Tα πλήγματα στο Ιράν και ο κίνδυνος πυρηνικής καταστροφής

Ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), του παγκόσμιου επιτηρητή, χαρακτήρισε τη στοχοποίηση πυρηνικών υποδομών «βαθιά ανησυχητική». Η στρατιωτική κλιμάκωση «αυξάνει την πιθανότητα απελευθέρωσης ραδιενέργειας με σοβαρές επιπτώσεις για τους ανθρώπους και το περιβάλλον», είπε την Τρίτη ο Rafael Grossi.

Οι επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις ενέχουν προφανείς κινδύνους ασφάλειας, αλλά οι επιθέσεις του Ισραήλ φαίνεται πως έχουν αποφύγει τους πιο επικίνδυνους στόχους όπως οι μονάδες ενέργειας, λένε οι επιστήμονες.

Να τι γνωρίζουμε μέχρι στιγμής:

Εχουν προκαλέσει πυρηνική μόλυνση τα αεροπορικά πλήγματα;

Η επίθεση στη μονάδα εμπλουτισμού ουρανίου Νατάνζ έχει προκαλέσει ραδιενέργεια σε τοπικό επίπεδο, σύμφωνα με ιρανικές και διεθνείς πυρηνικές αρχές, αλλά δεν φαίνεται να είναι σοβαρή.

Η ΙΑΕΑ, σε δύο εκτιμήσεις αυτήν την εβδομάδα, ανέφερε πως τα πλήγματα του Ισραήλ προκάλεσαν ζημιές τόσο στους υπόγειους διαδρόμους εμπλουτισμού όσο και σε υπέργειες εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας μονάδας πιλοτικού εμπλουτισμού καυσίμου. Ο Grossi είπε πως αυτά προκάλεσαν κάποια μόλυνση.

Αλλά τα επίπεδα ραδιενέργειας έξω από το σύμπλεγμα Νατάνζ παραμένουν αμετάβλητα και σε κανονικά επίπεδα, δείχνοντας «πως δεν υπάρχει εξωτερική ραδιολογική επίπτωση στον πληθυσμό ή το περιβάλλον», είπε ο Grossi τη Δευτέρα.

Η ραδιενεργή μόλυνση στην εγκατάσταση αποτελείται κυρίως από σωματίδια alpha, που όπως είπε ο Grossi μπορούν να είναι «αποτελεσματικά διαχειρίσιμα» με την κατάλληλη προστασία όπως αναπνευστικές συσκευές.

Η ραδιενέργεια alpha μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη σε εσωτερικούς ζωντανούς ιστούς, αν η πηγή εισπνευσθεί ή εισέλθει στο σώμα μέσω πληγής. Αλλά οι επιδράσεις των σωματιδίων alpha έχουν πολύ μικρή εμβέλεια, άρα αν παραμείνουν εκτός του σώματος, γενικά μπλοκάρονται από το ανθρώπινο δέρμα.

Τα επίπεδα ραδιενέργειας εκτός της μονάδας επίσης παρέμεναν αμετάβλητα στην πυρηνική εγκατάσταση του Ισφαχάν μετά από ένα πλήγμα εκεί την Παρασκευή, είπε ο Grossi. Δεν έχει αναφερθεί καμία ζημιά στη μονάδα εμπλουτισμού καυσίμων στο Φορντό, ούτε στον υπό κατασκευή αντιδραστήρα βαρέος ύδατος Χοντάμπ.

Μπορεί να προκύψει πιο σοβαρή ραδιενεργή μόλυνση, ιδιαίτερα αν συνεχιστούν τα αεροπορικά πλήγματα;

Το ίδιο το ουράνιο είναι ασθενώς ραδιενεργό. Είναι πολύ πιο επικίνδυνο όταν υφίσταται μια αντίδραση σχάσης, όπως σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ή σε μια βόμβα, που απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας και άλλα ραδιενεργά χημικά. Ούτε ο πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Μπουσέχρ, ούτε ο ερευνητικός αντιδραστήρας της Τεχεράνης, στοχοποιήθηκαν από τις ισραηλινές επιθέσεις, όπως είπε τη Δευτέρα ο ΙΑΕΑ.

Πέραν των συνθηκών που επικρατούν σε πυρηνικούς αντιδραστήρες ή σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων, θα χρειαζόταν πολύ εμπλουτισμένο ουράνιο για να δημιουργηθούν σημαντικά προβλήματα ραδιενέργειας, λένε οι ειδήμονες.

«Η πολύ σοβαρή ραδιενεργή μόλυνση συνήθως σχετίζεται με άλλα στοιχεία, όπως το ραδιενεργό ιώδιο ή το ραδιενεργό καίσιο, που είναι προϊόντα πυρηνικής σχάσης», λέει ο Jim Smith, καθηγητής στη σχολή περιβάλλοντος και βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Τέτοια προϊόντα σχάσης είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα επειδή διεισδύουν στην τροφική αλυσίδα και συσσωρεύονται στα σώματα ζώων, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων.    

Τα προϊόντα σχάσης ευθύνονταν για μεγάλο μέρος του καταστροφικού απόηχου της έκρηξης που σημειώθηκε το 1986 στο πυρηνικό εργοστάσιο Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία, που τότε ήταν υπό σοβιετική κυριαρχία.

Υπάρχουν άλλοι κίνδυνοι που πρέπει να συνυπολογιστούν σε σχέση με τη Νατάνζ ή άλλες εγκαταστάσεις;

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο τα συμπλέγματα όπως αυτά σε Νατάνζ και Φορντό μπορεί να ενέχουν σχετικά χαμηλό κίνδυνο εξωτερικής ραδιενέργειας είναι πως οι πυρήνες τους είναι θαμμένοι υπόγεια. Αυτό σημαίνει πως για να καταστραφούν χρειάζεται δύναμη πυρός με ένταση που ίσως υπερβαίνει ακόμα και τα ισχυρότερα όπλα.

Ακόμα και πολύ ισχυρά πυρομαχικά πιθανόν θα έπρεπε να επιφέρουν πολλαπλά πλήγματα για να «διαπεράσουν πλήρως ένα σκληρό υπόγειο καταφύγιο» όπως αυτό της Νατάνζ, λέει ο Simon Bennett, διευθυντής της μονάδας πολιτικής ασφάλειας και προστασίας του Πανεπιστημίου Λέιτσεστερ.

Είναι απίθανο να υπάρξει σημαντική μόλυνση πέραν των ορίων του χώρου, για τον απλό λόγο ότι η εγκατάσταση εμπλουτισμού ή ο αντιδραστήρας θα θάβονταν κάτω από τόνους χώματος και τσιμέντου», λέει ο Bennett. «Επιπλέον, αυτοί που διαχειρίζονται τον χώρο θα είναι εκπαιδευμένοι σε τεχνικές παρακολούθησης και μετριασμού της ραδιενέργειας».

Ένα πλήγμα στις αποθήκες εξαιρετικά εμπλουτισμένου ουρανίου που πιστεύεται πως φυλάσσονται στο Ισφαχάν μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους περιβαλλοντικής μόλυνσης, λένε οι ειδικοί. Η ζημιά στο Ισφαχάν ήταν στο κεντρικό χημικό εργαστήριο, μια μονάδα μετατροπής ουρανίου, ένα εργοστάσιο κατασκευής καυσίμων αντιδραστήρων και μια υπό κατασκευή εγκατάσταση επεξεργασίας μετάλλων, ανέφερε η ΙΑΕΑ.

Θα μπορούσε η εκστρατεία των αεροπορικών πληγμάτων να δημιουργήσει άλλα προβλήματα ασφαλείας;

Η χημική μόλυνση μπορεί να είναι το βασικό πρόβλημα που θα προκληθεί από τις επιθέσεις μέχρι τώρα και τις επερχόμενες, λένε οι επιστήμονες.

«Η πρωταρχική ανησυχία είναι χημική και λιγότερο ραδιολογική», σύμφωνα με τον Kenneth Petersen, πρόεδρο το 2023-24 της Αμερικανικής Πυρηνικής Εταιρείας, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που εκπροσωπεί ειδικούς του τομέα.

Ένας κίνδυνος είναι η πιθανή απελευθέρωση εξαφθοριούχου ουρανίου που χρησιμοποιείται για τον εμπλουτισμό καυσίμων και υπάρχει σε εγκαταστάσεις όπως αυτή της Νατάνζ και στον χώρο αποθήκευσης του Ισφαχάν.

Το εξαφθοριούχο ουράνιο ενέχει περιορισμένο κίνδυνο εάν το χειριστεί κανείς προσεκτικά σε κανονικές περιβαλλοντικές θερμοκρασίες. Αλλά η επαφή με νερό -και στον αέρα- μπορεί να προκαλέσει την απελευθέρωση τοξικού φθοριούχου υδρογόνου. Αυτό μπορεί να εξαπλωθεί ως αέριο και είναι δυνητικά θανατηφόρο εάν εισπνευσθεί, καθώς σχηματίζει εξαιρετικά διαβρωτικό υδροφθορικό οξύ όταν έρθει σε επαφή με το νερό στο σώμα.

Ήταν πιθανόν να διασκορπίστηκαν εντός της μονάδας Νατάνζ εξαφθοριούχο ουράνιο, φθοριούχο ουρανύλιο και φθοριούχο υδρογόνο, ανέφερε τη Δευτέρα η ΙΑΕΑ.  Το 1986, μια έκρηξη από ατύχημα σε μονάδα μετατροπής ουρανίου στην Οκλαχόμα σκότωσε έναν εργαζόμενο και απελευθέρωσε εξαφθοριούχο ουράνιο, μολύνοντας το έδαφος και το νερό σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων.

Υπάρχουν διεθνείς κανόνες για τις επιθέσεις κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων;

Η ΙΑΕΑ έχει προηγουμένως καταδικάσει ένοπλες επιθέσεις και απειλές κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων που προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς. Η γενική διάσκεψη των 180 κρατών μελών της Υπηρεσίας -που συμπεριλαμβάνουν το Ισραήλ και το Ιράν- έχουν πει πως τέτοιες ενέργειες παραβιάζουν τους κανόνες της, τις αρχές της χάρτας του ΟΗΕ και το διεθνές δίκαιο.

Το Ισραήλ υποστηρίζει πως το Ιράν προσπαθεί να κατασκευάσει ατομικό όπλο, κάτι που η Τεχεράνη αρνείται. Το συμβούλιο της ΙΑΕΑ κήρυξε την Πέμπτη πως το Ιράν παραβίασε τις υποχρεώσεις του για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων για πρώτη φορά σε δυο δεκαετίες.

Το 2022 η Ρωσία επιτέθηκε και στη συνέχεια κατέλαβε το πυρηνικό εργοστάσιο Ζαπορίζια στην Ουκρανία στο πλαίσιο της εισβολής της στη χώρα. Η ΙΑΕΑ προειδοποίησε πως το περιστατικό ήταν «η πρώτη φορά που μια στρατιωτική σύγκρουση συνέβη εν μέσω των εγκαταστάσεων ενός μεγάλου, καθιερωμένου προγράμματος πυρηνικής ενέργειας».

© The Financial Times Limited 2025. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation