Ευκαιρίες αλλά και παγίδες κρύβει η απόφαση για σταδιακό τέλος των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ενωση αρχής γενομένης από το 2026, ειδικά για μια χώρα όπως η Ελλάδα όπου το 45% των εισαγωγών της καλύπτεται ακόμη από τον συγκεκριμένο προμηθευτή, όπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία.
Στο μέτωπο των ευκαιριών, τα ελληνικά terminals και οι υποδομές, όπως η Ρεβυθούσα και η Αλεξανδρούπολη, καθώς και η αλυσίδα αγωγών του υπό ανάπτυξη Κάθετου Διαδρόμου θα κληθούν να αντικαταστήσουν με άλλες πηγές (κυρίως αμερικανικές) έναν τεράστιο όγκο της τάξης των 15 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm), όσο είναι σήμερα η ποσότητα του ρωσικού αερίου που διακινείται από την Ελλάδα μέχρι τη Βουλγαρία και από τη Ρουμανία μέχρι την Ουγγαρία.
Τα νούμερα που συνεπάγεται αυτή η «αλλαγή σελίδας» είναι τεράστια, το ίδιο και οι μπίζνες που δρομολογούνται, όπως και τα συμβόλαια δισεκατομμυρίων που θα συναφθούν, γεγονός που εξηγεί το πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από αμερικανικά επιχειρηματικά συμφέροντα που καταγράφεται με εκθετικό ρυθμό για την Ελλάδα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον γεωπολιτικό της ρόλο.
Ταυτόχρονα ωστόσο με τις ευκαιρίες, άνθρωποι του χώρου θέτουν και ορισμένα ερωτήματα, όχι τόσο για την ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας όσο κυρίως για τις τιμές κατά τη μεταβατική περίοδο έως και τη διετία 2027-2028, διάστημα μέχρι το οποίο οι ξένοι οίκοι εκτιμούν ότι η παγκόσμια αγορά LNG θα παραμείνει σχετικά «σφιχτή».
Τα στοιχεία και οι εκθέσεις, όπως αυτή του BNEF, δείχνουν ότι η παγκόσμια προσφορά LNG θα ξεπεράσει τη ζήτηση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τις τιμές, από το 2027 και μετά, με αποκορύφωμα προς το 2030, όταν και αναμένεται να έχουν ολοκληρωθεί και μπει σε λειτουργία οι επενδύσεις πολλών δισεκατομμυρίων σε νέα facilities που δρομολογούν οι ΗΠΑ και το Κατάρ.
Την ίδια στιγμή, το «στοπ» στο ρωσικό αέριο, στο οποίο κατέληξαν στη χθεσινή ιστορική συμφωνία οι «27», προβλέπει ότι η μετάβαση στο νέο καθεστώς θα γίνει σε τρία στάδια:
- Το 1ο αφορά την 1η Ιανουαρίου 2026, μετά την οποία θα απαγορευτεί η σύναψη νέων βραχυπρόθεσμων συμβολαίων με Ρώσους προμηθευτές, τόσο μέσω αγωγών όσο και LNG.
- Το 2ο αφορά τη 17η Ιουνίου 2026, μετά την οποία θα απαγορευτεί η ισχύς στα υφιστάμενα βραχυπρόθεσμα συμβόλαια εισαγωγής ρωσικού αερίου.
- Και το 3ο στάδιο, είναι η 1η Ιανουαρίου 2028, μετά την οποία τίθενται σε απαγόρευση τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια για προμήθεια ρωσικού αερίου μέσω αγωγών.
Το ερώτημα επομένως που θέτουν άνθρωποι του χώρου είναι σε τι τιμές θα καταστεί εφικτό να καλυφθεί το κενό του ρωσικού αερίου, κατά τη μεταβατική αυτή περίοδο, δηλαδή μέχρι να μπουν στην παγκόσμια αγορά οι νέοι τεράστιοι όγκοι από ΗΠΑ και Κατάρ, ειδικά στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης που, σε αντίθεση με τη Δυτική Ευρώπη, συνεχίζουν να εξαρτώνται σημαντικά απ’ αυτό και στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα.
Στο εννεάμηνο, οι εισαγωγές LNG (κυρίως αμερικανικού) έφτασαν τις 22,41 TWh, δηλαδή έχουν διπλασιαστεί από πέρυσι, αναλογούν σε άνω του 40% των συνολικών εισαγωγών και κλείνουν ταχύτατα τη ψαλίδα με το ρωσικό αέριο. Εντούτοις, εκείνο διατηρεί ακόμη την πρωτοκαθεδρία με 25,46 TWh, ήτοι έχει το 45% των συνολικών εισαγωγών. Είναι βέβαιο ότι σύντομα το ρωσικό αέριο θα απωλέσει την πρώτη θέση, ωστόσο το ερώτημα είναι κατά πόσο η σταδιακή του αντικατάσταση δεν θα προκαλέσει ανατιμητικές τάσεις.
Κι αυτό καθώς τα τελευταία τρία χρόνια οι Ρώσοι πωλούν αέριο με σημαντικό discount, όχι για κανέναν άλλο λόγο παρά για να διατηρήσουν μερίδια μπροστά στην πίεση που δέχονται, επομένως η διακίνηση μέσω αγωγού παραμένει φθηνότερη από το LNG. Το τελευταίο δεν αναμένεται να γίνει φθηνότερο από το αέριο αγωγού, πριν από το 2027-2028, όπως εκτιμούν οι διεθνείς έρευνες.
Οι δύο «δύσκολες» χρονιές
Τούτων δοθέντων, δύο θα είναι οι δύσκολες χρονιές μέχρι η διεθνής αγορά να προσαρμοστεί στο νέο τοπίο και να απορροφήσει τους όποιους κραδασμούς, σύμφωνα με στελέχη του χώρου.
- Η πρώτη δύσκολη περίοδος θα είναι η σεζόν 2026-2027, δηλαδή η πρώτη χρονιά μετά το τέλος στα υφιστάμενα βραχυπρόθεσμα συμβόλαια (spot), εισαγωγής ρωσικού αερίου. Είναι το έτος αερίου, όπως ονομάζεται στην αγορά, που ξεκινά από την 1η Οκτωβρίου 2026 και τελειώνει στις 30 Σεπτεμβρίου 2027.
- Η δεύτερη θα είναι η σεζόν 2027-2028. Δηλαδή από την 1η Οκτωβρίου 2027 μέχρι και τις 30 Σεπτεμβρίου 2028. Στην ουσία, θα έχουν περάσει μόλις 9 μήνες μετά το οριστικό τέλος των ρωσικών εισαγωγών στην ΕΕ. Δηλαδή θα είναι η πρώτη περίοδος προσαρμογής στην Ευρώπη χωρίς καθόλου ρωσικό αέριο.
Η ασφάλεια εφοδιασμού
Ταυτόχρονα με τα παραπάνω, ένα θέμα που ασφαλώς θα απασχολήσει τους ιθύνοντες για τη χάραξη της ενεργειακής πολιτικής είναι η ασφάλεια εφοδιασμού. Σήμερα η χώρα βασίζεται σε δύο προμηθευτές αερίου μέσω αγωγού: Τη Ρωσία μέσω του Σιδηρόκαστρου και του αγωγού Turkstream (δηλαδή της πύλης από τη Βουλγαρία) και το Αζερμπαϊτζάν, μέσω του αγωγού TAP (Ν. Μεσημβρία), που αποτελεί συνέχεια του αγωγού TANAP, ο οποίος διασχίζει την Τουρκία με απόληξη τις αζέρικες ακτές στην Κασπία.
Από το 2028 και μετά, η συνεχής ροή αερίου μέσω αγωγού θα περιοριστεί σε μία μόνο πηγή, αυτήν εξ ανατολών, από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας. Και στις δύσκολες στιγμές, η ασφάλεια θα εξαρτάται από το LNG, οι τιμές του οποίου διαμορφώνονται από τη spot αγορά. Τα παραπάνω θα έπαιζαν μικρό ρόλο, αν η Ελλάδα διέθετε υπόγεια αποθήκη για την τήρηση στρατηγικών αποθεμάτων (underground gas storage - USG), όπως ισχύει για την πλειονότητα των χωρών στη ΝΑ Ευρώπη, οι οποίες διαθέτουν μια εναλλακτική έναντι των διακυμάνσεων στη spot αγορά.
Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν συνολικά πάνω από 140 τέτοιες υπόγειες δεξαμενές που γεμίζουν συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες, όποτε υπάρχει μειωμένη ζήτηση και οι τιμές είναι σχετικά χαμηλές, ώστε να μπορούν να αντλήσουν ποσότητες κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες και να εξασφαλίσουν επάρκεια στον εφοδιασμό της αγοράς σε χαμηλά κόστη. Δυστυχώς η Ελλάδα είναι μια από τις λιγοστές χώρες που δεν διαθέτει τέτοια εγκατάσταση, καθώς μια σειρά από αστοχίες τα προηγούμενα χρόνια είχαν ως αποτέλεσμα να αποβούν άκαρποι οι διαγωνισμοί για τη δημιουργία ενός τέτοιου χώρου στη Ν. Καβάλα.
Σύμφωνα με τους συνομιλητές μας, σε χώρες χωρίς υπόγειες αποθήκες, μια άμυνα μπορεί να είναι τα μακροχρόνια συμβόλαια LNG (στην Ελλάδα δεν έχει κανείς), δηλαδή αυτά που έχουν διάρκεια άνω του ενός έτους, τα οποία δεν επηρεάζονται από τα volatility των τιμών. Το γεγονός ότι το «μαξιλάρι» από το ρωσικό αέριο αγωγού σύντομα θα αποτελέσει παρελθόν μπορεί να αναγκάσει κάποιους παίκτες της αγοράς να συνάψουν τέτοια συμβόλαια, κάτι το οποίο επιδώκουν να κάνουν οι μεγάλοι Αμερικανοί παραγωγοί LNG σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Το τέλος του βαφτισμένου «τουρκικού» ρωσικού αερίου
Ειδικής σημασίας για την Ελλάδα έχει και η πρόβλεψη της συμφωνίας των «27» να μπει φραγμός στις ρωσικές εισαγωγές από την «πίσω πόρτα», όπως συμβαίνει σήμερα, όπου μεγάλοι όγκοι καυσίμου της Gazprom διοχετεύονται στην ευρωπαϊκή αγορά υπό τo brand «Turkish Blend».
Το συγκεκριμένο χαρμάνι αφορά, σύμφωνα με την Τουρκία, ποσότητες που προέρχονται από τα δικά της κοιτάσματα στη Μαύρη Θάλασσα, ωστόσο είναι γνωστό εδώ και χρόνια πως εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό ρωσικό αέριο.
Στο σχετικό σημείο που ενσωματώθηκε στο άρθρο 7 (α) του υπό διαμόρφωση νέου κανονισμού της Κομισιόν αναφέρεται ότι όλες οι ροές φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας προς τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, δηλαδή μέσω του αγωγού TurkStream, θα θεωρούνται ρωσικής προέλευσης, εκτός εάν προσκομιστούν αδιαμφισβήτητα αποδεικτικά στοιχεία για το αντίθετο.