και αυτά στην πλειονότητά τους είναι καθηλωμένα».
Αντίστοιχη όμως φαίνεται να είναι και η κατάσταση στο Λιμενικό, όπως αναδύεται η εικόνα από το τραγικό συμβάν με το «Blue Horizon». Αντιγράφουμε, από το επίσης φιλοκυβερνητικό «Πρώτο Θέμα»:
«Η υπηρεσία έχει αποψιλωθεί. Κύκλοι του Λιμενικού, μιλώντας στο protothema.gr, αφενός δηλώνουν τον αποτροπιασμό τους για τα όσα ειδεχθή έλαβαν χώρα στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, αφετέρου επισημαίνουν πως, εκτός από το Λιμενικό, απαντήσεις θα πρέπει να δώσει και η Πολιτεία για την αποψίλωση της υπηρεσίας. Συγκεκριμένα, όπως αποκαλύπτουν οι ίδιοι κύκλοι, το 1ο Λιμενικό Τμήμα Πειραιά που έχει υπ’ ευθύνη του το λιμάνι, το 2015 διέθετε 100 στελέχη. Τέσσερα χρόνια μετά, δηλαδή το 2019, το προσωπικό είχε μειωθεί στα 68 άτομα.
Σήμερα, εν έτει 2023, τα στελέχη του τμήματος δεν ξεπερνούν τα 29, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη σωστή εκπλήρωση των καθηκόντων τους».
Μόλις 29 άνθρωποι για να ελέγξουν τον λιμάνι του Πειραιά, το μεγαλύτερο της χώρας! Ποιος αλήθεια περιμένει ότι θα μπορέσουν να κάνουν σωστά τη δουλειά τους;
Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε και τη δική μας υποκρισία, εμείς, οι πολίτες. Υπάρχει αλήθεια κάποιος που έχει πάρει πλοία στη ζωή του από ελληνικά λιμάνια, μικρά και μεγάλα, και δεν τα έχει δει να αναχωρούν και να προσαράζουν με τους καταπέλτες κατεβασμένους; Υπάρχει κάποιος που δεν γνωρίζει ότι κάτι τέτοιο είναι συχνότατο φαινόμενο και όχι σπάνια εξαίρεση;
Στην Ελλάδα συνηθίζουμε να λέμε χαριτολογώντας, από τους πολίτες μέχρι υπεύθυνα πολιτικά πρόσωπα, ότι «νόμοι υπάρχουν αλλά δεν εφαρμόζονται». Θα ήταν παράξενο λοιπόν, αν το ίδιο δεν συνέβαινε λιγότερο ή περισσότερο και με τα λεγόμενα «πρωτόκολλα ασφαλείας».
Ίσως η πιο σοβαρή προϋπόθεση για να αλλάξει αυτό το επικίνδυνο κράτος και να φροντίσει πραγματικά για την ασφάλεια του πολίτη, από πάσης πλευράς, είναι να συνειδητοποιήσουμε και εμείς τον «ωχαδερφισμό» και τον ατομισμό μας. Να συνειδητοποιήσουμε ότι έτσι όπως είμαστε ως κράτος, το πού και πότε θα συμβεί κάτι τραγικό, με ή χωρίς κλιματική κρίση, είναι περισσότερο θέμα τύχης. Και να απαιτήσουμε αλλαγές, πριν τις επόμενες καταστροφές και τραγωδίες.
Διότι αλλιώς θα συμβούν.