Η επάνοδος των Ταλιμπάν και η επόμενη ημέρα της τρομοκρατίας

Η ανακατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν, η οποία συνέβη λίγες ημέρες πριν την 20ή επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, εγείρει σημαντικά ερωτήματα σε ό,τι αφορά το μέλλον της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας. 

To τρέχον διεθνές τζιχαντιστικό τοπίο είναι διχασμένο, με ομάδες που πρόσκεινται στην Αλ Κάιντα να ανταγωνίζονται και σε κάποιες περιπτώσεις να συγκρούονται με ομάδες που πρόσκεινται στο Ισλαμικό Κράτος. Και πέρα από αυτούς τους δύο κύριους αντίζηλους για την ηγεσία της διεθνούς τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, μια σειρά μικρότερων, πιο τοπικά εστιασμένων ομάδων εξακολουθούν να αποτελούν μόνιμη απειλή, ειδικά από τη στιγμή που τόσο η Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος επιδιώκουν να τις προσεταιριστούν για να τις εντάξουν στο διεθνές τους δίκτυο.

Βραχυπρόθεσμα, η νίκη των Ταλιμπάν θα προσφέρει μια σημαντική νίκη προπαγάνδας για τις διεθνείς τζιχαντιστικές ομάδες, με την Αλ Κάιντα και τα παρακλάδια της να έχουν πλεονέκτημα λόγω των ιστορικών δεσμών με τους Ταλιμπάν. Η Αλ Κάιντα θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία, ώστε να οικοδομήσει τις υποδομές που στηρίζουν τις βίαιες δραστηριότητές της. Αυτές περιλαμβάνουν τη στρατολόγηση, τις επικοινωνίες και την εκπαίδευση. Ομοίως, η Δύση θα συνεχίσει να απειλείται από άτομα και μικρούς πυρήνες που εμπνέονται από παρακλάδια της Αλ Κάιντα στη Σομαλία, στην Υεμένη και στο Σαχέλ, δεδομένης της μεγαλύτερης διείσδυσης της προπαγάνδας τους.

Στη Δύση και σε χώρες με πιο ικανές δυνάμεις ασφαλείας, οι επιθέσεις θα είναι περιορισμένες σε εύρος, με τη χρήση αυτοκινήτων, μαχαιριών ή πυροβόλων όπλων, ενώ οι επιθέσεις με αυτοσχέδια εκρηκτικά παραμένουν μια μακρινή απειλή. Εν τω μεταξύ, στις χώρες όπου οι δυνάμεις ασφαλείας είναι λιγότερο ικανές, είναι πιθανές πιο εκλεπτυσμένες και φονικές επιθέσεις, ειδικά σε μέρη όπου οι τζιχαντιστικές ομάδες έχουν σημαντική παρουσία.

To μακροπρόθεσμο outlook όσον αφορά τον διεθνή τζιχαντισμό είναι λιγότερο βέβαιο, αλλά αν οι Ταλιμπάν συνεχίσουν να υπογραμμίζουν την ιδεολογική τους αξιοπιστία και δεν πάρουν σαφείς αποστάσεις από την Αλ Κάιντα, η τελευταία θα είναι πιθανότατα σε θέση να αναβαθμίσει τις ικανότητές της, χρησιμοποιώντας τον μεγάλο αριθμό έμπειρων ξένων μαχητών στο Αφγανιστάν. Αυτό θα την καταστήσει εκ νέου απειλητική για τα καθεστώτα στην περιοχή γύρω από το Αφγανιστάν και πέρα από αυτήν. Αντιθέτως, η καταστολή των τζιχαντιστικών ομάδων από τους Ταλιμπάν θα ευνοήσει το τοπικό παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους και άλλες ομάδες που πρόσκεινται στο Ισλαμικό Κράτος για να προσελκύσει νέα μέλη και θα αποτελέσει μια σημαντική εσωτερική απειλή για τους Ταλιμπάν και την ευρύτερη περιοχή.

H Αλ Κάιντα στο Αφγανιστάν

H Γενική Διοίκηση της Αλ Κάιντα εξέδωσε στις 31 Αυγούστου ανακοίνωση με την οποία επαινούσε τη νίκη των Ταλιμπάν, ιδίως αφότου αρκετά από τα παρακλάδια της -μεταξύ των οποίων η Αλ Κάιντα με έδρα την Υεμένη στην Αραβική Χερσόνησο, τη Σαμπάαμπ με έδρα τη Σομαλία και τη βορειοαφρικανική Αλ Κάιντα με έδρα την Αραβική Χερσόνησο- το είχαν κάνει ήδη για να προπαγανδίσουν τη νίκη των Ταλιμπάν. Η ανακοίνωση της Αλ Κάιντα ήρθε τη στιγμή που οι επιχειρήσεις της στο Αφγανιστάν έχουν σχεδόν εξαλειφθεί. Λιγότερα από 1.000 μέλη υπολογίζεται ότι παραμένουν στο Αφγανιστάν, αν και σε αυτά περιλαμβάνεται η ηγετική ομάδα της οργάνωσης, σύμφωνα με έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ από τις 21 Ιουλίου.

Περίπου 8.000 με 10.000 άλλοι ξένοι μαχητές βρίσκονται στο Αφγανιστάν, αλλά αυτοί πολεμούν για διάφορες οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν, της Αλ Κάιντα και του ISKP, του αφγανικού παρακλαδιού του ISIS.

Αντιθέτως, τα μεγαλύτερα παρακλάδια τη Αλ Κάιντα, η AQAP και η Αλ Σαμπάαμπ, έχουν περίπου 6.000 με 8.000 μέλη αντίστοιχα, ενώ άλλες οργανώσεις όπως η JNIM στη Δυτική Αφρική έχουν σημειώσει πιο ουσιαστικές νίκες τα τελευταία χρόνια από ό,τι η ηγεσία με έδρα το Αφγανιστάν.

Η Αλ Κάιντα είναι αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις και ευκαιρίες στην περιοχή του Αφγανιστάν και του Πακιστάν μετά την κατάκτηση της εξουσίας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων που οδήγησαν στην αποχώρηση των ΗΠΑ, οι Ταλιμπάν δεσμεύτηκαν επανειλημμένα να μην επιτρέψουν στο Αφγανιστάν να μετατραπεί σε παράδεισο για διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις και η εξάρτηση του Αφγανιστάν από την ξένη βοήθεια μπορεί να αναγκάσει τους Ταλιμπάν να μην επιτρέψουν να μετατραπεί το Αφγανιστάν σε έναν παράδεισο για τις διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις.

Αλλά οι Ταλιμπάν είναι αντιμέτωποι με ένα δίλημμα όσον αφορά αυτό το ζήτημα, καθώς πολλά από τα πιο εξτρεμιστικά στοιχεία τους -τόσο σε ηγετικούς ρόλους όσο και τα απλά μέλη- διάκεινται θετικά απέναντι στον διεθνή τζιχαντισμό και οι Ταλιμπάν είναι ως εκ τούτου επιφυλακτικοί στο να υιοθετήσουν μια τελείως επιθετική στάση απέναντι στην Αλ Κάιντα, καθώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποσκίρτηση των μελών της τζιχαντιστικής οργάνωσης προς πιο ακραίες οργανώσεις όπως το ISKP.

H πρόσφατη απόφαση των Ταλιμπάν να τοποθετήσουν σε υψηλόβαθμες θέσεις σκληροπυρηνικούς ιδεολόγους, όπως τον Σιρατζουντίν Χακάνι στη θέση του υπουργού Εσωτερικών, υποδηλώνει ότι η οργάνωση θα δώσει προτεραιότητα στην ιδεολογική της συνοχή και καταδεικνύει ότι τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, η Αλ Κάιντα δεν θα απειληθεί. Αν και η ανοχή απέναντι στην Αλ Κάιντα μπορεί να κοστίσει στην Καμπούλ σε όρους ξένης βοήθειας, οι Ταλιμπάν συνεχίζουν σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία να λαμβάνουν οικονομική στήριξη από την Αλ Κάιντα, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει να αντισταθμιστεί οποιοδήποτε έλλειμμα σε ξένη βοήθεια.

Aυτό θα μπορούσε να δώσει στην Αλ Κάιντα περιθώριο να ενισχύσει τις δυνάμεις της στο Αφγανιστάν. Αν ο μεγάλος αριθμός ξένων μαχητών στο Αφγανιστάν δεν είναι σε θέση ή δεν είναι πρόθυμος να επιστρέψει στην πατρίδα τους και ο πόλεμος στο Αφγανιστάν καταλαγιάσει, οι μαχητές μπορούν να αποτελέσουν μια νέα δεξαμενή μελών για την Αλ Κάιντα. Η οργάνωση θα μπορούσε να παρατάξει αυτούς τους μαχητές στην ινδο-πακιστανική σύγκρουση για το Κασμίρ, όπου η Αλ Κάιντα είχε στενή σχέση με την οργάνωση Λασκάρ-ι-Τάιμπα, η οποία έχει γίνει τελευταία πιο δραστήρια.

Πέρα από τις ευκαιρίες στο Αφγανιστάν, η Αλ Κάιντα θα αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις από τον αντίζηλο ISKP για την εύρεση χρηματοδότησης και νέων μελών. Και φυσικά αν υπάρξει κάποια τρομοκρατική επίθεση από το Αφγανιστάν, ειδικά ενάντια σε δυτικούς στόχους με πολλά θύματα, θα οδηγήσει λογικά σε νέες αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες ενάντια στην Αλ Κάιντα, στερώντας της δυνητικά την προστασία που της προσφέρει το Αφγανιστάν.

Η Αλ Κάιντα σε πιο μακρινά μέρη

Η Al Shabaab, η AQAP και η JNIM είναι τα πιο εξελιγμένα και ικανά παρακλάδια της Αλ Κάιντα, με τον Διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ να δηλώνει δημόσια στις 13 Σεπτεμβρίου ότι ο κίνδυνος τρομοκρατικής επίθεσης κατά των ΗΠΑ από εμπόλεμες περιοχές όπως η Υεμένη, η Σομαλία, το Ιράκ και η Συρία είναι αυτή τη στιγμή μεγαλύτερος από τον κίνδυνο επίθεσης από το Αφγανιστάν.

Η Αλ Σαμπάαμπ έχει δημιουργήσει μια βάση δραστηριοτήτων σε περιοχές της Σομαλίας με ισχνή διακυβέρνηση, η AQAP έχει εκμεταλλευτεί τον πόλεμο στην Υεμένη για να διατηρήσει και να διευρύνει τις δυνατότητές της και η JNIM συνεχίζει να εκμεταλλεύεται το κλίμα ανασφάλειας στο βόρειο Μαλί, στην Μπουρκίνα Φάσο και στον Νίγηρα. Και τα τρία παρακλάδια ασκούν προπαγάνδα και έχουν εκτενή δίκτυα στρατολόγησης, τα οποία έχουν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν η AQAP και η Σαμπάαμπ για επιθέσεις σε στόχους στο εξωτερικό. Ενώ η JNIM δεν έχει επιδείξει την πρόθεση ή την ικανότητα να πραγματοποιήσει επιθέσεις έξω από την κύρια περιοχή δραστηριοποίησής της, η ελευθερία κινήσεων που έχει στις χώρες του Σαχέλ την καθιστά απειλή σε μια σειρά από τοπικές κυβερνήσεις.

Ενώ η Αλ Σαμπάαμπ είναι αυτή τη στιγμή επικεντρωμένη σε μια παρατεταμένη εξέγερση ενάντια στη σομαλική κυβέρνηση, η οργάνωση συνεχίζει να πραγματοποιεί τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως η επίθεση αυτοκτονίας στις 19 Αυγούστου σε γνωστό καφέ όπου σύχναζαν πράκτορες των τοπικών μυστικών υπηρεσιών. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι προπαγανδιστικές προσπάθειες της Αλ Σαμπάαμπ διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη ριζοσπαστικοποίηση του μοναχικού δράστη τις επίθεσης της 25ης Αυγούστου έξω από τη Γαλλική Πρεσβεία στην Νταρ ελ Σαλαάμ, στην Τανζανία, επιδεικνύοντας την ικανότητά της να εμπνεύσει δράστες σε άλλες περιοχές. Eνώ η Αλ Σαμπάαμ αντιμετωπίζει σημαντική πίεση από τις επιχειρήσεις του σομαλικού στρατού και από εξωτερικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής της Αφρικανικής Ένωσης στη Σομαλία και περιοδικών αμερικανικών επιθέσεων με drone, η οργάνωση έχει σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης αν μπορεί να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται την πολιτική αστάθεια στη Σομαλία.

Η AQAP, εν τω μεταξύ, έχει κρατήσει χαμηλό προφίλ, καθώς ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη -ιδίως ανάμεσα στους αντάρτες Χούθι που στηρίζονται από το Ιράν και έναν συνασπισμό υποστηρικτών της πρώην διεθνούς αναγνωρισμένης κυβέρνησης που στηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία- την έχει οδηγήσει σε ένα ρόλο κομπάρσου στην περιοχή.

Η οργάνωση έχει υποστεί επίσης σημαντικές απώλειες, συμπεριλαμβανομένης της σύλληψης του βασικού αρχηγού της στις αρχές του 2021. Αλλά και πάλι, η οργάνωση παραμένει μια σοβαρή απειλή, όπως φάνηκε στην επίθεση του Απριλίου του 2021 στις στηριζόμενες από τα Αραβικά Εμιράτα υεμενιτικές δυνάμεις στο Σαμπουάχ. Επιπλέον, η AQAP έχει εμπνεύσει την πραγματοποίηση επιθέσεων στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένων και δύο επιθέσεων από μοναχικούς δράστες στη Σαουδική Αραβία και τη Φλόριντα το 2019 και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η οργάνωση έχει εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις έξω από την επικράτειά της. Ως ένα από τα πιο ισχυρά παρακλάδια της Αλ Κάιντα, η AQAP έχει δεχθεί ανηλεή πίεση από επιθέσεις αμερικανικών drone, καθώς και προσπάθειες που στηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Εν τω μεταξύ, η JNIM βρίσκεται σε καλή θέση για να εκμεταλλευτεί την επάνοδο των Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν για να ασκήσει προπαγάνδα και να στρατολογήσει μέλη, καθώς η πίεση που ασκείται στην οργάνωση έχει μετριαστεί προσωρινά αφότου η Γαλλία επαναξιολόγησε την αντιτρομοκρατική της επιχείρηση στην περιοχή. Η οργάνωση έχει αυξήσει τη συχνότητα των επιθέσεων της στο Σαχέλ, όπως μια επίθεση στις 18 Αυγούστου στη Μπουρκίνα Φάσο κοντά στα σύνορα με το Μαλί. Η οργάνωση χαρακτηρίζεται από φατριασμό και τουλάχιστον για την ώρα οι επιθέσεις της δεν αποτελούν σοβαρή απειλή για τη Δύση, καθώς η οργάνωση δίνει προτεραιότητα στις τοπικές συγκρούσεις και στόχους.

Το Ισλαμικό Κράτος

Σε αντίθεση με την Αλ Κάιντα, η οποία είναι στενή σύμμαχος των Ταλιμπάν, το Ισλαμικό Κράτος και ιδιαίτερα το ISKP είναι αντίπαλος και ιδεολογικός ανταγωνιστής τόσο των Ταλιμπάν όσο και της Αλ Κάιντα. Τα απογοητευμένα μέλη των Ταλιμπάν έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση του ISKP και η ομάδα συνεχίζει να καλεί τακτικά τα μέλη των Ταλιμπάν να αποσκιρτήσουν. Η επίθεση του ISKP στις 26 Αυγούστου στο Διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ σκότωσε μεγάλο αριθμό Αφγανών αμάχων, Ταλιμπάν και στρατιωτικού προσωπικού των ΗΠΑ, υποδεικνύοντας ότι η ομάδα διατηρεί την πρόθεση και την ικανότητα να εξαπολύσει επιθέσεις σε όλο το Αφγανιστάν και ενδεχομένως να προκαλέσει παρατεταμένη εξέγερση εναντίον των Ταλιμπάν. Το ISKP θα είναι σε καλύτερη θέση για στρατολόγηση μελών σε περίπτωση που οι Ταλιμπάν υιοθετήσουν μια πιο μετριοπαθή στάση και αναλάβουν ουσιαστική δράση για την αντιμετώπιση της Αλ Κάιντα και άλλων τζιχαντιστικών ομάδων στο Αφγανιστάν, κάτι που θα ωθούσε πιο ριζοσπαστικά μέλη να αποσκιρτήσουν στο ISKP.

Για το Ισλαμικό Κράτος σε παγκόσμιο επίπεδο, συμπεριλαμβανομένου του πυρήνα του στη Συρία και στο Ιράκ και των θυγατρικών του στην Ευρύτερη Σαχάρα και την Κεντρική Αφρική, η νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν είναι απίθανο να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντική στο άμεσο μέλλον πέρα από το επίπεδο της προπαγάνδας.

Το Ισλαμικό Κράτος έχει ήδη επικρίνει έντονα τους Ταλιμπάν στην προπαγάνδα του, αμφισβητώντας τα θρησκευτικά τους στοιχεία και κατηγορώντας τους ότι είναι εργαλείο των Αμερικανών. Αλλά τέτοια μηνύματα θα βελτιώσουν οριακά μόνο τη στρατολόγηση μελών από το Ισλαμικό Κράτος, ειδικά ενόψει της τεράστιας πίεσης που δέχεται η οργάνωση σε διάφορα μέτωπα και της δικής της αποτυχίας να διατηρήσει ένα υποτιθέμενο χαλιφάτο. Τούτου λεχθέντος, μια αποτυχία του εμιράτου των Ταλιμπάν θα ευνοούσε σε μεγάλο βαθμό το Ισλαμικό Κράτος και πιθανότατα θα οδηγούσε σε νέα κύματα στρατολόγησης δυσαρεστημένων Ταλιμπάν μαχητών στο Αφγανιστάν, καθώς και δυσαρεστημένων μελών της Αλ Κάιντα. Και ακόμη και αν δεν υπάρξει τέτοια εξέλιξη, το Ισλαμικό Κράτος έχει τη δυνατότητα να συνεχίσει να υποστηρίζει εξεγέρσεις σε μέρη όπως το Ιράκ και την Αίγυπτο, καθώς και να εμπνέει υποστηρικτές από όλο τον κόσμο να πραγματοποιούν επιθέσεις μόνοι τους, όπως στις 3 Σεπτεμβρίου στο Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας.