Νέο σύστημα επιλογής διοικήσεων και εταιρική διακυβέρνηση στο Δημόσιο

Τη δημιουργία ενός ενιαίου συστήματος επιλογής ανωτέρων στελεχών και διοικήσεων στις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς, με βάση αντίστοιχες πρακτικές του εξωτερικού, επεξεργάζονται στην κυβέρνηση. Επιπλέον, προωθούν τη δημιουργία «Κώδικα Δημόσιας Εταιρικής Διακυβέρνησης» κατά τα πρότυπα αρκετών κρατών-μελών της Ε.Ε. Πρόσφατα, μάλιστα, παραδόθηκε στην κυβέρνηση σχετική μελέτη του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ), που παρουσιάζει το Euro2day.gr.

Είναι η πρώτη φορά που πέφτει στο τραπέζι η δημιουργία ενός τέτοιου Κώδικα καθώς εκτός από το σαθρό σύστημα επιλογής διοικήσεων στους κρατικούς οργανισμούς, η Ελλάδα δεν διαθέτει μηχανισμό λογοδοσίας των ανθρώπων που αναλαμβάνουν κρίσιμες θέσεις στη δημόσια διοίκηση. Αντίθετα, κατά παράδοση, πολιτικά στελέχη «παρκάρονται» σε καίριες θέσεις της κρατικής μηχανής μέχρι τις επόμενες εκλογές και λειτουργούν ως ένας ακόμα μοχλός του πελατειακού συστήματος.

Πρόκειται για δύο πρωτοβουλίες οι οποίες έρχονται να συμπληρώσουν το σχέδιο νόμου «Διαφάνεια, Αξιοκρατία και Αποτελεσματικότητα της Δημόσιας Διοίκησης», που προωθείται προς ψήφιση στη Βουλή. Το σχέδιο νόμου περιλαμβάνει το Εθνικό Μητρώο επιτελικών Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης, το Σύστημα Αξιολόγησης των δημόσιων υπαλλήλων, τη βαθμολογική διάρθρωση θέσεων και το Σύστημα Επιλογής Προϊσταμένων στο δημόσιο.

Εδώ και δεκαετίες προκαλούνται αντιδράσεις κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση εξαιτίας των κριτηρίων επιλογής των διοικήσεων στις κρατικές επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η μελέτη του ΕΚΔΔΑ περιέχει ενδιαφέροντα στοιχεία για τα μοντέλα που ακολουθούνται στον υπόλοιπο κόσμο. Στις χώρες της Βαλτικής, για παράδειγμα, αναπτύχθηκε οδηγός για τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να διακρίνουν τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων κρατικών οργανισμών.

Στον συγκεκριμένο οδηγό επισημαίνεται πως «στις χώρες του ΟΟΣΑ, αξιολογείται ως αρνητικό στοιχείο για έναν/μία υποψήφιο/α, τόσο το να είναι εν ενεργεία πολιτικός, όσο και δημόσιος υπάλληλος» (σ.σ. θεωρείται σύγκρουση συμφερόντων, εμπόδιο στην αντικειμενική κρίση κ.λπ.). Πρόκειται για διαπίστωση που βρίσκεται πολύ μακριά από την Ελλάδα, όπου τα διοικητικά συμβούλια στελεχώνονται συχνότατα από πολιτευτές του κυβερνώντος κόμματος (ή κομμάτων, με πρόσφατο το παράδειγμα των ποσοστώσεων επί συγκυβέρνησης ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ). 

Σε άλλες χώρες, όμως, θεωρείται πως οι ίδιες οι κρατικές εταιρείες "θα πρέπει να εντοπίζουν και να ενισχύουν (με προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης) υποψηφιότητες που προέρχονται από το προσωπικό τους". Ιδιαίτερη μέριμνα καταβάλλεται ώστε "να εξασφαλίζεται εύρος και ποικιλία βιογραφικών" στη σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου ενός κρατικού οργανισμού ή επιχείρησης. 

Από τον ίδιο οδηγό προκύπτει πως οι υποψήφιοι για την ανάληψη επιτελικών κρατικών θέσεων πρέπει "να κατέχουν πολιτικό κριτήριο και κατανόηση της λειτουργίας της κυβέρνησης, το οποίο συχνά απουσιάζει από στελέχη που προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα...". Ταυτόχρονα, όμως, θεωρείται σημαντική "η εμπειρία από τον ιδιωτικό τομέα, κατά προτίμηση σε πολυεθνική ή εισηγμένη εταιρεία". Μάλιστα, "αν ο/η υποψήφιος/α είχε εργαστεί ως διευθύνων/ουσα σύμβουλος, αποτελεί επίσης σημαντικό πλεονέκτημα". 

Η μελέτη του ΕΚΔΔΑ επισημαίνει την ιδιαίτερη σημασία «που αποκτούν οι αρχές της διαφάνειας, της λογοδοσίας, του επαγγελματισμού και της συνέπειας, στο πλαίσιο μιας συστηματικής και τυποποιημένης διαδικασίας αναζήτησης και επιλογής υποψηφίων» για τη στελέχωση των κρατικών επιχειρήσεων/οργανισμών.

Αλλαγές σε τέσσερις άξονες

Η μελέτη προτείνει αλλαγές σε τέσσερις άξονες της διαδικασίας με βάση και τη διεθνή εμπειρία:

Πρώτον, στο στάδιο πριν τη διαδικασία επιλογής των υποψηφιοτήτων, «το οποίο θα πρέπει να υποστηρίζεται από μια αξιόπιστη, τεχνικά άρτια, δημόσια και σύγχρονη βάση δεδομένων» (σ.σ. το Εθνικό Μητρώο επιτελικών Στελεχών Δημόσιας Διοίκησης που προβλέπει το σχέδιο νόμου). Επίσης, πρέπει να έχει καθοριστεί το όργανο που θα επιλέγει τους υποψήφιους. Η διεθνής εμπειρία δείχνει πως στις μη εισηγμένες κρατικές εταιρείες ακολουθούνται διάφορα μοντέλα όπως η συγκρότηση ειδικού αυτόνομου φορέα που είναι υπεύθυνος για τη συνολική διαδικασία επιλογής διοικήσεων σε όλους τους οργανισμούς (όπως στη Νέα Ζηλανδία), ή η συγκρότηση «Ειδικής Επιτροπής Επιλογής» για όλες τις προβλεπόμενες θέσεις Επιτελικών Στελεχών στο Δημόσιο, η δημιουργία ad hoc επιτροπών επιλογής ανά εποπτεύον υπουργείο ή η ανάθεση σε εξειδικευμένες εταιρείες επιλογής στελεχών (“head hunters”).

Δεύτερον, στο στάδιο της συλλογής των βιογραφικών των υποψηφίων και του ελέγχου των τυπικών προσόντων, με σύστημα που εξασφαλίζει τη διαφάνεια (από το περιεχόμενο και τη δημοσιότητα που έχει η προκήρυξη για μια θέση μέχρι τη δυνατότητα ενστάσεων από υποψηφίους οι οποίοι θεωρούν πως αδικήθηκαν).

Τρίτον, το στάδιο της αξιολόγησης των βιογραφικών των υποψηφίων, «με έμφαση στην αναζήτηση υποψηφίων με συγκεκριμένο προφίλ και τη συγκρότηση φακέλου, ώστε να ακολουθήσει η δομημένη συνέντευξη ως επιπρόσθετο φίλτρο επιλογής».

Τέταρτον, το στάδιο μετά την επιλογή και «αφού έχει εντοπιστεί και διοριστεί ο επικρατέστερος/η υποψήφιος/α», που προτείνεται ένα σύστημα διαρκούς ενημέρωσης/επιμόρφωσης ειδικά για μέλη διοικητικών συμβουλίων.

Ο Κώδικας Δημόσιας Εταιρικής Διακυβέρνησης

Στη μελέτη του ΕΚΔΔΑ επισημαίνεται πως σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, εκτός από τους κανόνες Εταιρικής Διακυβέρνησης που ισχύουν για τις εισηγμένες κρατικές, με βάση και το σχετικό πλαίσιο του ΟΟΣΑ, έχει αναπτυχθεί και ένας ξεχωριστός κώδικας για τους υπόλοιπους κρατικούς οργανισμούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Γερμανία, ενώ στη Σουηδία, υπό την αιγίδα του υπουργείου Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας, «λειτουργεί ειδικός οργανισμός για την εταιρική διακυβέρνηση και τη διαχείριση των επενδύσεων, με στόχο την αύξηση της παραγόμενης αξίας των εταιρειών».

Προτείνεται η εφαρμογή ενός αντίστοιχου «Κώδικα Δημόσιας Εταιρικής Διακυβέρνησης» και στην Ελλάδα, κυρίως γιατί «η εισαγωγή ενός σύγχρονου συστήματος επιλογής επιτελικών στελεχών δεν πρέπει να περιορίζεται στη διασφάλιση τυποποιημένων διαφανών και αξιοκρατικών διαδικασιών, αλλά πολύ περισσότερο να εστιάζεται στρατηγικά στη βελτίωση της διοικητικής-λειτουργικής ικανότητας των δημόσιων οργανισμών».