Η χρονιά που «τσαλακώθηκαν» οι ισχυροί ηγέτες

Τέτοια εποχή πριν από έναν χρόνο έβαζα τις τελευταίες πινελιές σε ένα βιβλίο. Σε μια προσπάθεια να τελειώσω το «Age of the Strongman» με μια νότα αισιοδοξίας, έγραψα πως «το αυταρχικό καθεστώς είναι μια εγγενώς ελαττωματική και ασταθής μορφή διακυβέρνησης. Στο τέλος θα καταρρεύσει… Αλλά μπορεί να υπάρξουν πολλές αναταράξεις και ταλαιπωρία προτού τελικά περάσει στην ιστορία».

Δυο μήνες αργότερα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία. Η απόφασή του ήταν μια τυπική επίδειξη των ελαττωμάτων της κυριαρχίας του αυταρχικού καθεστώτος. Μετά από δεκαετίες στην εξουσία, οι ηγέτες συχνά γίνονται επιρρεπείς στην μεγαλομανία ή την παράνοια και είναι απορροφημένοι με τη δική τους θέση στην ιστορία. Έχουν συνήθως εξαλείψει όλες τις πηγές αποτελεσματικής αντιπολίτευσης. Αν αποφασίσουν μια καταστροφική πορεία δράσης, δεν υπάρχει κανείς και τίποτα για να τους σταματήσει.

Ο Πούτιν ήρθε στην εξουσία την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1999 και γρήγορα καθιέρωσε ένα νέο στιλ αυταρχικής ηγεσίας για τον 21ο αιώνα –με τις διάσημες γυμνόστηθες πόζες του για τους φωτογράφους. Πίσω από το μάτσο ποζάρισμά του, υπήρχε πραγματική βία. Οι εσωτερικοί αντίπαλοι φυλακίστηκαν, αναγκάστηκαν σε εξορία ή δολοφονήθηκαν. Πραγματοποιήθηκαν κτηνώδεις στρατιωτικές εκστρατείες στην Τσετσενία και στη Συρία. Ο Ρώσος ηγέτης έθεσε επίσης το εαυτόν του ως ηγέτη της παγκόσμιας αντίδρασης στον δυτικό φιλελευθερισμό, λέγοντας στους Financial Times το 2019 ως «η φιλελεύθερη ιδέα είναι παρωχημένη».

Άλλοι αυταρχικοί ηγέτες επίσης μίλησαν ανοιχτά για τη διακυβέρνησή τους. Το fan club του Ρώσου ηγέτη περιλάμβανε τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, τον Ροντρίγκο Ντουτέρτε των Φιλιππίνων, τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας, τον Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας και τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ μάλιστα χαρακτήρισε τις απειλές του Πούτιν προς την Ουκρανία ως μεγαλοφυή πράξη, λίγες ημέρες προτού εισβάλλει η Ρωσία.

Αλλά αυτή η αίρεση του Πούτιν δεν θα επιβιώσει της βάναυσης κατάρρευσης της Ουκρανίας. Το αυταρχικό στιλ ηγεσίας μπορεί επίσης να χάσει κάποια από την παγκόσμια σαγήνη του.

Τα αυταρχικά καθεστώτα που υποστηρίζουν τον Πούτιν επίσης είχαν μια κακή χρονιά. Η ιρανική θεοκρατία, που βοήθησε τη Ρωσία με στρατιωτικά drones, αντιμετωπίζει τις πιο επίμονες λαϊκές διαμαρτυρίες από την ιρανική επανάσταση του 1979. Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεϊ είναι 83 ετών και άρρωστος. Ο θάνατός του θα αυξήσει τον κίνδυνο για το καθεστώς. Τα αντιδημοκρατικά συστήματα πάντα αντιμετωπίζουν πρόβλημα με την πολιτική μετάβαση.

Στην Κίνα, ο Σι έφτασε με αυταρχικό τρόπο στην τρίτη του θητεία και περιχαρακώνεται προκειμένου να κυβερνήσει δια βίου. Αλλά η συγκέντρωση της εξουσίας του έχει οδηγήσει σε σημαντική επιδείνωση της κινεζικής διακυβέρνησης. Ο Σι έχει κάνει γκάφες στην εξωτερική και οικονομική πολιτική –και οι μη βιώσιμες πολιτικές του για την Covid προκάλεσαν πρωτοφανείς διαδηλώσεις. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κίνα οφείλονται άμεσα σε ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο η δύναμη και η εξουσία είναι υπερσυγκεντρωμένες σε έναν μόνο, οιονεί αυτοκρατορικό ηγέτη - του οποίου η κρίση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί με ασφάλεια.

Ο Τραμπ, ένας ενστικτώδης αυταρχικός ηγέτης, έδωσε πρόσφατα εύσημα στον Σι για την διακυβέρνηση της Κίνας με «σιδηρά πυγμή». Αλλά η φούσκα του ίδιου του Τραμπ φαίνεται πως ξεφουσκώνει ταχύτατα, μετά την απρόσμενα ισχνή επίδοση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος στις ενδιάμεσες εκλογές. Η πτώση του δείχνει μια κρίσιμη διάκριση μεταξύ της αυταρχικής πολιτικής στις δημοκρατίες και στα αυταρχικά συστήματα. Σε χώρες όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί παραμένουν ισχυροί, είναι δυνατόν να απομακρυνθεί ένας αυταρχικός ηγέτης μέσω της κάλπης.

Αυτό φάνηκε στη Βραζιλία φέτος όταν ο Τζαϊρ Μπολσονάρο –που ορισμένες φορές περιγράφεται ως «ο Τραμπ του τροπικού»- δεν κατάφερε να επανεκλεγεί. Ο Ντουτέρτε, ο αυταρχικός ηγέτης των Φιλιππίνων, επίσης αναγκάστηκε να αποχωρήσει πέρυσι –αν και η κόρη του είναι τώρα αντιπρόεδρος του Φέρντιναντ Μάρκος Τζούνιορ. Στη Βρετανία ο Μπόρις Τζόνσον, που χαρακτηρίστηκε «ο Τραμπ της Βρετανίας» από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, επίσης αναγκάστηκε να αποχωρήσει από το αξίωμά του. Ο νέος πρωθυπουργός Ρίσι Σουνάκ, βασίζεται πολύ λιγότερο απ’ ότι ο Τζόνσον στο προσωπικό χάρισμα και τη λαϊκιστική ρητορική.

Αλλά οι αυταρχικοί ηγέτες μπορούν επίσης να κερδίζουν τις εκλογές. Στην Ουγγαρία ο Όρμπαν, που παραμένει ένας ήρωας για την ακροδεξιά των ΗΠΑ, επανεξελέγη σχετικά εύκολα. Στο Ισραήλ ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου αναμένεται να επιστρέψει ως πρωθυπουργός και να ηγηθεί του πιο δεξιού συνασπισμού στην ισραηλινή ιστορία –συμπεριλαμβανομένου ενός υπουργού εθνικής ασφάλειας, του Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, που έχει ιστορικό συμπάθειας της ακροδεξιάς τρομοκρατίας.

Στη Σαουδική Αραβία, ο Πρίγκιπας Μοχάμεντ, έχει ανακτήσει αυτοπεποίθηση και εξουσία, μαζί με τις αυξανόμενες τιμές του πετρελαίου. Στην Ινδία, ο Ναρέντρα Μόντι μπόρεσε να κάνει στην άκρη τις επικρίσεις για τις επιδόσεις του στις κοινωνικές ελευθερίες και συνεχίζει να κυριαρχεί πολιτικά. Στο Μεξικό, ο λαϊκιστής πρόεδρος Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ορμπαντόρ, γνωστός ως Άμλο, προχωρά τις αλλαγές που θα διαβρώσουν την ανεξάρτητη παρακολούθηση των εκλογών.

Οι μηχανορραφίες του Άμλο αποδεικνύουν ότι ακόμη και οι χώρες με ελεύθερες εκλογές δεν είναι ασφαλείς από τα αντιδημοκρατικά ένστικτα ενός αυταρχικού ηγέτη. Μια χαρακτηριστική κίνηση είναι η επίθεση σε ανεξάρτητους θεσμούς - και τελικά σε άτομα - που απειλούν την εξουσία τους. Στην Τουρκία, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, ο οποίος αναμενόταν να διεκδικήσει την προεδρία το επόμενο έτος ως αντίπαλος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μόλις καταδικάστηκε σε περισσότερα από δύο χρόνια φυλάκισης, με την κατηγορία της προσβολής δημόσιων λειτουργών.

Με διαφορετικούς τρόπους ο Ερντογάν, ο Πούτιν και ο Σι δείχνουν πως ενώ οι αυταρχικοί ηγέτες συχνά κάνουν τρομερά λάθη, ωστόσο μπορούν και πάλι να είναι τρομακτικά δύσκολο να απομακρυνθούν.

Αλλά ακόμα και στην Τουρκία, η κυριαρχία των ισχυρών ανδρών κλονίζεται - όπως ακριβώς συμβαίνει στη Ρωσία και ενδεχομένως στην Κίνα. Είναι πιθανό ότι αυτό το κακόβουλο στυλ πολιτικής έχει φτάσει στο αποκορύφωμά του.

Ας το ελπίσουμε.

© The Financial Times Limited 2022. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation