Σε προηγούμενη αρθρογραφία μας ασχοληθήκαμε με το δικαίωμα προτίμησης στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Ανώνυμης Εταιρείας. Προσεγγίσαμε την έννοια, τους δικαιούχους και τη διαδικασία άσκησής του. Είδαμε τι συμβαίνει όταν το δικαίωμα δεν ασκείται καθόλου ή ασκείται μερικώς.
Εδώ, κλείνοντας την ενότητα τη σχετική με το δικαίωμα προτίμησης, θα μας απασχολήσουν τα σημαντικότερα ζητήματα του: το ενδεχόμενο και οι προϋποθέσεις περιορισμού και αποκλεισμού (=κατάργησής) του. Επίσης, η προστασία του.
Περιορισμός και αποκλεισμός του δικαιώματος προτίμησης
Ο περιορισμός ή αποκλεισμός του δικαιώματος προτίμησης ρυθμίζεται στο νόμο για τις ΑΕ (άρθρο 27 ν. 4548/2018) και, κατά περίπτωση, αποφασίζεται (ή δεν αποφασίζεται) από την Γενική Συνέλευση ή το Διοικητικό Συμβούλιο, όπως αμέσως στη συνέχεια αναλύεται.
- Τυπικές Προϋποθέσεις
Δεδομένης της σημασίας του δικαιώματος προτίμησης, για τον περιορισμό ή αποκλεισμό του απαιτείται η τήρηση συγκεκριμένων τυπικών προϋποθέσεων. Απαιτείται, συγκεκριμένα, (α) λήψη απόφασης από το αρμόδιο όργανο και (β) σύνταξη έκθεσης από το ΔΣ.
(α) Απόφαση Αρμόδιου Οργάνου
Η Γενική Συνέλευση που αποφασίζει την τακτική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ, διαθέτει και την εξουσία περιορισμού ή κατάργησης του δικαιώματος προτίμησης. Τη σχετική απόφαση λαμβάνει με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία.
Το όργανο (συνήθης ΓΣ ή ΔΣ) που αποφασίζει την έκτακτη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΑΕ δικαιούται να αποφασίσει, επίσης, τον περιορισμό ή αποκλεισμό του δικαιώματος προτίμησης. Το μεν διοικητικό συμβούλιο αποφασίζει με πλειοψηφία των 2/3 τουλάχιστον του συνόλου των μελών του, η δε γενική συνέλευση με απλή απαρτία και πλειοψηφία.
(β) Σύνταξη Έκθεσης Από Το ΔΣ
Το ΔΣ υποχρεούται να υποβάλει στη ΓΣ γραπτή έκθεση, στην οποία: (α) αναφέρονται οι ειδικοί λόγοι που επιβάλλουν τον περιορισμό ή την κατάργηση του δικαιώματος προτίμησης και (β) επαρκώς δικαιολογείται η τιμή (ή η κατώτατη τιμή) που προτείνεται για την έκδοση των νέων μετοχών. Ειδικά όμως στην περίπτωση που το ΔΣ (και όχι η ΓΣ) θα είναι το όργανο που θα αποφασίσει τον σχετικό περιορισμό ή αποκλεισμό, η έκθεσή του θα πρέπει να εξηγεί γιατί επιλέγεται η κατάργηση του δικαιώματος να γίνει με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου. Τόσο η έκθεση του ΔΣ όσο και σχετική απόφαση της ΓΣ υποβάλλονται σε δημοσιότητα.
- Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις
Ουσιαστικές προϋποθέσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται ο περιορισμός ή αποκλεισμός του δικαιώματος προτίμησης συνιστούν, κατά τη νομολογία, «…το εταιρικό συμφέρον, η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα».
Θα πρέπει, επίσης, η σχετική απόφαση να διαθέτει τα λιγότερα δυνατά μειονεκτήματα για τους υφιστάμενους μετόχους και να υπηρετεί την αρχή της ίσης μεταχείρισής τους. Δε θα πρέπει, τέλος, να λαμβάνει χώρα κατά κατάχρηση δικαιώματος.
- Περιπτώσεις που δεν συνιστούν αποκλεισμό
Υπάρχουν, όμως, κάποιες περιπτώσεις, οι οποίες δεν συνιστούν περιπτώσεις αποκλεισμού του δικαιώματος προτίμησης. Ειδικότερα, αποκλεισμός δεν υφίσταται, όταν:
(α) οι μετοχές αναλαμβάνονται από πιστωτικά ιδρύματα ή επιχειρήσεις επενδύσεων, που έχουν δικαίωμα να δέχονται τίτλους προς φύλαξη, ώστε, στη συνέχεια, να τις προσφέρουν στους μετόχους (σύμφωνα με το άρθρο 26 §1).
(β) οι μετοχές διατίθενται στο προσωπικό της εταιρείας, στο πλαίσιο δωρεάν διάθεσης μετοχών ή stock option (άρθρα 113 & 114).
- Η περίπτωση της μικτής αύξησης
Στην περίπτωση της μικτής αύξησης (της αύξησης, δηλ., του μετοχικού κεφαλαίου που λαμβάνει χώρα, ταυτόχρονα, τόσο με χρηματικές εισφορές όσο και με εισφορές σε είδος, η μη συμμετοχή των μετόχων που εισφέρουν σε είδος στην αύξηση με μετρητά, δεν συνιστά αποκλεισμό του δικαιώματος προτίμησης. Προϋποτίθεται, ότι η αναλογία της αξίας των εισφορών σε είδος, σε σχέση με τη συνολική αύξηση, είναι ίδια, τουλάχιστον, με την αναλογία της συμμετοχής στο κεφάλαιο των μετόχων που προβαίνουν στις εισφορές αυτές.
Προστασία Του Δικαιώματος Προτίμησης
Στην περίπτωση που η ΑΕ εκδώσει μετοχές και, κατά παράβαση του δικαιώματος προτίμησης (ή των προϋποθέσεων αποκλεισμού ή περιορισμού του), τις διαθέσει σε τρίτους, τότε η ανάληψη των μετοχών είναι άκυρη. Πρόκειται όμως για ακυρότητα σχετική, την οποία δικαιούνται να προβάλλουν οι δικαιούχοι του δικαιώματος προτίμησης.
Αν όμως πάσχει (και) η απόφαση του οργάνου που έλαβε την απόφαση για περιορισμό ή αποκλεισμό του, ο φορέας του σχετικού δικαιώματος δικαιούται να διεκδικήσει δικαστικά την, κατά το νόμο, ακύρωση της σχετικής απόφασης.
Το δικαίωμα προτίμησης στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου αποδεικνύεται εξαιρετικά σημαντικό για τους παλαιούς μετόχους και τα έννομα συμφέροντά τους. Καθώς όμως αυτό που (πρέπει να) υπερτερεί είναι το εταιρικό συμφέρον, προβλέπεται ο περιορισμός ή, ακόμα, και η κατάργησή του εν λόγω δικαιώματος. Άλλοτε οι προβαλλόμενοι λόγοι (εταιρικό συμφέρον) είναι αληθείς και βάσιμοι και άλλοτε όχι. Άλλοτε κινούνται προς την κατεύθυνση της προάσπισης του εταιρικού συμφέροντος κι άλλοτε του συμφέροντος των μετόχων πλειοψηφίας.
Η (υπέρ του εταιρικού συμφέροντος) τεκμηρίωση των λόγων περιορισμού ή κατάργησης αλλά και τα αναγκαία διαδικαστικά/τυπικά βήματα και προϋποθέσεις αποδεικνύονται ιδιαίτερα σημαντικά. Σε περίπτωση μη τήρησής τους δικαιούται ο μέτοχος, που θεωρεί ότι θίγεται, να προσφύγει στα αρμόδια δικαστήρια για την ακύρωση των σχετικών αποφάσεων. Για την αποφυγή τέτοιας φύσης, πάντοτε σοβαρών, προβλημάτων επιβάλλεται η, όχι μόνον, απόλυτη συμμόρφωση με το «γράμμα» του νόμου αλλά και η βέλτιστη δυνατή με την ουσία του.-
* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm