Η έννοια της μετοχής είναι πολυσήμαντη. Αποτυπώνει, κατά τη νομολογία: (α) «… το μερίδιο του εταιρικού κεφαλαίου». Επίσης, (β) «… το δικαίωμα συμμετοχής στην εταιρεία». Τέλος, (γ) «… τον τίτλο στον οποίο ενσωματώνεται το δικαίωμα αυτό».
Η έκδοση τίτλου μετοχής δεν είναι υποχρεωτική για την ΑΕ. Εφόσον όμως ένας τέτοιος (μετοχικός) τίτλος εκδοθεί, τι συμβαίνει σε περίπτωση κλοπής, απώλειας ή καταστροφής του; Ποιες οι πρόνοιες του νομοθέτη και ποιες οι δυνατότητες και προστασία του μετόχου;
Ρύθμιση και σκοπός
Σε περίπτωση αποξένωσης του μετόχου από το μετοχικό του τίτλο θα πρέπει να λάβει χώρα, δικαστικά, ακύρωσή του. Θα πρέπει, όμως, να προηγηθεί πρόσκληση για την αναγγελία μετοχικού δικαιώματος καθώς και διαπίστωση της συνδρομής των σχετικών προϋποθέσεων. Επιδιώκεται, μέσω των συγκεκριμένων ρυθμίσεων, η άρση οποιασδήποτε αμφιβολίας σχετικά με την ταυτότητα του αληθινού δικαιούχου της μετοχής, σε περίπτωση αποξένωσής της από αυτόν. Επίσης, η αποτροπή σφετερισμού των μετοχικών δικαιωμάτων που ενσωματώνονται στη μετοχή από τρίτο-μη δικαιούχο.
Προϋποθέσεις εφαρμογής
Αναγκαία για τη δικαστική ακύρωση μετοχικού τίτλου η συνδρομή συγκεκριμένων προϋποθέσεων:
1. Έκδοση τίτλωνΑναγκαίο (και λογικό) προαπαιτούμενο αποτελεί η έκδοση μετοχικών τίτλων (ονομαστικών ή ανώνυμων μετοχών-με, ή χωρίς, μερισματαποδείξεις ή τοκομερίδια) από μέρους της ΑΕ. Δεν καταλαμβάνονται, ωστόσο, από τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις οι άυλες μετοχές.
Ο νόμος για τις ΑΕ απαγόρευσε την έκδοση ανώνυμων μετοχών από 01.01.2020. Συνεπώς, η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στις ονομαστικές μετοχές ή σε, παλαιότερα, εκδοθείσες ανώνυμες μετοχές που κλάπηκαν, απωλέσθηκαν, ή καταστράφηκαν -χωρίς εντωμεταξύ να αντικατασταθούν από ονομαστικές.
2. Κλοπή, απώλεια ή καταστροφή του μετοχικού τίτλου
Η κλοπή γίνεται δεκτή με τη στενή του έννοια του ποινικού κώδικα˙ δεν εμπίπτει σε αυτή η υπεξαίρεση, που είναι δυνατό να υπαχθεί στην έννοια της απώλειας. Ως απώλεια νοείται κάθε αθέλητος αποχωρισμός του μετοχικού τίτλου από τον ιδιοκτήτη του. Ως καταστροφή, τέλος, νοείται η φυσική εξαφάνιση ή αλλοίωση του τίτλου.
Διαδικασία κήρυξης ανίσχυρου του μετοχικού τίτλου
- Αρμοδιότητα
Εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, είναι δυνατό να ξεκινήσει η διαδικασία των δύο σταδίων: (α) πρόσκληση προς αναγγελία δικαιώματος επί του μετοχικού τίτλου και (β) κήρυξή του ως ανίσχυρου. Αρμόδιο για την εκδίκαση μιας τέτοιας υπόθεσης είναι το Ειρηνοδικείο της έδρας της ΑΕ, που εξέδωσε τους μετοχικούς τίτλους.
- Νομιμοποίηση
Νομιμοποιούνται για την υποβολή αίτησης κίνησης της εν λόγω διαδικασίας όσον αφορά ονομαστικές μετοχές: το πρόσωπο που είναι δυνατό να ασκήσει δικαίωμα, που απορρέει από το αξιόγραφο/μετοχικό τίτλο-ο κύριος, ο επικαρπωτής ή ο ενεχυρούχος δανειστής)˙ για τις ανώνυμες μετοχές: ο τελευταίος κομιστής των μετοχών˙ σε περίπτωση συγκυριότητας: καθένας από τους συγκυρίους.
- Προπαρασκευαστικό στάδιο
Αίτηση πρόσκλησης αναγγελίας
Στο στάδιο αυτό, επιδιώκεται η ανεύρεση του πραγματικού δικαιούχου. Εναλλακτικά: εκείνου που διαθέτει ισχυρότερο δικαίωμα επί του τίτλου από αυτό του αιτούντος. Για το ορισμένο της αίτησης πρόσκλησης απαιτείται η αναφορά των ουσιωδών στοιχείων του μετοχικού τίτλου.
Ανασταλτικό αποτέλεσμα
Με την υποβολή της αίτησης πρόσκλησης εκκινεί η διαδικασία της αναγγελίας. Η υποβολή της, ωστόσο, δεν αναστέλλει την κυκλοφορία του τίτλου. Το δικαστήριο έχει, ωστόσο, τη δυνατότητα να απαγορεύσει την άσκηση οποιουδήποτε δικαιώματος απορρέει από τον τίτλο (ενδ: δικαίωμα απόληψης κερδών, δικαίωμα προτίμησης, δικαίωμα ψήφου σε ΓΣ).
Έκδοση απόφασης
Το αρμόδιο δικαστήριο με απόφασή του διατάσσει τη δημοσίευση της πρόσκλησης για αναγγελία τυχόν δικαιωμάτων επί του τίτλου. Η απόφαση αυτή τάσσει συγκεκριμένη προθεσμία για την αναγγελία των δικαιωμάτων και την κατάθεση του τίτλου στην γραμματεία του δικαστηρίου.
Έννομες συνέπειες αναγγελίας
Εφόσον λάβει χώρα εμπρόθεσμη αναγγελία (και κατάθεση του τίτλου στη γραμματεία του δικαστηρίου), το δικαστήριο ενημερώνει τον αιτούντα. Ο κομιστής του τίτλου μπορεί να ασκήσει τυχόν δικαιώματά του με κύρια παρέμβαση-μεταξύ άλλων.
Κύρια διαδικασία, έκδοση απόφασης και έννομες συνέπειες
Ο αιτών μπορεί να προχωρήσει στην υποβολή αίτησης για την κήρυξη του τίτλου ως ανίσχυρου μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την παρέλευση της προθεσμίας αναγγελίας (είτε έλαβε χώρα αναγγελία, είτε όχι).
Για το βάσιμο της αίτησης στο δεύτερο στάδιο απαιτείται η απόδειξη της κλοπής, της απώλειας ή της καταστροφής του τίτλου. Επιπρόσθετα: η ύπαρξη μετοχικού δικαιώματος στο πρόσωπο του αιτούντος.
Η δικαστική απόφαση για την κήρυξη του τίτλου ως ανισχύρου αποκόπτει από αυτόν τη μετοχική σχέση και τα συνοδευτικά μετοχικά δικαιώματα. Τα τελευταία, βέβαια, εξακολουθούν να υφίστανται. Η μετοχή, όμως, ως αξιόγραφο αχρηστεύεται.
Ύστερα από την (αμετάκλητη) κήρυξη του τίτλου ως ανίσχυρου, ο αιτών μέτοχος δικαιούται να ζητήσει από την ΑΕ την έκδοση νέου τίτλου. Επίσης να ασκήσει τα (απορρέοντα από τον επίμαχο τίτλο) μετοχικά του δικαιώματα. Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά τα δικαιώματα του επικαρπωτή και του ενεχυρούχου δανειστή.
Η έκδοση μετοχικού τίτλου δεν είναι πλέον αναγκαία για την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτόν. Αρκεί η σχετική καταστατική πρόβλεψη. Στην περίπτωση, ωστόσο, που ένας μετοχικός τίτλος κλαπεί, απωλεσθεί ή καταστραφεί, τα πράγματα περιπλέκονται. Απαιτούνται χρόνος και σημαντικά κόστη για την αποκατάσταση των μετοχικών δικαιωμάτων, που συνδέονται με τον συγκεκριμένο τίτλο.
Μήπως, στο πλαίσιο αυτό, ενδείκνυται να μας απασχολήσει (εκ νέου) το ερώτημα: χρειάζεται, πράγματι, η έκδοση μετοχικών τίτλων;
Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm