Επιπλοκές και ευκαιρίες από τη γήρανση του πληθυσμού

Ένα από τα «καυτά» θέματα της διεθνούς οικονομικής και κοινωνικής επικαιρότητας τον τελευταίο καιρό, είναι αυτό των αποκαλούμενων «μακροβιοτικών κοινωνιών», στις οποίες οι άνθρωποι άνω των 80 ετών θα αποτελούν σεβαστό ποσοστό των πληθυσμών.

Και ήδη στις αναπτυγμένες χώρες, το ποσοστό των 65 ετών και πάνω ξεπερνά το 30%, από 8% που ήταν πριν 80 χρόνια.

Είναι ηλίου φαεινότερο έτσι ότι η μακροζωΐα και η οικονομία συνδέονται και άρα τα «οικονομικά της μακροβιότητας» επηρεάζουν αγορές και κοινωνίες. Δεν προκαλεί καμία έκπληξη έτσι το γεγονός ότι αρκετοί οικονομολόγοι αναφέρονται στην ύπαρξη μιας «ασημένιας οικονομίας» που δημιουργεί προκλήσεις και ευκαιρίες.

Άνοδος του προσδόκιμου ζωής, δημογραφική κάμψη στις αναπτυγμένες χώρες και γήρανσης του πληθυσμού δημιουργούν προκλήσεις, όπως η χρηματοδότηση των συντάξεων και οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού, αλλά και ευκαιρίες, ιδίως στην «ασημένια οικονομία» (προϊόντα και υπηρεσίες για ηλικιωμένους) και την ανάπτυξη της ρομποτικής.

Η επιτυχία απαιτεί μια κοινωνική και οικονομική αλλαγή παραδείγματος, συμπεριλαμβανομένης της υγιούς μακροζωίας, της οικονομικής ανθεκτικότητας και ενός συμπεριληπτικού οράματος όπου οι ηλικιωμένοι είναι ενεργοί συνεισφέροντες.

Στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων και του οικουμενικού χαρακτήρα τους, η ελληνική κυβέρνηση, το 2023, με κριτήριο τη στρατηγική σημασία που έχει η Κρήτη μεταξύ τριών ηπείρων (Ασίας, Ευρώπης και Αφρικής) και το πόσο σημαντικό ρόλο μπορεί να έχει στη συλλογή στοιχείων η κυβέρνηση  ίδρυσε  το Κέντρο του ΟΟΣΑ για τους Πληθυσμούς στα Χανιά. Και στην προσπάθεια αυτή, κεντρικό τότε ρόλο είχε παίξει ο Έλληνας καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι Γιώργος Πρεβελάκης, που εκείνη την περίοδο ήταν πρέσβης της χώρας μας στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).  

Μιλώντας  στην πρώτη συνεδριακή εκδήλωση του Κέντρου, ο υπουργός Επικρατείας Άκης Σκέρτσος, είχε τονίσει μεταξύ άλλων, ότι «...η επιδίωξη της ελληνικής κυβέρνησης να προωθήσει και να ενισχύσει τις πολιτικές που σχετίζονται με τις δημογραφικές προκλήσεις στο πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας διασταυρώθηκε με το όραμα του ΟΟΣΑ για τη δημιουργία ενός θεματικού κέντρου για τη δυναμική του πληθυσμού.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός αγκάλιασε αυτήν την πρωτοβουλία για τη δημιουργία του Κέντρου Πληθυσμιακής Δυναμικής Κρήτης του ΟΟΣΑ, όταν μαζί με τον γενικό γραμματέα του ΟΟΣΑ, κ. Mathias Cormann, υπέγραψαν το μνημόνιο κατανόησης για την ίδρυση του Κέντρου τον Ιανουάριο του 2023...».

Όπως μας είπε ο εμπνευστής του Κέντρου, ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής Γιώργος Πρεβελακης, ο οποίος σήμερα έχει αντικατασταθεί, στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία του ΟΟΣΑ, «...η συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα, τον Δήμο Χανίων και τον ΟΟΣΑ, εισήγαγε δύο μεγάλες καινοτομίες. Η πρώτη, προέβλεπε την οργάνωση ενός ετησίου συνεδρίου στο οποίο διεθνείς πνευματικές και πολιτικές προσωπικότητες θα συζητούσαν τα πληθυσμιακά προβλήματα!

Θα συνδύαζε τις δημογραφικές, οικονομικές, γεωπολιτικές, τεχνολογικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές προσεγγίσεις, ξεπερνώντας τις τρέχουσες τεχνοκρατικές, οικονομιστικές και ευρωκεντρικές εμμονές του ΟΟΣΑ. Θα αναζητούνταν εφαρμόσιμες λύσεις και, ενδεχομένως, θα αμβλύνονταν παρανοήσεις μεταξύ Δύσης και Ανατολής.

Η δεύτερη καινοτομία προέβλεπε ένα «Παρατηρητήριο» το οποίο θα συγκέντρωνε, σε πραγματικό χρόνο, όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τις γεωγραφικές και άλλες πληθυσμιακές αλλαγές, χρησιμοποιώντας παραδοσιακά και καινοτόμα μέσα. Θα λειτουργούσε ως παγκόσμιο σημείο αναφοράς για τη μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη πρόβλεψη (foresight)· επίσης, για την έγκαιρη προειδοποίηση ως προς την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων...».            

Από το 2023 έως σήμερα, όντως έχουν γίνει δύο συνέδρια στην Κρήτη, που θεωρείται και παγκόσμια κορυφή μακροζωΐας, με πιο πρόσφατο αυτό της 11-12 Νοεμβρίου 2025.

Δυστυχώς, η απήχηση αυτών των εκδηλώσεων δεν ξεπέρασε τα στενά όρια του Δήμου Χανίων, αλλά ούτε πήραν μέρος σε αυτά διεθνείς προσωπικότητες ικανές να συμβάλλουν στην ευρύτερη απήχηση του κέντρου. 

Επίσης στην περίοδο που αναφέρουμε, ουδεμία πρωτοβουλία έχει ληφθεί για το Παρατηρητήριο, το οποίο ως φαίνεται μάλλον οδεύει για τα αζήτητα. Αντιθέτως όμως, τα προβλήματα που θα έπρεπε να απασχολούν το Κέντρο, οξύνονται, με ιδιαίτερα σοβαρό και ζωτικό στο δημογραφικό, που έχει πλέον και πανευρωπαϊκό χαρακτήρα.

Την ώρα λοιπόν που η κυβέρνηση προβάλλει την αναβάθμιση της γεωπολιτικής σημασίας της χώρας και της ανάδειξης της σε σημαντικό διεθνή ενεργειακό κόμβο, ίσως να ήταν ενισχυτική των δράσεων της και η ενίσχυση του Κέντρου Πληθυσμών της Κρήτης.

«...Και, σε αυτό το πλαίσιο, τα εγκαίνια του Κέντρου Πληθυσμιακής Δυναμικής Κρήτης έρχονται την κατάλληλη χρονική στιγμή για να ενισχύσουν τις χώρες του ΟΟΣΑ στη χάραξη πολιτικών για την αντιμετώπιση των δημογραφικών προκλήσεων που αναδύονται, καθώς και για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση των ευκαιριών που παρουσιάζονται κατά τη διαδικασία προσαρμογής στη δημογραφική κατάσταση και τις επιπτώσεις της που σταδιακά αποκρυσταλλώνονται.

Η γήρανση του πληθυσμού είναι ένα φαινόμενο που παράγει πολύπλοκες συνέπειες σε πολλαπλούς τομείς πολιτικής...», έλεγε το 2023 ο υπουργός Επικράτειας Άκης Σκέρτσος, αλλά τα μετέπειτα έργα δεν αποδεικνύουν του λόγου του το ασφαλές.