Ιχθυοκαλλιέργειες: Σήμα «SOS» εκπέμπει ο κλάδος

Η ζημία στον κλάδο των ιχθυοκαλλιεργειών πρέπει να αντιμετωπιστεί με εθνικούς και κοινοτικούς πόρους όπως έχει ήδη γίνει σε άλλες χώρες της Ε.Ε. και μάλιστα με τη διαδικασία του υπερεπείγοντος, δηλώνει στο Euro2day.gr ο Απόστολος Τουραλιάς, πρόεδρος ΔΣ Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ). Περιγράφει την κατάσταση στην αγορά μετά από ένα χρόνο πανδημίας, μιλά για τον ανταγωνισμό με την Τουρκία, τις επενδύσεις που θα φέρουν ανάπτυξη 3-4% στα επόμενα χρόνια, αλλά και για την ανάγκη να «ξεκολλήσει» η θεσμοθέτηση των Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), που θα «ξεκλειδώσει» επενδύσεις με θετικό πρόσημο για τις τοπικές οικονομίες.

O κλάδος επείγεται για το χωροταξικό και τη χρηματοδότηση µέσω των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ποια είναι η οικονομική κατάσταση στις ιχθυοκαλλιέργειες, ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδηµίας;

Ξεκινώντας από τις επιπτώσεις της πανδημίας, αυτές κυμαίνονται από εταιρεία σε εταιρεία ανάλογα με τα μεγέθη και τις αγορές στις οποίες η κάθε μία είχε εμπορική δραστηριότητα. Λόγω της αναστολής της λειτουργίας του HORECA στις περισσότερες αγορές μας, οι εταιρείες που εμπορεύονταν μεγαλύτερα μεγέθη (άνω των 600 γραμ.) έχουν μεγαλύτερη υστέρηση πωλήσεων. Η γενική εκτίμηση είναι ότι η υστέρηση των εξαγωγών συνολικά στον κλάδο εξαιτίας της πανδημίας είναι της τάξης του 10%. Αξίζει να σημειωθεί βεβαίως ότι η απασχόληση στον κλάδο, ειδικά στις 23 εταιρείες-μέλη της ΕΛΟΠΥ που αντιπροσωπεύουν περίπου το 90% της συνολικής εγχώριας παραγωγής, δεν επηρεάστηκε. Αυτό οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι, λόγω της φύσης της δραστηριότητας, δεν μπορεί να σταματήσει η εκτροφή έμβιων οργανισμών. Είναι σκόπιμο σ’ αυτό το σημείο να υπενθυμίσουμε μερικά βασικά δεδομένα: Ο κλάδος της ιχθυοκαλλιέργειας, με παρουσία 40 χρόνων στην Ελλάδα, αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο σημαντικούς κλάδους ζωικής παραγωγής του πρωτογενούς τομέα, λόγω της συμβολής του στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας κατέχουν τη δεύτερη θέση των εξαγωγών της Ελλάδας σε αγροτικά προϊόντα, με αξία σχεδόν 500 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2019.

Ειδικά η ελληνική παραγωγή τσιπούρας και λαβρακιού αντιπροσωπεύει σήμερα περισσότερο από το 60% της παραγωγής αυτών των ειδών στην Ε.Ε. και κοντά στο 30% της παραγωγής των μεσογειακών ειδών διεθνώς. Τα ελληνικά ψάρια εξάγονται αυτή τη στιγμή σε πάνω από 35 χώρες, καθιστώντας την ελληνική ιχθυοκαλλιέργεια έναν παγκόσμιο ηγέτη. Μάλιστα, στη μετά-Brexit εποχή, η Ελλάδα είναι 1η χώρα στην παραγωγή προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας (εκτροφή μεσογειακών ειδών) στην ΕΕ και 5η στην παραγωγή υδατοκαλλιέργειας (εκτροφή μεσογειακών ειδών, εσωτερικά ύδατα, οστρακοειδή) στην Ε.Ε. Σε σχέση με τη συνολική αξία του κλάδου, εκτιμάμε ότι το 2020 οι πωλήσεις κυρίως τσιπούρας, λαβρακιού αλλά και άλλων ειδών ανήλθε σε 115.000 τόνους, αξίας περίπου 530 εκατ. ευρώ. Η παραγωγή αυτή προκύπτει από 302 μονάδες θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας, όπου εκτρέφονται κυρίως τσιπούρα και λαβράκι, ενώ υπάρχουν και 26 ιχθυογενετικοί σταθμοί μεσογειακών ιχθυδίων (τσιπούρα, λαβράκι, λοιπά μεσογειακά είδη).

Ποια είναι η πρότασή σας για την αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων στην κάλυψη χρηματοδοτικών αναγκών του κλάδου;

Βασικό διαθέσιμο εργαλείο ενίσχυσης προς αυτή την κατεύθυνση είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας (ΕΠΑΛ) 2014-2020. Από τον Απρίλιο 2020 υπάρχει η δυνατότητα παροχής αποζημιώσεων στις επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας που επλήγησαν από την πανδημία, αλλά δυστυχώς, σχεδόν ένα χρόνο μετά, δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμα. Το ζητούμενο είναι η όποια ζημία να αντισταθμιστεί μερικώς από τους εθνικούς και κοινοτικούς πόρους που είναι διαθέσιμοι εδώ και σχεδόν 1 χρόνο, όπως έχει ήδη γίνει σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη διαδικασία του υπερεπείγοντος. Υπογραμμίζεται επιπλέον πως εκτός από τις αποζημιώσεις, πρέπει να αξιοποιηθούν τα διαθέσιμα κονδύλια που υπάρχουν στο ΕΠΑΛ και για τις παραγωγικές επενδύσεις. Γενικότερα το ΕΠΑΛ παρουσιάζει χαμηλή απορροφητικότητα, με αποτέλεσμα η χώρα να χάνει κονδύλια τα τελευταία δύο χρόνια, τη στιγμή που οι επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας ζητούν να προχωρήσουν σε νέες παραγωγικές επενδύσεις.

Ήδη προ πανδηµίας ο ανταγωνισμός με την Τουρκία είχε δημιουργήσει ισχυρή πίεση στους Έλληνες παραγωγούς, στερώντας τους διαπραγματευτική δύναμη. Ποια είναι η κατάσταση σήμερα;

Η πανδημία δεν επηρέασε τον ανταγωνισμό μας με την Τουρκία. Οι επιπτώσεις ήταν σχεδόν παρόμοιες και στις δυο χώρες, τουλάχιστον ως προς τον όγκο εξαγωγών. Η διαφορά στις τιμές κυμάνθηκε στα προ κρίσης επίπεδα.

Σε τι επίπεδα κυμαίνονται οι εισαγωγές τουρκικών ψαριών στη χώρα µας και ποιος είναι ο όγκος παραγωγής των δύο χωρών;

Οι εισαγωγές τουρκικών ψαριών στη χώρας μας το 2020 κυμάνθηκαν στο ίδιο επίπεδο με το 2019: 13.400 τόνοι, οι οποίοι εκτελωνίστηκαν στην Ελλάδα και στη συνέχεια επανεξάχθηκαν σε χώρες τις Ε.Ε. ως τουρκικά προϊόντα. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε πως οι αρμόδιες υπηρεσίες θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση, ώστε να αποφευχθούν τυχόν αθέμιτες πρακτικές σχετικά με την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας (ελληνοποίηση). Το 2020 η ελληνική παραγωγή κυμάνθηκε στις 120.000 τόνους και η τουρκική στις 165.000 τόνους. Γενικότερα ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της Τουρκίας την τελευταία δεκαετία είναι πολλαπλάσιος από αυτόν της Ελλάδας αλλά και της Ε.Ε. Πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι η τουρκική παραγωγή είναι κατά πολύ υποδεέστερη της ελληνικής σε σχέση με την πιστοποίηση και την ποιότητα των προϊόντων, όπως προκύπτει απ’ όλα τα διαθέσιμα στοιχεία.

Ποιος είναι ο στόχος που έχει τεθεί για την περαιτέρω ανάπτυξη της ιχθυοπαραγωγής στη χώρα μας και ειδικότερα σε τι όγκο/ρυθμό ανάπτυξης θα οδηγήσουν οι επενδύσεις στις ΠΟΑΥ στα επόμενα χρόνια;

Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του κλάδου για τα επόμενα χρόνια εκτιμάται στο 3%-4%. Η ίδρυση των ΠΟΑΥ στοχεύει στην εξασφάλιση του αναγκαίου «ζωτικού χώρου» του κλάδου των ελληνικών ιχθυοκαλλιεργειών και εξασφαλίζει τη σταδιακή αύξηση όγκου παραγωγής και παράλληλα τη διατήρηση των υδάτων και υδάτινων οικοσυστημάτων σε πολύ καλή κατάσταση, σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι η οργανωμένη χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων γενικά, αλλά και ειδικά για τον κλάδο μας, αποτελεί μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης, δημιουργώντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τη χώρα μας. Για αυτό και πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα για κάθε εθνική στρατηγική που αποβλέπει στην προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Πού κρίνεται ο διεθνής ανταγωνισμός και πού κατευθύνονται οι επενδύσεις;

Ο ανταγωνισμός στις αγορές καθοδηγείται κυρίως από την τιμή που καλείται να πληρώσει ο καταναλωτής για το τελικό προϊόν, αγνοώντας πολλές φορές την ποιότητά του. Τα ελληνικά προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας συμμορφώνονται με την αυστηρή ευρωπαϊκή νομοθεσία που καλύπτει όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας, γεγονός που προκαλεί αυξημένο κόστος παραγωγής αλλά εγγυάται και την άριστη ποιότητα και διατροφική αξία τους έναντι των εισαγόμενων. Η ΕΛΟΠΥ επενδύει συστηματικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, προκειμένου να αναδείξει όλα αυτά τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα των ψαριών μας, με επίκεντρο την έννοια της διαφάνειας, τόσο κυριολεκτικά σε σχέση με τα κρυστάλλινα νερά της πατρίδας μας όσο και μεταφορικά, σε σχέση με τις διαδικασίες και τα πρότυπα πιστοποίησης που ακολουθούμε. Με δυο λόγια, δεδομένου ότι η ιχθυοκαλλιέργεια δεν είναι μια ερασιτεχνική απασχόληση, απαιτείται στρατηγική, τεχνογνωσία και εθνική συνεννόηση, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο διεθνής ανταγωνισμός.

Μιλώντας για Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), αποκαλούμενες και βιομηχανικές ζώνες ιχθυοτροφείων, πού βρίσκεται σήμερα η διαδικασία του χωροταξικού σχεδιασμού και ποιο είναι το χρονοδιάγραµµα για την ολοκλήρωσή του;

Κατ' αρχάς, οι Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν βιομηχανικές ζώνες, γιατί αυτό δεν συνάδει ούτε με τη φύση της εκτροφής ούτε και με τη φιλοσοφία του χωροταξικού σχεδιασμού των Υδατοκαλλιεργειών. Όπως προανέφερα, απαραίτητη συνθήκη για να κινηθούμε μπροστά, είναι η οριστική διευθέτηση του χωροταξικού σχεδιασμού του Κλάδου. Και ενώ η απαραίτητη, πολύ αναλυτική και επιστημονικά τεκμηριωμένη προεργασία έχει γίνει, και εδώ και ένα χρόνο υπάρχει μια αρμονική συνεργασία και επικοινωνία με τα συναρμόδια Υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) και Περιβάλλοντος & Ενέργειας (ΥΠΕΝ), και η πολιτική βούληση υπάρχει εκφρασμένη και από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό της χώρας, τα πράγματα έχουν «κολλήσει». Εν ολίγοις, η πορεία υλοποίησης του χωροταξικού παρουσιάζει σημαντική υστέρηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το χωροταξικό έχει θεσπιστεί από το 2011, προέβλεπε 23 ΠΟΑΥ και μέχρι σήμερα και μετά από 2 παρατάσεις, δεν έχει ολοκληρωθεί κανένα ΠΔ για την σύσταση ΠΟΑΥ για ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας.

Χωρίς περιστροφές, το ζητούμενο είναι να προχωρήσουμε άμεσα στα απαραίτητα βήματα:

• Στη σύσταση του Κεντρικού Συμβουλίου Χωροταξικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΚΕΣΥΧΩΘΑ) στο ΥΠΕΝ, ώστε να ξαναρχίσει η εξέταση των ολοκληρωμένων μελετών των ΠΟΑΥ.
• Στην ενίσχυση της Διεύθυνσης Νομοθετικού Έργου του ΥΠΕΝ, ώστε να επιταχυνθεί η επεξεργασία των απαραίτητων Προεδρικών Διαταγμάτων και η προώθησή τους στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
• Στην επιτάχυνση της διαδικασίας αξιολόγησης των μελετών ΠΟΑΥ από τις συναρμόδιες υπηρεσίες.

Για όλα αυτά έχουμε καταθέσει λεπτομερώς τις θέσεις μας και πλέον είναι στο χέρι της Διοίκησης να προχωρήσει με βάση «σφιχτά», δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα. Δεν μπορώ να φανταστώ ποια.

Ποια είναι η συνεργασία του φορέα σας για το θέμα µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς επιχειρηματικούς και άλλους φορείς;

Τα στελέχη του φορέα μας συνεργάζονται συστηματικά με όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες στην κεντρική διοίκηση αλλά και στην τοπική αυτοδιοίκηση, προκειμένου να παράσχουν όλες τις πληροφορίες και τα στοιχεία που απαιτούνται. Λείπει όμως μια σταθερή πολιτική κι ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εργασιών από πλευρά τους, γεγονός που δημιουργεί πολλές καθυστερήσεις, με αποτέλεσμα να ζημιώνονται όχι μόνο οι παραγωγοί αλλά και οι τοπικές κοινωνίες.

Οι παρεμβάσεις και το μοντέλο λειτουργίας των ΠΟΑΥ έχουν προκαλέσει σε ορισμένες περιοχές αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες. Πώς διαχειρίζεστε τα επιχειρήματα αυτής της πλευράς και τι αξία θα επιστρέψει ο κλάδος στις τοπικές οικονομίες µε τις δρομολογούμενες επενδύσεις;

Οι αντιδράσεις σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών στις οποίες αναφέρεστε, είναι σε γενικές γραμμές περιθωριακές και περιορισμένης κλίμακας. Οφείλονται κυρίως σε λανθασμένη ή ελλιπή ενημέρωση. Θα προσέθετα και κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις υποκριτικής στάσης από συγκεκριμένους αυτοδιοιηκητικούς παράγοντες: τη στιγμή που φέρονται να ανησυχούν, χωρίς καμία τεκμηρίωση, για τις ΠΟΑΥ, αδιαφορούν για σοβαρά, πραγματικά ζητήματα, όπως η διαχείριση των απορριμμάτων, η λειτουργία βιολογικού καθαρισμού και η προστασία περιοχών ασύλληπτου φυσικού κάλλους. Η ουσία είναι ότι μετά από 30 χρόνια λειτουργίας μονάδων υδατοκαλλιέργειας, οι όποιες επιπτώσεις από τη λειτουργία των ιχθυοτροφείων είναι απολύτως γνωστές, ελεγχόμενες και αναστρέψιμες. Θα πρέπει εδώ να γίνει κατανοητό ότι η ίδρυση των ΠΟΑΥ είναι αποτέλεσμα πολύχρονου σχεδιασμού και εμπεριστατωμένης μελέτης. Για τον καθορισμό κάθε ΠΟΑΥ λαμβάνονται υπόψη η κοινοτική και εθνική νομοθεσία περιβαλλοντικής προστασίας αλλά και συναφείς εθνικές στρατηγικές, όπως τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Η ίδρυσή τους προϋποθέτει εγκρίσεις διαφορετικών υπηρεσιών από οκτώ συναρμόδια υπουργεία. Οι περιβαλλοντικοί έλεγχοι διενεργούνται από κρατικούς επιστημονικούς φορείς όπως το ΕΛΚΕΘΕ και τα αποτελέσματα επικαιροποιούνται μέχρι την τελευταία στιγμή. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει άλλη παραγωγική δραστηριότητα που να έχει περάσει από τόσο πολλούς ελέγχους, όχι μόνο για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις αλλά και για την ευζωία και την εμπορία των παραγόμενων προϊόντων, όσο η υδατοκαλλιέργεια.

Είναι ασφαλώς ευθύνη του κλάδου συνολικά, και της ΕΛΟΠΥ ειδικότερα, να ενημερώσει σχετικά την κοινή γνώμη και από το 2019 έχουν ξεκινήσει και υλοποιούνται συγκεκριμένες ενέργειες στοχευμένης επικοινωνίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η υδατοκαλλιέργεια προσφέρει 12.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας κυρίως σε παράκτιες και νησιωτικές περιοχές. Υπάρχουν περιοχές όπου η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί κύρια πηγή απασχόλησης καθότι δεν υπάρχουν πολλές δυνατότητες για δουλειά. Η ανάπτυξη του κλάδου αυτονόητα θα συμβάλλει περαιτέρω στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των περιοχών και συνεπάγεται με πληθυσμιακή αποκέντρωση σε όφελος της ανάπτυξης της περιφέρειας, οικονομική ευημερία, διάδοση της τεχνογνωσίας και των δεξιοτήτων σε πολλές περιοχές της χώρας και αφύπνιση για θέματα που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, δεδομένου ότι η δραστηριότητα του κλάδου είναι άμεσα συνυφασμένη με την προστασία του φυσικού τοπίου και την ισορροπημένη χρήση των τοπικών πόρων.

Πέρα απ’ αυτό, όπως τονίστηκε και προηγουμένως, η θεσμοθέτηση των Π.Ο.Α.Υ. αναμένεται να έχει θετικό αντίκτυπο στην εθνική οικονομία, την ανάπτυξη του κλάδου και την ευημερία της τοπικής κοινωνίας. Τα πλεονεκτήματα της υλοποίησης των ΠΟΑΥ είναι περισσότερο από εμφανή.

Συνοψίζοντας:

Όσο προχωρεί η θεσμικά θεμελιωμένη οργάνωση του κλάδου, τόσο αποκλείεται μια τυχόν άναρχη ανάπτυξη, ενώ παράλληλα δημιουργείται ασφάλεια, τόσο για τους επενδυτές, όσο και για τους πολίτες, διασφαλίζονται επενδύσεις και θέσεις εργασίας σε απομακρυσμένες περιοχές με υψηλούς δείκτες ανεργίας και έλλειψη ενναλακτικών προοπτικών ανάπτυξης. Επίσης, υπάρχει αδιάλειπτη προστασία του περιβάλλοντος με τη συστηματική παρακολούθηση της οικολογικής κατάστασης και τη λήψη των κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων, αποφυγή συγκρούσεων με άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες που αναπτύσσονται στον παράκτιο χώρο, όπως ο τουρισμός και η αλιεία. Επιπλέον, αν κινηθούμε άμεσα προς αυτή την κατεύθυνση, προβλέπεται άμεση αύξηση της απορροφητικότητας κοινοτικών πόρων μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας και Θάλασσας και άλλων χρηματοδοτικών εργαλείων της Ε.Ε., και γενικώς αναμένονται άμεσες και έμμεσες θετικές οικονομικές επιπτώσεις στις περιοχές που θα ιδρυθούν ΠΟΑΥ, λόγω των προγραμματιζόμενων επενδύσεων.