Αυτή η άνοδος συνεχίστηκε κατά τον πρόσφατο πόλεμο των 12 ημερών με το Ιράν, όταν οι περισσότεροι γεωπολιτικοί ειδήμονες νόμιζαν πως υλοποιούνται οι χειρότεροι φόβοι τους για μια ευρύτερη σύρραξη. Η αγορά μετοχών, αντιθέτως, συνέχισε να δίνει σήμα πως η σύρραξη σύντομα θα έληγε, με το Ισραήλ να υπερισχύει τόσο στρατιωτικά, όσο και οικονομικά.
Αυτό το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο στους μελλοντικούς δείκτες τιμής/κέρδους, που έχουν αυξηθεί τους τελευταίους 21 μήνες κατά 40%, σε σύγκριση με το 20% στον υπόλοιπο κόσμο και μια μικρή υποχώρηση στις γειτονικές αγορές του Κόλπου, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Παρά τις διεθνείς επικρίσεις που δέχεται το Ισραήλ για τις πολλαπλές στρατιωτικές του επιθέσεις, από τη Γάζα μέχρι το Ιράν, μια αύξηση των αγορών από ξένους έχει τροφοδοτήσει το ράλι στο ισραηλινό χρηματιστήριο.
Το Ισραήλ, που ιδρύθηκε εν μέσω φτώχειας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι μια από τις λίγες χώρες που έχει αναρριχηθεί από τις τάξεις του αναπτυσσόμενου κόσμου στον αναπτυγμένο κόσμο. Από τα χονδρικά 200 κράτη, περίπου τα 40 κατηγοριοποιούνται από το ΔΝΤ ως αναπτυγμένες οικονομίες. Ακόμα λιγότερα κατηγοριοποιούνται ως αναπτυγμένες χρηματοοικονομικές αγορές από τον κορυφαίο παγκόσμιο πάροχο δεικτών (MSCI).
Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα στη Μέση Ανατολή που έχει περάσει και τα δυο αυτά αναπτυξιακά ορόσημα, και η μόνη χώρα οπουδήποτε που να έχει κάνει τη μετάβαση και στα δυο μέτωπα. Η ύψους 550 δισ. δολαρίων οικονομία της είναι πλέον μεταξύ των μεγαλύτερων 30 του κόσμου.
Άρα η οικονομική επιτυχία του Ισραήλ είναι κάτι που προετοιμάζεται δεκαετίες τώρα. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Πολλοί από τους ιδρυτές του ήταν αφοσιωμένοι σοσιαλιστές. Άρχισαν να χτίσουν ένα επεκτατικό κράτος πρόνοιας και πολλοί επιφύλασσαν γενναιόδωρη υποδοχή στους νέους μετανάστες, κάτι που οδήγησε σε οικονομική κρίση μέχρι τη δεκαετία του 1980.
Όπως συνέβη και στα σοσιαλιστικά κράτη της Σκανδιναβίας, η κρίση ανάγκασε την υλοποίηση οικονομικής μεταρρύθμισης και μια απότομη στροφή προς τον καπιταλισμό και τη μεγαλύτερη δημοσιονομική πειθαρχία. Οι κρατικές εταιρείες πουλήθηκαν, οι φόροι εξορθολογήθηκαν και τα σύνορα άνοιξαν για το εμπόριο.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, καθώς οι περισσότερες άλλες αναπτυγμένες κυβερνήσεις αύξησαν τις δαπάνες και τα χρέη τους, το Ισραήλ μείωσε τις κρατικές δαπάνες από το 50% στο 40% του ΑΕΠ, και το δημόσιο χρέος από το υψηλό του 90% σε λιγότερο από 70% του ΑΕΠ. Η κυβέρνηση έκανε επίσης κάποιες έξυπνες επενδύσεις, δημιουργώντας τον κλάδο venture capital που βοήθησε να ξεκινήσει ο περίφημος τεχνολογικός τομέας της χώρας.
Ίσως το πιο αποκαλυπτικό σημάδι του δυναμισμού του είναι πως το Ισραήλ πλέον δαπανά πάνω από το 6% του ΑΕΠ στην έρευνα και ανάπτυξη -περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα και υπερδιπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου.
Ένα ασυνήθιστα μεγάλο ποσοστό -περίπου το ήμισυ- αυτής της χρηματοδότησης για την έρευνα και ανάπτυξη έρχεται από ξένες πολυεθνικές, πολλές από τις οποίες εμπλέκονται σε βιομηχανίες που σχετίζονται με την άμυνα.
Το έργο τους δημιούργησε τον Σιδηρούν Θόλο και το δίκτυο των πυραύλων αναχαίτησης που φέρεται να κατέστρεψαν πάνω από το 85% των πυραύλων και ένα ακόμα μεγαλύτερο μέρος των drones που εκτοξεύθηκαν κατά του Ισραήλ στις τελευταίες συρράξεις.
Η διάχυση από την άμυνα έχει κάνει το Ισραήλ έναν παγκόσμιο ηγέτη σε διάφορους τομείς, από τον έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας μέχρι, πάνω απ’ όλα, την κυβερνοασφάλεια. Με περισσότερες start-ups κατά κεφαλήν απ’ ότι οποιαδήποτε άλλη χώρα, η επιχειρηματική κουλτούρα της χώρας μοιάζει περισσότερο με αυτήν της Καλιφόρνια παρά της Μέσης Ανατολής. Έχει 73 start-ups στον «καυτό» τομέα της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, τον τρίτο μεγαλύτερο στον κόσμο.
Το ήμισυ των εξαγωγών του Ισραήλ είναι σε τεχνολογικά προϊόντα -ένα μερίδιο που λίγες προηγμένες οικονομίες μπορούν να συναγωνιστούν- ενώ οι γείτονές του εξακολουθούν να εξάγουν κυρίως πετρέλαιο, ένα παλαιομοδήτικο εμπόρευμα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα απομονωμένο θαύμα παραγωγικότητας. Η συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής, που αποτυπώνει το πόσο καλά το εργατικό δυναμικό χρησιμοποιεί τα νέα μηχανήματα, έχει αυξηθεί τέσσερις φορές ταχύτερα στο Ισραήλ απ’ ότι σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες τα τελευταία 25 χρόνια, και αυτό το χάσμα έχει διευρυνθεί τα τελευταία πέντε χρόνια.
Στο Ισραήλ, που κινητήριος δύναμη είναι η τεχνολογία, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει σχεδόν τριπλασιαστεί από το 2000 σε πάνω από 55.000 δολάρια, έχοντας αυξηθεί από το 50% στο 70% του επιπέδου των ΗΠΑ. Στα πετρελαϊκά κράτη -και όχι μόνο αυτά της Μέσης Ανατολής- τα εισοδήματα τείνουν να αυξάνονται, να πέφτουν και τελικά να παραμένουν στάσιμα με την μακροπρόθεσμη τιμή του πετρελαίου.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας είναι ένα τρίτο αυτού των ΗΠΑ, περίπου το ίδιο που ήταν πριν από 25 χρόνια.
Για πολλούς παρατηρητές, η γεωπολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή εξακολουθεί να φαίνεται επισφαλής. Αλλά η αισιόδοξη αντίληψη της αγοράς για την καθοδηγούμενη από την τεχνολογία οικονομία του Ισραήλ αρχίζει πλέον να εμφανίζεται στις προβλέψεις, που προβλέπουν ανάπτυξη σχεδόν 4% τα επόμενα χρόνια. Αυτό είναι σχετικά ισχυρό για μια αναπτυγμένη χώρα. Επικυρώνει την άποψη της αγοράς ότι το Ισραήλ εδραιώνει το status του ως η κυρίαρχη οικονομική δύναμη της περιοχής.
* Ο συγγραφέας του άρθρου είναι πρόεδρος του Rockefeller International. Το τελευταίο του βιβλίο έχει τίτλο «What Went Wrong With Capitalism».