Η δεύτερη θητεία του Τραμπ μεταμορφώνει τον κόσμο. Είναι πολύ πιθανό πως το αυταρχικό καθεστώς που δημιουργούν ο ίδιος και τα τσιράκια του στην κυβέρνηση και το Ανώτατο Δικαστήριο, θα έχει διάρκεια. Αλλά ακόμα και αν δεν έχει, θα έχει αλλάξει τον κόσμο απλά και μόνο επειδή συνέβη. Αυτό που συνέβη κάποτε μπορεί να ξανασυμβεί. Αυτό θα μεταμορφώσει τις απόψεις για το μέλλον.
Το μέλλον, όμως, δεν θα καθορίζεται μόνο από τις ΗΠΑ. Και η Κίνα είναι υπερδύναμη. Άρα, τι ρόλο μπορεί να παίξει σε αυτή τη νέα εποχή;
Ας αρχίσουμε με τις ΗΠΑ. Άλλες δημοκρατίες νόμιζαν κάποτε πως μοιράζονταν μαζί τους κοινές αξίες. Αλλά αυτές οι ΗΠΑ είναι ξεκάθαρο πως δεν το κάνουν. Ο Τραμπ ο ίδιος είναι γεμάτος δυσαρέσκεια, καθοδηγείται από τα deals και είναι αλλοπρόσαλλος. Αυτό από μόνο του καθιστά δύσκολη τη συνεργασία μαζί του.
Όπως προσθέτει η Σίλια Μπελίν του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, η εξωτερική του πολιτική «είναι η εσωτερική του ατζέντα, εξαγόμενη».
Έτσι, γράφει, «ο Τραμπ και το στρατόπεδο Maga του χρησιμοποιούν τις ίδιες τρεις μεθόδους στο εσωτερικό και στο εξωτερικό: εξάλειψη, μετασχηματισμός και υποταγή». Στο εσωτερικό επιδιώκουν να εξαλείψουν το «βαθύ κράτος» και να μετατρέψουν τη φιλελεύθερη Αμερική σε μια εθνικιστική Αμερική. Στο εξωτερικό, ομοίως, επιδιώκουν να εξαλείψουν συμμαχίες και άλλες δεσμεύσεις και να μετατρέψουν τους συμμάχους σε υποτελείς.
Αυτοί οι στόχοι είναι κακοί για τον περισσότερο κόσμο και ανόητοι για τις ΗΠΑ. Ο Άνταμ Πόουσεν, πρόεδρος του Peterson Institute for International Economics υιοθετεί αυτή την μακροπρόθεσμη άποψη σε άρθρο του στο Foreign Affairs με τίτλο «Η Νέα Οικονομική Γεωγραφία».
Στον κόσμο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφει, οι ΗΠΑ παρείχαν ασφάλεια στις άλλες χώρες έναντι διαφόρων κινδύνων. Αλλά τα κόστη που επωμίζονταν δεν αποζημιώνονταν: άλλες χώρες επένδυσαν στις ΗΠΑ, άνοιξαν τις οικονομίες τους σε Αμερικάνους επενδυτές, δάνεισαν φθηνό χρήμα στις ΗΠΑ, έκαναν το δολάριο το παγκόσμιο νόμισμα, και μετέτρεψαν τις κεφαλαιαγορές των ΗΠΑ στον κόμβο της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής. Ως εκ τούτου, ήταν μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία.
Ο Τραμπ γκρινιάζει πως έχουν «καταληστέψει» τις ΗΠΑ. Το γεγονός, ωστόσο, είναι πως παρέμεινε η πλουσιότερη και πιο τεχνολογικά προηγμένη οικονομία του κόσμου σε μια περίοδο απαράμιλλής παγκόσμιας ανάπτυξης: από το 1950 μέχρι το 2020 το μέσο παγκόσμιο κατά κεφαλήν πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 360%!
Καταλήστευση; Καθόλου.
Δυστυχώς, ο Τραμπ έχει καταστρέψει αυτή μεγάλη ευκαιρία. Στη θέση της βλέπουμε μια χειρά αναξιόπιστων και ληστρικών συμφωνιών. Εκτός της επιβολής τεράστιων δασμών σε χώρες που νόμιζαν πως ήταν φίλιες προς την Αμερική, ο Τραμπ έχει απαιτήσει να επενδυθούν χρήματα κατά την κρίση του, προς μεγάλη ενόχληση των ξένων εταίρων. Αυτό είναι ξεκάθαρος γκαντκστερισμός.
Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε τι συνέβη είναι πως στον παλιό κόσμο της εμπιστοσύνης στις ΗΠΑ, υπήρχε αλληλεξάρτηση, αλλά ορισμένες χώρες ήταν πιο εξαρτώμενες από άλλες. Αυτό επέτρεψε την «οπλοποίηση» της αλληλεξάρτησης.
Όπως υποστηρίζουν οι Χένρι Φάρελ και Άμπρααμ Νιούμαν, οι ΗΠΑ το έκανα αυτό, μάλλον ελεύθερα. Στο πλαίσιο των θεωρούμενων αμοιβαία ευνοϊκών μακροπρόθεσμων σχέσεων, μια τέτοια οπλοποίηση, κυρίως αναφορικά με τη χρήση κυρώσεων, γίνονταν ανεκτή, έστω και με δυσαρέσκεια. Αλλά ο Τραμπ μετατρέπει την αλληλεξάρτηση σε στραγγαλισμό. Αυτό είναι ένα πολύ διαφορετικό θέμα.
Επιπλέον, αυτό το παιχνίδι μπορούν να το παίξουν και άλλοι. Μάλιστα η Κίνα ήδη παίζει. Αυτή η ιδέα παρουσιάζεται με ζοφερό τρόπο από δυο Ευρωπαίους οικονομολόγους, τους Μορένο Μπερτόλντι και Μάρκο Μπούτι, σε εργασία που εξετάζει το πώς η ΕΕ βρίσκεται σε κλοιό μεταξύ μιας υπερδύναμης «απόσπασης» και μιας υπερδύναμης «εξάρτησης».
Η Κίνα είναι το δεύτερο: δημιουργεί εξάρτηση. Με το να κατακλύζει τις αγορές με τα προϊόντα της, επιδεινώνει το παγκόσμιο εμπόριο και τις μακροοικονομικές ανισορροπίες. Η εκμετάλλευση των κανόνων του ΠΟΕ για τη στήριξη των νεοσύστατων βιομηχανιών υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο βασισμένο σε κανόνες εμπορικό σύστημα που υποτίθεται ότι υποστηρίζει.
Η χρήση κρίσιμων υλικών ως όπλου και ο έλεγχος της αλυσίδας εφοδιασμού καθαρής ενέργειας αποδυναμώνουν επίσης την υποστήριξη για πολιτικές που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ιδίως στην ΕΕ. Ωστόσο, η Κίνα είναι ένας πιο αξιόπιστος και ορθολογικός εταίρος από τις σημερινές ΗΠΑ: τουλάχιστον, δεν αρνείται τις κλιματικές πραγματικότητες.
Είναι αδύνατο για τον υπόλοιπο κόσμο να αγνοήσει αυτές τις αρπακτικές υπερδυνάμεις, καθώς μαζί παράγουν το 43% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε τιμές αγοράς (και το 34% σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης). Ωστόσο, πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος για τη διαχείριση του παγκόσμιου αντίκτυπού τους.
Μέρος της απάντησης πρέπει να είναι η αντιστάθμιση κινδύνου. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι το κύριο θύμα αυτής της κατάστασης, δεδομένου ότι διαθέτουν τις πιο πολύτιμες συμμαχίες. Ωστόσο, ένα καθεστώς που καταστρέφει με χαρά τα κύρια εθνικά του περιουσιακά στοιχεία -τα μεγάλα πανεπιστήμια, την επιστημονική του υπεροχή, την ανοιχτή στάση του απέναντι σε λαμπρούς μετανάστες και ακόμη και το κράτος δικαίου- δεν θα ανησυχήσει για αυτό.
Επιπλέον, ο Τραμπ πιστεύει ότι οι σύμμαχοι μπορούν να μετατραπούν σε υποτελείς. Αυτό δεν είναι ασύμβατο με τη συμπεριφορά τους. Το Ηνωμένο Βασίλειο επέλεξε να γίνει υποτελής. Αυτό, κατά ειρωνικό τρόπο, είναι συνέπεια της αναζήτησης ενισχυμένης εθνικής κυριαρχίας από το Brexit. Ωστόσο, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και ακόμη και η ΕΕ δεν φαίνονται και τόσο διαφορετικές, μέχρι στιγμής.
Ωστόσο, ελπίζω ότι αυτό δεν θα διαρκέσει. Τόσο οι πρώην σύμμαχοι, όσο και άλλες χώρες θα αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις. Αυτό θα αυξήσει την επιρροή της Κίνας.
Πράγματι, οι ΗΠΑ έχουν ήδη ωθήσει την Ινδία και τη Βραζιλία πιο κοντά στο Πεκίνο: ο Σι Τζινπίνγκ πρέπει να ευχαριστεί σιωπηλά τον Τραμπ για τις εξωφρενικές γκάφες του κάθε μέρα. Κατά πάσα πιθανότητα, λοιπόν, οι χώρες θα προσπαθήσουν να στρέψουν τη μια υπερδύναμη εναντίον της άλλης. Η Ινδία και η Βραζιλία θα συμπεριφερθούν με αυτόν τον τρόπο, όπως και άλλες χώρες.
Η υποτέλεια και η αντιπαράθεση της μιας υπερδύναμης με την άλλη αφήνουν μια τρίτη επιλογή. Ο κόσμος στον οποίο οδεύουμε θα είναι φτωχότερος, πιο ασταθής και πιο επικίνδυνος από αυτόν που είχαμε πριν οι ΗΠΑ ενστερνιστούν το Maga. Άλλες χώρες θα πρέπει να τολμήσουν να ακολουθήσουν μια πιο ανεξάρτητη πορεία, από κοινού, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών, όπως η υγεία, το κλίμα, ακόμη και η ασφάλεια.
Θα μπορούσε η ΕΕ να βοηθήσει να ανοίξει τον δρόμο σε αυτό; Αυτό μπορεί να φαίνεται τώρα φαντασίωση. Αλλά έχουν συμβεί και πιο παράξενα πράγματα.