Κανένα πρόσωπο δεν υπήρξε πιο κοντά στον Βολοντίμιρ Ζελένσκι από την έναρξη του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας από τον Αντρίι Γερμάκ — και καμία απουσία δεν μπορεί να αποδειχθεί πιο κρίσιμη, γράφουν οι Financial Times .
Ο πρόεδρος και ο ισχυρός διευθυντής του γραφείου του ζούσαν και εργάζονταν κυριολεκτικά μαζί στο ογκώδες προεδρικό συγκρότημα της Ουκρανίας στο κέντρο του Κιέβου από τις 24 Φεβρουαρίου 2022 — την ημέρα που οι ρωσικές δυνάμεις ξεκίνησαν τη μεγάλης κλίμακας εισβολή τους στη χώρα και πυροδότησαν τη μεγαλύτερη σύγκρουση στην Ευρώπη από το 1945.
Ήταν ο Γερμάκ που δεσπόζε πάνω από τον ώμο του Ζελένσκι στο προεδρικό βιντεομήνυμα της πρώτης νύχτας της εισβολής, το οποίο ενέπνευσε ένα έθνος να πάρει τα όπλα για την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας του.
Έκτοτε ήταν αχώριστοι. Τα πρωινά τους συχνά ξεκινούσαν με κοινή προπόνηση στο υπόγειο γυμναστήριο του προέδρου, όπως είχε δηλώσει παλαιότερα ο Γερμάκ στους Financial Times.
Για τον Όλεχ Ριμπασιούκ, πρώην διευθυντή του γραφείου του προέδρου Βίκτορ Γιούσενκο, οι δύο άνδρες είχαν συνδεθεί τόσο πολύ ώστε “είχαν γίνει ένα”.
“Μιλάς για τον Ζελένσκι και μιλάς για τον Γερμάκ. Μιλάς για τον Γερμάκ και είναι ο Ζελένσκι”, είχε πει ο Ριμπασιούκ στους FT τον Ιούλιο.
Αλλά την Παρασκευή, ο Γερμάκ υπέβαλε την παραίτησή του εν μέσω ενός διευρυνόμενου σκανδάλου διαφθοράς που έχει εμπλέξει τον στενό κύκλο του προέδρου και έχει动ήσει την εμπιστοσύνη της ουκρανικής κοινής γνώμης στην ηγεσία της χώρας. Και αυτό συμβαίνει στη χειρότερη δυνατή στιγμή, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις εντείνουν τις επιθέσεις τους και οι ΗΠΑ πιέζουν τον Ζελένσκι να υπογράψει μια ατελή ειρηνευτική συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου.
Μαζί, οι δύο άνδρες συγκέντρωσαν πρωτοφανή επιρροή και έλεγχο στην Ουκρανία, χρησιμοποιώντας τον στρατιωτικό νόμο για να ενισχύσουν όλο και περισσότερο τον έλεγχο της εξουσίας. Με την αποχώρηση του Γερμάκ, η ηγεσία του Ζελένσκι και ο τρόπος διακυβέρνησης της χώρας μπαίνουν αναμενόμενα σε μια νέα φάση.
Ο Βολοντίμιρ Φεσένκο, πολιτικός αναλυτής με έδρα το Κίεβο, χαρακτήρισε την αποχώρηση “μια μικρή επανάσταση”. “Για τον Ζελένσκι ήταν μια επώδυνη αλλά αναπόφευκτη απόφαση· δεν υπήρχε άλλος δρόμος.”
Στην δομή εξουσίας της Ουκρανίας, ο Γερμάκ συχνά λειτουργούσε περισσότερο ως ένας μη εκλεγμένος αντιπρόεδρος παρά ως απλός διευθυντής του προεδρικού γραφείου. Με κάθε τρόπο, ήταν ο δεύτερος πιο ισχυρός άνθρωπος στην Ουκρανία και — σύμφωνα με ορισμένους Ουκρανούς αξιωματούχους και δυτικούς διπλωμάτες στο Κίεβο — σε πολλές περιπτώσεις ο ντε φάκτο λήπτης αποφάσεων.
Σχεδόν στα τέσσερα χρόνια θητείας του, ο Γερμάκ — πρώην δικηγόρος που έγινε παραγωγός ταινιών Β κατηγορίας — συγκεντροποίησε τη διπλωματική, στρατιωτική και πολιτική διαδικασία λήψης αποφάσεων με τρόπο που κανένας άλλος μη εκλεγμένος αξιωματούχος δεν είχε επιτύχει στην Ουκρανία, και λίγοι στη σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτική.
Από την καθοδήγηση των ειρηνευτικών συνομιλιών μέχρι τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας, ακόμη και την επιλογή υπουργών και την επιρροή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις — μερικές φορές με καταστροφικά αποτελέσματα, όπως η αιματηρή μάχη του Μπαχμούτ όπου αποδεκατίστηκαν οι καλύτερες ουκρανικές μονάδες— ο Γερμάκ βρισκόταν στο κέντρο ενός συστήματος διαμορφωμένου κατ’ εικόνα του.
Χωρίς τον Γερμάκ, είπε ο Φεσένκο, “η επιρροή του Ζελένσκι θα μειωθεί”.
“Όχι επειδή ο Ζελένσκι ήταν ισχυρός χάρη στον Γερμάκ — το αντίθετο: ο Γερμάκ ήταν ισχυρός χάρη στον Ζελένσκι,” είπε. “Αλλά η αποχώρηση του Γερμάκ και τα σκάνδαλα διαφθοράς αποδυναμώνουν τον Ζελένσκι.”
Η έξοδος του Γερμάκ μπορεί να σηματοδοτήσει μια μετατόπιση από τη συγκέντρωση εξουσίας που έχει χαρακτηρίσει μεγάλο μέρος της μετασοβιετικής ουκρανικής πολιτικής και ειδικά την εποχή Ζελένσκι–Γερμάκ.
Ο Γερμάκ απομάκρυνε υπουργούς που έγιναν υπερβολικά δημοφιλείς ή υπερβολικά ανεξάρτητοι, μεταξύ των οποίων ο πρώην ΥΠΕΞ Ντμίτρο Κουλέμπα και ο πρώην υπουργός Υποδομών Ολεξάντρ Κουμπράκοφ. Αντίπαλοι και επικριτές διέτρεχαν τον κίνδυνο έρευνας από τις μυστικές υπηρεσίες, δικαστικών διαδικασιών ή σπίλωσης μέσω ανώνυμων λογαριασμών στα κοινωνικά δίκτυα που ευρέως πιστεύεται ότι βρίσκονται υπό τον έλεγχό του.
Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα η μετάβαση αναμένεται δύσκολη, καθώς ο Ζελένσκι καλείται να διαχειριστεί εσωτερικές διαιρέσεις και ένα βαθύ σκάνδαλο διαφθοράς που ταλανίζει τους στενούς του συνεργάτες. “Το σκάνδαλο δεν έχει τελειώσει ακόμη”, δήλωσε ο Ροστισλάβ Παβλένκο, βουλευτής του κόμματος του πρώην προέδρου και αντιπάλου του Ζελένσκι, Πέτρο Ποροσένκο.
“Το πρόβλημα δεν είναι με μερικά άτομα, αλλά με το σύστημα που έχουν οικοδομήσει,” είπε ο Παβλένκο.
Ο Ζελένσκι μέχρι στιγμής έχει αντισταθεί στην ιδέα αποκέντρωσης της εξουσίας. Αλλά μακροπρόθεσμα, λένε ορισμένοι αναλυτές, αυτό μπορεί να τον ωφελήσει. Ο Ουίλιαμ Τέιλορ, πρώην Αμερικανός πρέσβης στην Ουκρανία, είπε ότι η κίνηση θα μπορούσε να “ενισχύσει τον Ζελένσκι τόσο στο εσωτερικό, όσο και διεθνώς”.
“Πιστεύω ότι ο Γερμάκ αναγνωριζόταν ως ικανός και επιδραστικός αλλά και αμφιλεγόμενος,” είπε. “Ο Ζελένσκι έχει μερικούς νέους ικανούς ανθρώπους που μπορούν να καλύψουν το κενό, πιθανόν διαιρώντας το εσωτερικό και το εξωτερικό χαρτοφυλάκιο.”
Ο Τέιλορ ανέφερε ως επιλογή τον χαρισματικό σύμβουλο στρατηγικών υποθέσεων Ολεξάντρ Καμισίν, πρώην υπουργό στρατηγικών βιομηχανιών. Ένας άλλος καλός υποψήφιος, είπε, είναι ο Μιχάιλο Φεντόροφ, πρώτος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού.
Και οι δύο άνδρες έχουν πολυετή εμπειρία στην αμυντική παραγωγή και χαίρουν ευρείας εκτίμησης εντός και εκτός Ουκρανίας. Ο Φεντόροφ ήταν επίσης ο αρχιτέκτονας της καινοτόμου προεκλογικής εκστρατείας του Ζελένσκι το 2019.
Αλλά στο Κίεβο υπήρχαν επίσης εικασίες το βράδυ της Παρασκευής ότι η πρωθυπουργός Γιούλια Σβιριτένκο, η οποία διορίστηκε τον Ιούλιο, θα μπορούσε να κληθεί από τον πρόεδρο να υπηρετήσει ως νέα επικεφαλής του γραφείου του. Ο Τιμοφίι Μιλόβανοφ, πρόεδρος της Σχολής Οικονομικών του Κιέβου και πρώην υπουργός Οικονομίας, δήλωσε: “Το στηρίζω πλήρως. Θα ήταν η σωστή απόφαση, ακριβώς αυτό που κάνεις για να βγεις από μια κρίση.”
Ως διευθυντής του προεδρικού γραφείου, ο Γερμάκ καλλιέργησε φόβο γύρω του. “Το μέλλον και η τύχη όλων καθορίζονται από τον Αντρίι Γερμάκ,” είχε πει πέρυσι ένας υπουργός.
Ακόμη και μετά την αποχώρησή του, η επιρροή του παραμένει αισθητή. Πολλοί αξιωματούχοι, πρώην αξιωματούχοι, βουλευτές και πολιτικοί παράγοντες εξακολουθούσαν να αρνούνται να μιλήσουν επώνυμα γι’ αυτόν, φοβούμενοι ότι ο Γερμάκ θα παραμείνει κοντά στον πρόεδρο.
“Δεν θέλω να χορέψω πάνω στον τάφο του,” είπε ένας. “Ειδικά πριν σιγουρευτώ ότι όντως είναι τάφος.”