Τα λάθη που δεν πρέπει να κάνει ένας μάνατζερ

Ο εγκέφαλος μας δεν είναι αλάνθαστος, καθόλου μάλιστα. Άλλωστε, μας οδηγεί συχνά, χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε, σε λανθασμέ­νες εκτιμήσεις και σε κακές αποφάσεις στην επαγγελματική ή στην προσωπική μας ζωή.

Σ' αυτό το μοναδικό βιβλίο, που διαβάζεται πλέον από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, ο Ρολφ Ντομπέλλι μάς μαθαίνει, σε 52 σύντομα κείμενα με έξυπνα παραδείγματα, να εντο­πίζουμε και να αποφεύγουμε τις «γνωστικές πλάνες», αυτές τις παγίδες του μυαλού στις οποίες όλοι κινδυνεύουμε να πέσουμε κάθε στιγμή:

• Γιατί υπερεκτιμούμε συστηματικά τις ικανότητες και τις γνώσεις μας;
• Γιατί λέμε πάντα «ναι» στους συμπαθητικούς ανθρώπους;
• Γιατί προτιμάμε να έχουμε ένα εσφαλμένο σχεδιάγραμμα πόλης παρά κανένα σχεδιάγραμμα;...

Είναι γεγονός: το να καταλάβουμε πώς και πόσο εύκολα μπορούμε να ξεγελαστούμε μας παρέχει σαφές πλεονέκτημα απέναντι στους άλλους...

Ιδού ο Ελβετός συγγραφέας τι γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του που με τίτλο «Η τέχνη της καθαρής σκέψης» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη.

«Όλα άρχισαν το φθινόπωρο του 2004 σε μια εσπερίδα. Μετά από πρόσκληση του εκδότη Χούμπερτ Μπούρντα, πήγα στο Μόναχο για να συμμετάσχω σ' αυτό που αποκα­λούμε "ανεπίσημη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ διανοου­μένων". Ως τότε δεν είχα ποτέ θεωρήσει τον εαυτό μου "διανοούμενο" (σπούδασα οικονομικά και έγινα επιχειρη­ματίας -το εντελώς αντίθετο ενός διανοουμένου), αλλά είχα δημοσιεύσει δύο μυθιστορήματα και, καταπώς φαίνε­ται, αυτό αρκούσε.

Ένας από τους συνδαιτυμόνες ήταν ο Νασσίμ Νικόλας Τάλεμπ, άγνωστος τότε χρηματιστής της Wall Street, λά­τρης της φιλοσοφίας. Με σύστησαν ως γνώστη των Άγγλων και Σκοτσέζων φιλοσόφων του Διαφωτισμού, ιδίως του Ντέιβιντ Χιουμ. Προφανώς με είχαν μπερδέψει με κάποιον άλλον. Δεν είπα τίποτα, αρκέστηκα σε αμήχανα χαμόγελα προς την ομήγυρη και άφησα τη σιωπή μου να δημιουργή­σει την εντύπωση ότι είχα τεράστιες φιλοσοφικές γνώσεις. Ο Νασσίμ Τάλεμπ πήρε αμέσως μια καρέκλα που βρισκό­ταν εκεί, τη χτύπησε ελαφρά για να διαπιστώσει αν είναι γερή και με κάλεσε να καθίσω δίπλα του.

Ευτυχώς, μετά από λίγα λόγια για τον Χιουμ, η συζήτηση δεν άργησε να προσανατολιστεί πάλι προς τη Wall Street, πράγμα που μου επέτρεψε τουλάχιστον να την παρακολουθήσω. Αστει­ευτήκαμε για τα συστηματικά λάθη που κάνουν οι διευθύ­νοντες σύμβουλοι -χωρίς να αφήνουμε τους εαυτούς μας απέξω. Θυμηθήκαμε απίθανα γεγονότα που, με τη χρονική απόσταση, εμφανίζονταν πλέον λιγότερο απίθανα. Κο­ροϊδεύαμε τους επενδυτές οι οποίοι, παρά την πτώση των αξιών, ήταν ανίκανοι να αποχωριστούν τις μετοχές τους.

Στη συνέχεια, ο Τάλεμπ μου έστειλε χειρόγραφες σελί­δες που σχολίασα, ασκώντας ενίοτε κριτική, και οι οποίες εντάχθηκαν σε αυτό που έμελλε να γίνει παγκόσμιο μπεστ σέλερ, τον Μαύρο Κύκνο. Η πρωτοφανής επιτυχία του βιβλίου επέτρεψε στον συγγραφέα του να μπει στον κλει­στό κύκλο των μεγαλύτερων διανοουμένων του κόσμου. Από την πλευρά μου, άρχισα να καταβροχθίζω την υπάρ­χουσα βιβλιογραφία σχετικά με την «Ευρετική (Heuristics) και τα γνωστικά σύνδρομα» με όλο και ζωηρότερη περι­έργεια. Παράλληλα, συζητούσα εκτενώς με πολλές προ­σωπικότητες που ανήκαν στους διανοουμένους της ανα­τολικής ακτής των ΗΠΑ. Χρόνια αργότερα συνειδητο­ποίησα ότι εκτός από τη συγγραφική και επαγγελματική μου εργασία είχα κάνει μια πραγματική μελέτη κοινωνικής και γνωστικής ψυχολογίας.

Αυτά τα λάθη αντίληψης (ή "γνωστικές πλάνες") συ­νιστούν συστηματική απόκλιση από τον ορθολογισμό, δηλαδή από τη βέλτιστη, λογική, συνετή σκέψη και συμπε­ριφορά. Η λέξη "συστηματική" είναι σημαντική, γιατί τα λάθη μας στην εκτίμηση των πραγμάτων ακολουθούν συ­χνά την ίδια κατεύθυνση. Για παράδειγμα, μας συμβαίνει πολύ συχνότερα να υπερεκτιμάμε τις γνώσεις μας παρά να τις υποτιμάμε. Επίσης ο κίνδυνος της απώλειας μας κινητοποιεί πολύ γρηγορότερα από την προοπτική του κέρδους. Ένας μαθηματικός θα μιλούσε για "στρεβλή" (ασύμμετρη) κατανομή των γνωστικών λαθών μας. Ευτυχώς η ασυμμε­τρία καθιστά μερικές φορές αυτά τα λάθη προβλέψιμα.

Προσπαθώντας να αξιοποιήσω τους καρπούς της συγ­γραφικής και επαγγελματικής μου δραστηριότητας, άρχισα να φτιάχνω μια λίστα συστηματικών γνωστικών σφαλ­μάτων συγκεντρώνοντας σημειώσεις και προσωπικές εμπειρίες. Δεν είχα πρόθεση να τα δημοσιεύσω, το έκανα για μένα και μόνο. Και δεν άργησα να διαπιστώσω ότι αυτή η λίστα ήταν χρήσιμη, όχι μόνο για τις οικονομικές μου επενδύσεις αλλά και για τη δουλειά και την προσωπική μου ζωή. Η γνώση των αδυναμιών της ανθρώπινης σκέψης με καθιστούσε πιο στοχαστικό, πιο συνετό και γαλήνιο: αναγνώριζα τις δικές μου γνωστικές πλάνες στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμουν προτού προλάβουν να μου προξενήσουν σημαντική ζημιά.

Και για πρώτη φορά καταλά­βαινα την παράλογη συμπεριφορά των άλλων, πράγμα που μου επέτρεπε να προστατευτώ ή και να επωφεληθώ από αυτή. Τέλος, κυρίως, μπορούσα να ξορκίσω το φάντασμα του ανορθολογισμού, είχα στα χέρια μου κατηγορίες, έννοιες και εξηγήσεις για να το διώξω! Μετά τον Βενιαμίν Φραγκλίνο το μπουμπουνητό και ο κεραυνός δεν έγιναν σπανιότερα, ηπιότερα ή λιγότερο βροντερά· έγιναν όμως λιγότερο αγχογόνα, και το ίδιο ισχύει για τις παράλογες σκέψεις ή τους τρόπους συμπεριφοράς μου.

Φίλοι με τους οποίους συζητούσα αυτό το ζήτημα άρ­χισαν να ενδιαφέρονται για τις εργασίες μου. Το ενδιαφέρον τους υπήρξε τόσο ζωηρό, που με οδήγησε στο να δη­μοσιεύω εβδομαδιαία χρονικά στις εφημερίδες Frankurter Allgemeine Zeitung και SonntagsZeitung, να δίνω πολλές διαλέξεις (κυρίως σε κοινό από γιατρούς, επενδυ­τές, διοικητικά συμβούλια και διευθύνοντες συμβούλους) και τελικά, να συντάξω αυτό το μικρό βιβλίο. Να το λοιπόν. Έχετε πλέον σήμερα στα χέρια σας όχι την ευτυχία, αλλά μια ασφάλεια μπροστά στον κίνδυνο να προξενήσετε εσείς ο ίδιος τη δυστυχία σας».