Φράγμα Μεσοχώρας: Ενα μπρα ντε φερ 35 ετών

Το φράγμα της Μεσοχώρας, στα Τρίκαλα, συνιστά ένα τυπικό δείγμα της ελληνικής προχειρότητας για την προώθηση φαραωνικών υποδομών, καταδικασμένων σε αποτυχία εξαρχής. Σχεδιάσθηκε και συντηρήθηκε με πολιτικούς όρους, χωρίς τεχνικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές προδιαγραφές. Συνδέθηκε με την εκτροπή του Αχελώου, ένα όραμα που παραμένει ζωντανό ακόμη και σήμερα στον Θεσσαλικό Κάμπο, έστω κι αν αφαιρέθηκε στη συνέχεια από το έργο, σε μια προσπάθεια να προχωρήσει ως αμιγώς υδροηλεκτρικό έργο.

Αποτέλεσμα: ένα μπρα ντε φερ, που διαρκεί 35 χρόνια, ανάμεσα στην ελληνική πολιτεία και τον Σύνδεσμο Κατακλυζομένων Μεσοχώρας «Ο Αχελώος», ο οποίος κέρδισε έως τώρα επτά προσφυγές στο ΣτΕ και μία στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2021 εκδίδεται νέα Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) από την αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, που αφορά στην κατασκευή και λειτουργία του Υδροηλεκτρικού Έργου Μεσοχώρας, στον ποταμό Αχελώο. Δύο μήνες μετά, τον Φεβρουάριο, φέτος, ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων καταθέτει νέα προσφυγή στο ΣτΕ, η οποία δεν έχει λάβει ακόμη ημερομηνία εκδίκασης. Η ΔΕΗ, στην οποία ανήκει το έργο, φέρεται αποφασισμένη να το υλοποιήσει και ήδη έχει σε εξέλιξη όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και προεργασίες. Ωστόσο, για άλλη μία φορά, καλείται το ΣτΕ να καθορίσει την τύχη του έργου.

Πίσω στη δεκαετία του ‘80

Ήταν στα μέσα της δεκαετίας του ’80 όταν η τότε διοίκηση της ΔEΗ (με επικεφαλής τον Δημήτρη Παπαμαντέλο) ξεκίνησε να κατασκευάζει στην περιοχή τέσσερα φράγματα και μία γιγάντια σήραγγα, για να εξυπηρετήσει και την εκτροπή του Αχελώου. Μάλιστα, την Άνοιξη του 1985, κυβερνητικό κλιμάκιο με εκπροσώπους της διοίκησης της ΔΕΗ, επισκέφθηκε το χωριό και εξήγγειλε το μεγαλεπήβολο έργο, με την υπόσχεση ότι «ήταν για την προκοπή του τόπου».

Η κατασκευή ξεκινά, αλλά το 1987 αρχίζουν και προβάλλουν οι πρώτες αντιδράσεις κατοίκων της Μεσοχώρας, όταν συνειδητοποιούν τις επιπτώσεις από την εκτροπή του Αχελώου. Ένα πολύ μεγάλο μέρος του χωριού θα κατακλυζόταν, συνεπώς, έπρεπε να μετεγκατασταθούν οι κάτοικοι, ύστερα από αναγκαστικές απαλλοτριώσεις και αποζημιώσεις.

Ένα χρόνο μετά, το 1988, δημιουργείται ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων και ξεκινά τη μακρόχρονη διαμάχη. Κάθε απόπειρα να υλοποιηθεί το έργο «σκόνταφτε» στην προσφυγή του Συνδέσμου. Κάθε φορά, που το ΣτΕ έβγαζε αρνητική απόφαση, αυτό σχεδιαζόταν ξανά, η εκτροπή του Αχελώου μίκραινε, νέες μελέτες και περιβαλλοντικοί όροι εκδίδονταν, οι εργασίες προχωρούσαν, μέχρι την επόμενη προσφυγή, που τα σταματούσε όλα.

Η πρώτη προσφυγή στο ΣτΕ που κερδίζει ο Σύνδεσμος είναι το 1994 και η τελευταία το 2020, ενώ το 2012 εξασφάλισε και μία θετική απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Να σημειωθεί ότι ανάμεσα στα μέλη της Ολομέλειας του ΣτΕ, που εξέδωσε την έκτη, κατά σειρά, απόφαση, του 2014, ήταν και η νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Η πρόσφατη αναβίωση

Τον Ιανουάριο του 2021 ο Πρωθυπουργός επισκέπτεται τα Τρίκαλα και εξαγγέλλει την επικαιροποίηση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το φράγμα της Μεσοχώρας, για να εκδοθεί η νέα ΑΕΠΟ και το έργο να υλοποιηθεί. Δεσμεύεται, επίσης, να εξεταστεί η μερική εκτροπή του Αχελώου. «Η Μεσοχώρα είναι το πρώτο βήμα, η αναγκαία συνθήκη για να επανεξετάσουμε τη μερική μεταφορά υδάτων από τη Δυτική Ελλάδα στη Θεσσαλία», προσθέτει.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, στο πλαίσιο της ΔΕΘ, ερωτηθείς από δημοσιογράφο Θεσσαλικού εντύπου, εμφανίζεται να βάζει τίτλους τέλους στον Αχελώο και να αναδεικνύει το έργο ως αμιγώς υδροηλεκτρικό. Χαρακτηρίζει τη μεταφορά νερού από τον Αχελώο στη Θεσσαλία «πονεμένη ιστορία, καθώς τεχνικά και συνταγματικά είναι πολύ δύσκολο έργο» και υποδεικνύει «το έργο της Μεσοχώρας να λειτουργήσει ως υδροηλεκτρικό, καθώς έχουμε δαπανήσει 500 εκατ. ευρώ». Ο Τύπος της Θεσσαλίας υποδέχεται με αρνητικά σχόλια τις δηλώσεις αυτές, μιλώντας για αλλαγή πλεύσης της κυβέρνησης.

Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2021 εκδίδεται η νέα ΑΕΠΟ για το υδροηλεκτρικό έργο Μεσοχώρας, που εγκρίνεται από το ΥΠΕΝ, με στόχο την ολοκλήρωση των εργασιών που απέμειναν. Σύμφωνα με την ΑΕΠΟ, το υδροηλεκτρικό Μεσοχώρας βρίσκεται στον άνω ρου του Αχελώου, στη θέση Ρομωσέικα και είναι έργο ταμίευσης και υδροηλεκτρικής αξιοποίησης, ισχύος 161,6 MW. Η θέση του φράγματος απέχει 2 χλμ νοτιοδυτικά του οικισμού της Μεσοχώρας και ο σταθμός παραγωγής του υδροηλεκτρικού έργου 1 χλμ βορειοδυτικά του οικισμού Γλίστρα. Το έργο αποτελείται από ταμιευτήρα 7,8 χλμ, φράγμα ύψους 150 μ. από την κοίτη του ποταμού, σήραγγα εκτροπής 645 μ., μικρό ΥΗΣ στον πόδα του φράγματος, ισχύος 1570 KW, σήραγγα προσαγωγής ύδατος μεταξύ Μεσοχώρας και Γλίστρας 7,4 χλμ και σταθμό παραγωγής στη Γλίστρα, με δύο μονάδες, ισχύος 80 MW η κάθε μία. Θεωρείται έργο σχεδόν κατασκευασμένο στο σύνολο του, μεταξύ των ετών 1986-2011.

Στις αρχές Φεβρουαρίου 2022 ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων υποβάλει και νέα προσφυγή στο ΣτΕ κατά της ΑΕΠΟ. Αναμένεται ο προσδιορισμός της δικασίμου.

Τι θα συμβεί αυτή τη φορά;

Τα εμπλεκόμενα μέρη

Η πρόεδρος του Συνδέσμου Κατακλυζομένων, Ελευθερία Οικονόμου-Ευαγγελίδη, μιλώντας στο Euro2day.gr, υποστήριξε ότι παραμένει έργο εκτροπής, γιατί έχει τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά και όταν ήταν έργο «κεφαλής εκτροπής». «Δεν το λέει βέβαια ξεκάθαρα η νέα ΑΕΠΟ, γιατί έγινε “σαλαμοποίηση” του έργου σε σχέση με την προηγούμενη», είπε. Η ίδια ζήτησε να μην μετακινηθεί το χωριό της Μεσοχώρας και να κατασκευαστεί ένα έργο χαμηλής στάθμης. «Δεν μπορεί να σταθεί και το έργο και το χωριό», κατέληξε.

Ωστόσο, φαίνεται να υπάρχει «ρήγμα» στους κατοίκους της περιοχής για το όλο ζήτημα. Ο Φώτης Βαρελογιάννης, ο οποίος, όπως δήλωσε στο Euro2day.gr, είναι πρόεδρος μιας άτυπης επιτροπής κατακλυζομένων, που εκφράζει, όπως είπε, τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της Μεσοχώρας, τάχθηκε υπέρ της ολοκλήρωσης του έργου ως υδροηλεκτρικό. Εξέφρασε, μάλιστα, την άποψη ότι αυτή τη φορά «δεν έχει λόγο το ΣτΕ να απορρίψει το έργο, γιατί δεν έχει σχέση με την εκτροπή του Αχελώου».

Η ΔΕΗ, από την πλευρά της, με την έκδοση της νέας ΑΕΠΟ και παρά την προσφυγή στο ΣτΕ, «ξαναβάζει στο φουλ τις μηχανές» για την ολοκλήρωση του έργου. Όπως είναι σε θέση να γνωρίζει το Euro2day.gr, οι επιμέρους τεχνικές μελέτες προχωρούν με εντατικό ρυθμό, ενώ σύντομα προγραμματίζεται να ξεκινήσουν οι πρόδρομες εργασίες, που περιλαμβάνουν αποκαταστάσεις δρόμων, πρανών και συντηρήσεις του εξοπλισμού της ΔEΗ.

«Δεν δημιουργεί πρόβλημα σε αυτή τη φάση η προσφυγή στο ΣτΕ», υποστήριξαν πηγές της ΔEΗ που μίλησαν στο Euro2day.gr. «Δεν αφορά σε πράξη της ΔEΗ, εμείς πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για το έργο», τονίστηκε χαρακτηριστικά.

Στους επόμενους 4-5 μήνες η ΔEΗ θα υποβάλει στο ΥΠΕΝ φάκελο για την α’ και β’ φάση του έργου, όπως περιγράφεται στην ΑΕΠΟ, ενώ πριν από την έμφραξη της σήραγγας εκτροπής, στη βάση του φράγματος, θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί οι απαλλοτριώσεις και οι αποζημιώσεις των κατοίκων στο κατακλυζόμενο τμήμα του χωριού, καθώς και η μετεγκατάσταση τους, με δαπάνες της ΔEΗ.

Εφόσον δεν προκύψει και νέο «πάγωμα» του έργου, στην περίπτωση που το ΣτΕ αποφασίσει να καταπέσει και η καινούρια ΑΕΠΟ, η ΔEΗ τοποθετεί την έναρξη πλήρωσης του ταμιευτήρα το 2024 ή το αργότερο το 2025, ώστε ο νέος υδροηλεκτρικός σταθμός της να δίνει 300 GWh σε ετήσια βάση, εξασφαλίζοντας έσοδο 30 εκατ. ευρώ το χρόνο για την Επιχείρηση.