Ανάπτυξη χωρίς ουσιαστική πιστωτική επέκταση δεν γίνεται

Ο οικονομολόγος Hyman Minsky ισχυριζόταν ότι ο οικονομικός κύκλος καθοδηγείται περισσότερο από το τραπεζικό σύστημα και την προσφορά πιστώσεων απ’ ό,τι με τη σχέση μεταξύ των επιχειρήσεων και των εργαζομένων στην αγορά εργασίας, η οποία παραδοσιακά θεωρείτο πιο σημαντική.

Ο Minsky είχε υπόψη του την αμερικανική οικονομία. Όπως ανέφερε ο Robert Barbera στο βιβλίο «Το κόστος του καπιταλισμού», που βγήκε πριν από την πανδημία, εξηγώντας τις ιδέες του Minsky, καμία ύφεση από το 1945 μέχρι το 1985 δεν προκλήθηκε από τις επενδύσεις λόγω του χρηματοοικονομικού σπέκουλου. Αντίθετα, από το 1985 μέχρι την Covid, δεν έχει υπάρξει ύφεση που να μην έχει προκληθεί από αυτούς τους παράγοντες. 

Η πανδημία το 2020-2021 είναι μια ειδική περίπτωση, αν και εκεί η παγκόσμια ρευστότητα εμφάνισε κατακόρυφη αύξηση τους μήνες πριν από την εμφάνιση του κορωνοϊού, σύμφωνα με την CrossBorder Capital στο Λονδίνο. Κοινώς, οι χρηματοοικονομικές συνθήκες ευνοούσαν την έξαρση του σπέκουλου.

Ο Minsky, ο οποίος απεβίωσε το 1996, δεν μπόρεσε να δει τη δικαίωση της θεωρίας του στην Ελλάδα. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του ιδιωτικού χρέους ήταν 18,5% τη δεκαετία πριν από το 2009. Το ιδιωτικό χρέος πήγε από τα 45,3 δισ. ευρώ το 1999 στα 247,7 δισ. το 2009, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας (ΤτΕ). Την ίδια περίοδο, η εσωτερική ζήτηση αυξήθηκε μεταξύ 5% και 10% σε ετήσια βάση.

Ακόμη χειρότερα, η πιστωτική επέκταση τροφοδοτήθηκε από τον δανεισμό των τραπεζών στη διατραπεζική αγορά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο δείκτης καταθέσεων προς δάνεια υποχωρούσε σταθερά από το 2005, για να πέσει στο 80% το 2009, εκθέτοντας τις τράπεζες σε κινδύνους. Αυτό έγινε απολύτως ορατό όταν ξεκίνησε η απόσυρση των καταθέσεων και οι τράπεζες έχασαν την πρόσβαση στις αγορές χονδρικής.

Οι καιροί έχουν πλέον αλλάξει. Η ελληνική οικονομία έχει βγει από την εποχή των μνημονίων και αναπτύσσεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς αλλά χωρίς να βασίζεται στην πιστωτική επέκταση, αντίθετα ίσως απ’ ό,τι ο Minsky θα προέβλεπε. Η ελληνική οικονομία εκτιμάται ότι αναπτύχθηκε με ρυθμό 2,2%-2,4% το 2023 αλλά η πραγματική πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις ενδεχομένως θα ήταν αρνητική, αν δεν υπήρχε η ασυνήθιστα μεγάλη αύξηση των χορηγήσεων τον περασμένο Δεκέμβριο. Αν η τελευταία αποτελεί window dressing λόγω τέλους του χρόνου ή όχι θα φανεί στα υπόλοιπα των δανείων του Ιανουαρίου 2024.

Το λέμε αυτό γιατί συγκρίνοντας τα υπόλοιπα των τραπεζών δανείων των τεσσάρων συστημικών τραπεζών στα τέλη του 2022 με εκείνα στο τέλος Σεπτεμβρίου του 2023 διακρίνουμε μια μείωση των συνολικών υπολοίπων κατά 900 εκατ. ευρώ περίπου καθαρά. Η Eurobank και η Alpha Bank έχουν θετικό πρόσημο ενώ η Εθνική και η Τράπεζα Πειραιώς εμφανίζουν μείωση στο 9μηνο.

Είναι λογικό, όποιος έχει καεί στον χυλό, φυσάει και το γιαούρτι. Το ίδιο ισχύει για τις τράπεζες. Όμως, εκείνοι οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να διατηρηθεί επί μακρόν χωρίς υγιή πιστωτική επέκταση έχουν επίσης δίκιο. Είναι επίσης προς το συμφέρον των τραπεζών, καθώς η κερδοφορία τους δεν θα στηρίζεται για πάντα στα υψηλά επιτοκιακά περιθώρια.