Πρώτα τα καλά. Οι Βρυξέλλες έχουν κάνει κάποια βήματα προς την ανακατανομή πόρων για τις προτεραιότητες του σήμερα: υποδομές, άμυνα, ασφάλεια, έρευνα και ενεργειακή και βιομηχανική ανθεκτικότητα. Τα ακριβή νούμερα ήδη αποτελούν αντικείμενο διαμάχης, ακόμα και εντός της ίδιας της Κομισιόν. Αλλά εξίσου σημαντικό είναι ότι δεν υπάρχουν αμφιλεγόμενα σημεία ως προς τις μεθοδολογικές αλλαγές στον προϋπολογισμό.
Η Κομισιόν ενσωματώνει τις γεωργικές επιδοτήσεις και τις μεταβιβάσεις προς τις φτωχότερες περιοχές σε νέα εθνικά σχέδια, τα οποία θα προτείνουν οι κυβερνήσεις, θα εγκρίνει η ΕΕ και θα ελέγχονται ως προς την υλοποίησή τους πριν από την αποδέσμευση των κονδυλίων. Αυτό σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή, με πρότυπο το ταμείο ανάκαμψης μετά την πανδημία. Ακούγονται από τοπικούς αξιωματούχους παράπονα για ανεπαρκή χρηματοδότηση και για μια υφαρπαγή εξουσίας από τις εθνικές κυβερνήσεις. Όμως, δεν υπάρχουν παράπονα για τη βασική αρχή της παροχής χρημάτων σε αντάλλαγμα για αποδεδειγμένες, αμοιβαία συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις.
Αυτή είναι μια σιωπηρή επανάσταση από το συνήθειο του απλώς να στέλνουν επιταγές σε αγρότες και τοπικές κυβερνήσεις· το πιο αξιοσημείωτο με το προσχέδιο προϋπολογισμού ήταν αυτό για το οποίο έγιναν τα λιγότερα σχόλια. Μια άλλη αλλαγή που φαίνεται να έγινε δεκτή χωρίς αντιρρήσεις είναι ο εξορθολογισμός του προϋπολογισμού προς λιγότερες πηγές χρηματοδότησης. Αυτή η απλοποίηση αναμένεται να επιταχύνει την εκταμίευση και να διευκολύνει τον σχεδιασμό και τον συντονισμό.
Μετά, τα κακά. Η Επιτροπή έχει αναθεωρήσει τις προτεραιότητες του προϋπολογισμού της με βάση το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο. Οι νέες προτεραιότητες δαπανών της Κομισιόν δείχνουν πως έχει λάβει υπ’ όψιν τις προειδοποιήσεις των εκθέσεων Ενρίκο Λέτα και Μάριο Ντράγκι. Έχασε όμως την ευκαιρία να ενσωματώσει τις πολιτικές του προϋπολογισμού με τις στρατηγικές εκκλήσεις για ενοποίηση της ενιαίας αγοράς και για ενίσχυση της παραγωγικότητας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ατυχής ιδέα των κατ’ αποκοπή φόρων στις ευρωπαϊκές εταιρείες με μεγάλο τζίρο. Οι Βρυξέλλες έχουν δίκιο να αναζητούν νέες πηγές εσόδων. Αλλά οποιοδήποτε επιχειρηματικό τέλος θα πρέπει να είναι σχεδιασμένο στο πλαίσιο του προγραμματισμένου πανευρωπαϊκού κώδικα εταιρειών. Είναι προτιμότερο να λαμβάνεται ένα μέρος της φορολογικής βάσης των εταιρειών που επιλέγουν αυτό το καθεστώς, παρά να επιβάλλεται νέος φόρος επιπλέον των υφιστάμενων.
Ο προϋπολογισμός δεν καταφέρνει επίσης να αντιμετωπίσει την ανάγκη για περισσότερη χρηματοδότηση μετοχικού κεφαλαίου για εταιρείες σε βασικούς στρατηγικούς τομείς, που ορίστηκαν πειστικά σε έκθεση του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής που προτείνει ένα μέσο εκτός προϋπολογισμού που μοιάζει με ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο της ΕΕ που θα κάνει επενδύσεις σε μετοχικό κεφάλαιο στο μπλοκ. Αυτή είναι μια καλή ιδέα. Το ίδιο και η πρόταση του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τιτλοποίηση των κοινών ευρωπαϊκών βιομηχανικών έργων και έργων υποδομής. Και τα δυο θα τόνωναν την ανάπτυξη των τόσο αναγκαίων πανευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών.
Μια τρίτη αδυναμία είναι η έλλειψη προσοχής από την Κομισιόν στην παροχή στους επενδυτές πανευρωπαϊκών ασφαλών τίτλων αναφοράς. Το προσχέδιο του προϋπολογισμού δεν κάνει τίποτα για να το προωθήσει αυτό. Το περισσότερο κοινό χρέος είναι μια πολιτικά εκρηκτική ιδέα. Αλλά δεν χρειάζεται να αντληθεί αυτό το χρέος για να επιδοτηθούν τα φτωχότερα μέλη: μια ισχυρότερη δικαιολογία είναι να χρηματοδοτηθεί ένα επενδυτικό ταμείο της ΕΕ.
Τέλος, τα άσχημα. Οι Βρυξέλλες διαπράττουν το στατιστικό αμάρτημα της χρήσης ονομαστικών αριθμών, που αντανακλούν κυρίως τον πληθωρισμό, για να ισχυριστούν πως υπάρξει μια μεγάλη αύξηση στον προϋπολογισμό. Το σχετικό μέτρο των πόρων είναι το μερίδιο του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος που κατανέμει ο προϋπολογισμός προς κοινές προτεραιότητες. Ο τελευταίος προϋπολογισμός ήταν λίγο πάνω από το 1% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος της ΕΕ. Προσθέτοντας το ειδικό ταμείο που δημιουργήθηκε μετά την πανδημία το οποίο χρηματοδοτείται από το χρέος, το σύνολο ανήλθε στο 1,7%. Το νέο προσχέδιο προϋπολογισμού ανέρχεται στο 1,26% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος, αλλά μετά την αφαίρεση των χρημάτων που απαιτούνται για την αποπληρωμή των κοινών χρεών, ανέρχεται σε μόλις 1,15% -ένα ποσό που θα μειωθεί περαιτέρω κατά τις διαπραγματεύσεις. Η πρόταση να δαπανηθεί το ένα τρίτο λιγότερο από ένα ήδη μικροσκοπικό μερίδιο των πόρων αποτελεί εμπαιγμό όλων των στρατηγικών κηρυγμάτων. Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που εξασφαλίζει τη συνεχή γεωπολιτική περιθωριοποίηση.
Όπως έχουν υποστηρίξει οι μεγάλοι Αμερικανοί φιλόσοφοι Ralph Waldo Emerson και Omar Little, αν «επιτεθείς στον βασιλιά, καλύτερα να μην αστοχήσεις». Αν η ΕΕ θέλει να διατηρήσει τη θέση της στις παγκόσμιες υποθέσεις, πρέπει να διαθέσει τους απαραίτητους πόρους για αυτό. Το να πάρει περισσότερα τώρα θα είναι πολύ πιο δύσκολο μετά την αρχική υποτίμηση. Πιο πιθανό είναι να επιτύχουν ιδέες εκτός προϋπολογισμού, όπως αυτές του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής, η κοινή δανειοδότηση για ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο και η καθυστέρηση στην αποπληρωμή του υπάρχοντος χρέους για την απελευθέρωση κεφαλαίων. Τόσο η ΕΕ όσο και οι εθνικοί ηγέτες αναγνωρίζουν ότι αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς, ίσως και υπαρξιακούς, κινδύνους. Πρέπει τώρα να παραδεχτούν ότι οι κίνδυνοι αυτοί δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με φθηνά μέτρα.