Εδώ και χρόνια, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, γίνεται πολλή συζήτηση για τα όρια που πρέπει να έχει η δραστηριοποίηση του κράτους -και αντίστοιχα των ιδιωτών- με γνώμονα το κοινωνικό, αλλά και το κρατικό συμφέρον, έννοιες που μπορεί να μοιάζουν, αλλά στην πράξη τουλάχιστον δεν είναι ταυτόσημες.
Στο ένα άκρο βρίσκονται προφανώς εκείνες οι ελάχιστες πλέον οικονομίες που λειτουργούν με κεντρικό προγραμματισμό, στηριζόμενες κυρίως σε «επιχειρήσεις» του κρατικού τομέα, είτε άμεσα, είτε ορισμένες φορές και έμμεσα.
Στο άλλο άκρο μάλλον θα πρέπει να βάλουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες, που τα τελευταία χρόνια έσπευσαν να ιδιωτικοποιήσουν ακόμη και παραδοσιακά «κρατικές» δραστηριότητες, όπως η συλλογή πληροφοριών εθνικής ασφαλείας(!) και να δημιουργήσουν ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται με πολλούς τρόπους σε εμπόλεμες και μη ζώνες.
Το ερώτημα για τους περισσότερους πολίτες (άρα θεωρητικά και για τους πολιτικούς εκπροσώπους μας) είναι πού πρέπει να βρίσκεται η «κόκκινη γραμμή» στην οποία θα πρέπει να περιορίζεται το «ιδιωτικό συμφέρον», επομένως και το ανεμπόδιστο κίνητρο του κέρδους, προς όφελος της γενικής ευμάρειας και ασφάλειας - σε συνάρτηση και με το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισμένων κρίσιμων εθνικών «πόρων».
Προφανώς, απόλυτη απάντηση στο ερώτημα δεν υπάρχει. Ίσως η πιο κρίσιμη διάσταση του θέματος όμως αφορά το αν η συγκεκριμένη δραστηριότητα λειτουργεί μονοπωλιακά ή με όρους που ευνοούν τη λειτουργία ολιγοπωλίου και πρακτικές «καρτέλ» ή όχι. Με άλλα λόγια, αφορά το αν υπάρχει σωστός ανταγωνισμός ή όχι.
Ο μεγαλύτερος εχθρός όχι μόνο της ανάπτυξης, αλλά και της ίδιας της αποτελεσματικής επιχειρηματικής λειτουργίας είναι τα μονοπώλια και τα ολιγοπώλια που λειτουργούν συντονισμένα. Διότι πρακτικά εκλείπει ο ανταγωνισμός, άρα και η ανάπτυξη και η βελτίωση των προϊόντων και υπηρεσιών, προς όφελος του πολίτη-πελάτη, ενώ οι τιμές ανεβαίνουν.
Στις περιπτώσεις αυτές το κράτος έχει υποχρέωση να παρεμβαίνει και να ελέγχει, ώστε να διασφαλίζονται τα συμφέροντα των πολιτών, είτε ως πελατών είτε και ως επιχειρηματιών, που εμποδίζονται να εισέλθουν σε μια αγορά.
Ομοίως, το κράτος θα μπορούσε κάλλιστα να εκχωρεί την εκμετάλλευση ακόμη και «εθνικών πόρων», αρκεί να το πράττει με διαφανείς διαδικασίες, αλλά και να ελέγχει ότι ο ιδιώτης που έχει την εκμετάλλευση δεν θησαυρίζει εκμεταλλευόμενος τη μονοπωλιακή θέση.
Στην Ελλάδα έως σήμερα συμβαίνει το αντίθετο από τα παραπάνω. Αντιμετωπίζουμε με αντίληψη «κρατισμού» τις δραστηριότητες που συνδέονται έστω και… περιφερειακά με την κοινή ωφέλεια, θέτοντας πολλές φορές παραπλανητικά διλήμματα (συγχέοντας για παράδειγμα τους εθνικούς πόρους, όπως είναι το νερό και τα φράγματα, με την εκχώρηση της εκμετάλλευσης των δικτύων), ενώ ταυτόχρονα ελέγχουμε πλημμελώς φαινόμενα ελλιπούς ανταγωνισμού στον ιδιωτικό τομέα.
Με αυτές τις συνθήκες, η εμφάνιση ισχυρής ανάπτυξης μάλλον είναι αυταπάτη.
Ούτε πρόκειται να αλλάξει ουσιωδώς η κατάσταση αν δεν μεταβληθεί ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η πολιτική και το Δημόσιο, είτε αυτός αφορά τη διοίκηση των επιχειρήσεων του κρατικού τομέα, είτε τον έλεγχο του ανταγωνισμού και της ορθής λειτουργίας στον ιδιωτικό.
Εκεί, κατά την άποψή μου, είναι η πραγματική κόκκινη γραμμή για το δημόσιο συμφέρον, κι όχι στην «επιδότηση» κοινωνικών αγαθών, μέσω των εταιριών κοινής ωφελείας, πρακτική που είναι απολύτως λανθασμένη, ιδίως όταν πρόκειται για επιχειρήσεις που έχουν πάψει προ πολλού να ανήκουν πλήρως στο Δημόσιο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε, κατά τη γνώμη μου, να εισαγάγει ορισμένες νεωτεριστικές αντιλήψεις στο συγκεκριμένο θέμα, εμφανίζοντας ένα σχέδιο που να θίγει αυτό το πρόβλημα, κάνοντας τον διαχωρισμό ανάμεσα στην ιδιοκτησία και τη διαχείριση, παρουσιάζοντας νέες μεθόδους αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας, με ορθό έλεγχο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ωστόσο, όπως φάνηκε και στην ομιλία του κ. Τσίπρα προχθές, τέτοιου είδους τομές εξακολουθούν να παραμένουν στο περιθώριο της «αριστερίστικης» κομματικής ορθοδοξίας.