Το πιο φιλόδοξο εγχείρημα ειρήνης και οικονομικής ευημερίας που έχει εκτυλιχθεί ποτέ στη Γηραιά Ηπειρο μεταλλάσσεται όλο και περισσότερο σε ένα είδος στρατιωτικής συμμαχίας. Η οποία, με το βλέμμα στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, αντιμετωπίζει ακόμη και την ένταξη νέων μελών με απόλυτους γεωπολιτικούς και ιδεολογικούς όρους: «Ή με εμάς ή με τον αντίπαλο».
Η επιφανειακή εξήγηση είναι αυτή που πλασάρουν τα περισσότερα διεθνή ΜΜΕ: Πιεζόμενα από τη ρωσική «επιθετικότητα» αλλά και από την αποστασιοποίηση των ΗΠΑ τα ευρωπαϊκά κράτη πρέπει να αναλάβουν το βάρος της ασφάλειάς τους, ώστε να κατακτήσουν «στρατηγική αυτονομία».
Στην πραγματικότητα, το μέγεθος των σχεδιαζόμενων εξοπλισμών και η αποκλειστική προσήλωση στη ρωσική απειλή, έναντι της οποίας υπάρχουν πολύ διαφορετικές οπτικές στο Νότο αλλά και στο κεντρικό τμήμα της Ευρώπης, δείχνει ότι τα κίνητρα είναι διαφορετικά. Μπορούν δε να συνοψιστούν σε τρεις κύριους παράγοντες, που αφορούν τις «liberal» πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης:
- Οι ηγεσίες αυτές εξακολουθούν να υπηρετούν πιστά το σχέδιο «προώθησης της Δύσης», προηγούμενων αμερικανικών διοικήσεων. Συμμετείχαν πρόθυμα στις ενέργειες που οδήγησαν στον πόλεμο της Ουκρανίας και τώρα προσπαθούν να σύρουν μαζί τους τον πρόεδρο Τραμπ, για να αποφύγουν μια ταπεινωτική ήττα που θα έχει βαρύτατες πολιτικές επιπτώσεις.
- Επίσης, έχουν παγιδευτεί από την προηγούμενη αλόγιστη επέκταση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ σε μικρές παραμεθόριες της Ρωσίας χώρες, στη Βαλτική, για τις οποίες είναι αμφίβολο αν θα έμπαιναν οι ΗΠΑ «στη φωτιά». Χώρες που πλέον επιδιώκουν τη διαιώνιση της σύρραξης στην Ουκρανία, προκειμένου να «ματώνει» η Ρωσία και να μειώνεται ο κίνδυνος για τα συμφέροντά τους.
Αυτή είναι στην πραγματικότητα η πιθανή απειλή για το ΝΑΤΟ και όχι ο κίνδυνος να «υποχρεωθούν να μάθουν οι Γάλλοι, οι Βρετανοί ή οι Γερμανοί να μιλούν τη ρωσική», όπως έχουν αναφέρει οι ανεκδιήγητοι Ρούτε και Κάλας.
- Τέλος, αλλά μάλλον εξίσου σημαντικό, προσπαθούν να εφαρμόσουν ένα μοντέλο «μιλιταριστικού κεϊνσιανισμού» προκειμένου να ενισχυθεί η αναιμική ανάπτυξη στην ΕΕ, να γίνουν περικοπές στο κοινωνικό κράτος (με την αιτιολογία της ασφάλειας), αλλά και να ενισχυθεί το προφίλ ηγεσιών (Φον ντερ Λάιεν, Μακρόν, Μερτς, Τουσκ, Στάρμερ στη Βρετανία) που βλέπουν τη δημοφιλία τους να πέφτει συνεχώς.
Για αυτό γεμίσαμε επίδοξους «Τσόρτσιλ» που διεκδικούν με μεγαλοστομίες, δάφνες εθνικού μεγαλείου.
Οι κίνδυνοι μιας παταγώδους αποτυχίας
Κάποιοι ρομαντικοί «φεντεραλιστές» της Ευρώπης (ανάμεσά τους ήταν στο παρελθόν και ο υπογράφων) βλέπουν σε αυτές τις προσπάθειες σπέρματα μιας πραγματικής ευρωπαϊκής ομοσπονδίας, με ενιαία άμυνα. Δυστυχώς, οι πιθανότητες δείχνουν περισσότερο προς την κατεύθυνση μιας παταγώδους αποτυχίας, καθώς το όλο σχέδιο στηρίζεται σε ευσεβείς πόθους και ανεδαφικές εκτιμήσεις.
Σε πολιτικό επίπεδο, μετά από ατελείωτες τυμπανοκρουσίες για την ανάγκη «εθνικής συσπείρωσης» κατά του ρωσικού κινδύνου, οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να σαρώνονται, για εσωτερικούς λόγους, από πολιτικές δυνάμεις που δεν έχουν την ίδια άποψη. Δυνάμεις που προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από το φάσμα της εθνικιστικής δεξιάς.
Στη Γαλλία, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, ο Μακρόν έχει δημοφιλία μόλις 19% ενώ ο συνασπισμός κομμάτων του οποίου ηγείται έχει πέσει στο 14%, με το κόμμα της Λεπέν να κυριαρχεί με 34-35%.
Στη Γερμανία, ο συνασπισμός κομμάτων που ασκεί την εξουσία έχει χάσει πάνω από 5 μονάδες σε επτά μήνες, ενώ στις σφυγμομετρήσεις το εθνικιστικό AfD είτε ισοβαθμεί με το κόμμα του καγκελάριου Μερτς είτε έρχεται πρώτο.
Στην Πολωνία, η παράταξη του Ντόναλντ Τουσκ εμφανίζεται πλέον να χάνει την πρωτιά από το PiS, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία οι Εργατικοί έπεσαν στο 19%, έχοντας απολέσει 15 μονάδες σε 14 μήνες. Το κόμμα του Φάρατζ, έχει εκτοξευθεί στην πρώτη θέση με 34%.
Σε όλη σχεδόν την Κεντρική Ευρώπη (Αυστρία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία), τα εθνικιστικά δεξιά κόμματα είτε είναι πρώτα σε απήχηση είτε έχουν την εξουσία. Ακόμη και στην Πορτογαλία, οι δημοσκοπήσεις φέρνουν πλέον πρώτο-για πρώτη φορά- το εθνικιστικό δεξιό κόμμα Chega. Στην Ολλανδία, το κόμμα του Γκερτ Βίλντερς διατηρεί την πρώτη θέση, ενώ στο Βέλγιο τα εθνικιστικά κόμματα της Φλάνδρας έλαβαν τις δύο πρώτες θέσεις και την πρωθυπουργία.
Εάν, δε, επιδεινωθεί σοβαρά η κατάσταση στο μέτωπο της Ουκρανίας, όπως αναμένεται από σοβαρούς παρατηρητές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι όροι μιας ειρήνης (που τότε θα είναι υποχρεωτικοί) θα προκαλέσουν πολιτικό σεισμό για τις ελίτ που στήριξαν αυτή την περιπέτεια, άνευ όρων και επιφυλάξεων.
Εφόσον διατηρηθούν ή ενισχυθούν αυτές οι τάσεις, το πιθανότερο είναι ότι τα επόμενα χρόνια η ηγεσία της ΕΕ (και αρκετών από τα ισχυρά κράτη της) θα περάσει σε μεγάλο βαθμό σε διαφορετικά χέρια, με ανατροπή ισορροπιών και στο ευρωκοινοβούλιο.
Η διάσταση των οικονομικών επιπτώσεων
Σε οικονομικό επίπεδο, η προσήλωση της ηγεσίας της ΕΕ στο θέμα της Ουκρανίας και της αντιμετώπισης της Ρωσίας έχει φέρει σε δεύτερη θέση την ανταγωνιστικότητα, την πανάκριβη ενέργεια και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Η -υπαρκτή- ανάγκη της ενίσχυσης των αμυντικών δαπανών διογκώνεται σε υπερβολικό βαθμό, χωρίς καν να υπάρχει συγκροτημένο σχέδιο που να εξετάζει ολιστικά τις ανάγκες των κρατών-μελών.
Κοιτώντας κάποιος τις δημόσιες δηλώσεις των κορυφαίων προσώπων, τόσο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν όσο και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, διαπιστώνει ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα αφορούν Ουκρανία και Ρωσία. Όλα τα υπόλοιπα βρίσκονται σε δεύτερη μοίρα. Οι προτάσεις Ντράγκι έχουν εφαρμοστεί μόλις κατά 10%, ένα χρόνο μετά την παρουσίασή τους.
Όμως οι μαζικοί εξοπλισμοί δεν πρόκειται ως δια μαγείας να εκτοξεύσουν την αναιμική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την Goldman Sachs, o πολλαπλασιαστής τους ως προς την ανάπτυξη περιορίζεται σε 0,5 (ο χαμηλότερος ανάμεσα στις κατηγορίες δημοσίων επενδύσεων), που σημαίνει ότι για τη δαπάνη ενός ευρώ, το ΑΕΠ θα ανεβαίνει κατά 0,5 ευρώ. Ενδεικτικά, η επίπτωση των δαπανών στην παιδεία και στις υποδομές υπολογίζεται σε 1,5.
Ακόμη και η πιο αισιόδοξη έκθεση, αυτή της τράπεζας BBVA, βλέπει αύξηση της ανάπτυξης από τις αμυντικές δαπάνες για τα πρώτα δύο χρόνια (1,4% και 1,6%), η οποία όμως θα εκμηδενιστεί τα επόμενα. Κι επειδή σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν ήδη δημοσιονομικά ελλείμματα, η ενίσχυση των αμυντικών δαπανών θα προέλθει από αύξηση του δανεισμού, την οποία ελάχιστες χώρες θα μπορέσουν να αντέξουν χωρίς περικοπές άλλων κρατικών δαπανών, ενισχύοντας έτσι την κοινωνική αντίδραση.
Στην πραγματικότητα, με εξαίρεση τις «φειδωλές» χώρες του Βορρά που έχουν τη δημοσιονομική δυνατότητα, αλλά και παραμεθόριες χώρες με τη Ρωσία, η κοινωνία των οποίων έχει ιστορικούς λόγους να αισθάνεται ρωσική απειλή, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν οι διακηρύξεις περί αμυντικών δαπανών στο 3%-5% θα εφαρμοστούν. Ιδίως σε χώρες όπως π.χ. η Γαλλία, η Ιταλία και το Βέλγιο. Η Ισπανία, θυμίζουμε, με την ισχυρότερη ανάπτυξη στην Ευρωζώνη, μεταξύ των μεγάλων κρατών, φρόντισε εξαρχής να διαχωρίσει τη θέση της.
Γεωπολιτική: Τα μεγάλα κενά στο σχέδιο «αυτονόμησης»
Η γεωπολιτική στρατηγική που εφαρμόζεται σήμερα από την ΕΕ καθόλου δεν ανταποκρίνεται στις βλέψεις πολυάριθμων μελών της. Πολλά κράτη της Κεντρικής Ευρώπης βλέπουν ότι η ευμάρεια και η ασφάλειά τους εξαρτώνται από την άσκηση μιας πολυδιάστατης πολιτικής όχι μόνο σε σχέση με τη Ρωσία αλλά και την Κίνα και την Ινδία, καθώς επιδιώκουν ρόλο χερσαίου κόμβου στο εμπόριο, στις επενδύσεις και στην παραγωγή ενός «πολυπολικού» κόσμου.
Στο Νότο, οι γεωπολιτικές προτεραιότητες είναι αντίστοιχες, με τον επιπλέον παράγοντα της γειτνίασης με τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, όπου προκύπτουν σημαντικοί κίνδυνοι αλλά και ευκαιρίες. Εντούτοις, μέχρι στιγμής, η ΕΕ δείχνει να αδιαφορεί για αυτές τις ανησυχίες.
To πόσο σοβαρή είναι ενδεχομένως αυτή η αδιαφορία θα έχει την ευκαιρία να το διαπιστώσει η Ελλάδα από τους χειρισμούς της ΕΕ σε σχέση με το ελληνικό βέτο στη συμμετοχή της Τουρκίας στον αμυντικό μηχανισμό SAFE, εφόσον η τελευταία δεν άρει το casus belli και τον αναθεωρητισμό της έναντι της χώρας μας.
Επιπλέον, παρότι γίνεται συνεχώς αναφορά των πολιτικών ηγεσιών της ΕΕ στην ανάγκη στρατηγικής αυτονομίας, στην πραγματικότητα έχουν υποταχθεί πλήρως στον Τραμπ, με μόνη εξαίρεση το θέμα της Ουκρανίας. Το οποίο βεβαίως ο Αμερικανός πρόεδρος κινείται για να εναποθέσει αποκλειστικά στην ευθύνη της Γηραιάς Ηπείρου.
Στο μεταξύ, έχει εξασφαλίσει όχι απλώς μια εμπορική συμφωνία στην οποία δεν έδωσε τίποτα, αλλά και δέσμευση της Ευρώπης ότι θα αγοράζει αμερικανικά οπλικά συστήματα και βέβαια, αμερικανικά καύσιμα, έναντι των πολύ φθηνότερων ρωσικών! Στην πραγματικότητα, η εξάρτηση από τις ΗΠΑ αυξάνεται, περιλαμβάνοντας πλέον και τον ενεργειακό τομέα.
Κορυφαία μέχρι τώρα στιγμή της αυτοπαγίδευσης της ευρωπαϊκής ελίτ σε αυτή την κινούμενη άμμο, οι απαιτήσεις Τραμπ να επιβληθούν από την G-7 υψηλότατες δευτερογενείς κυρώσεις εναντίον της Κίνας και της Ινδίας, επειδή αγοράζουν καύσιμα από τη Ρωσία, αλλά και για επιβολή κυρώσεων εκ μέρους όλων των χωρών του ΝΑΤΟ έναντι της Ρωσίας και της Κίνας, προκειμένου να κάνουν το ίδιο και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να επιβάλει η Μεγάλη Βρετανία εξοντωτικές κυρώσεις στην Ινδία, μια χώρα της Κοινοπολιτείας, να κάνει το ίδιο η Τουρκία έναντι Ρώσων και Κινέζων, ή να διαρρήξει τις σχέσεις της η ΕΕ τόσο με την Κίνα όσο και με την Ινδία.
Οπότε μακράν πιο πιθανό είναι να απεγκλωβιστεί ο πρόεδρος Τραμπ από τη σταθερά επαναλαμβανόμενη απαίτηση των Ευρωπαίων να επιβάλουν οι ΗΠΑ επιπλέον κυρώσεις στη Ρωσία.
Το ζήτημα των πυρηνικών όπλων
Ακόμη όμως και στο στενό πλαίσιο της ευρωπαϊκής άμυνας είναι εμφανές ότι η Ευρώπη «αυτονομείται» στον βαθμό που το επιτρέπουν οι... αμερικανικές επιταγές. Ισχυρό παράδειγμα, τα πυρηνικά όπλα.
Οι τρεις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου έχουν και τα ισχυρότερα πυρηνικά οπλοστάσια. Η Ευρώπη δεν πρόκειται να κατακτήσει στρατηγικά αυτόνομη θέση παρά μόνον εάν αποκτήσει πυρηνικά όπλα και η Γερμανία ή αν η ΕΕ σχηματίσει ενιαίες πυρηνικές δυνάμεις για την προστασία όλης της επικράτειάς της.
Προς το παρόν, όμως, αμφότερα τα σενάρια φαντάζουν -για διαφορετικούς λόγους- απίθανα, παρότι κάποιες δυνάμεις μέσα στη Γερμανία φαίνεται να τα υποστηρίζουν.
Δεν ήταν τυχαίο ότι η ΕΕ απέφευγε επί δεκαετίες να εμπλακεί σε θέματα «ενιαίας άμυνας και εξωτερικής πολιτικής». Τα μέλη της είναι κυρίαρχα κράτη με πολυσύνθετη ιστορία, διαφορετικές προτεραιότητες και γεωπολιτικές ανάγκες.
Σε μια περίοδο έξαρσης του εθνικισμού, που δεν προβλέπεται να λάβει τέλος σύντομα, ένα εγχείρημα που εξυπηρετεί τις επιδιώξεις συγκεκριμένων κρατών και ηγεσιών, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα των υπολοίπων, είναι σχεδόν καταδικασμένο να αποτύχει.
Ίσως το βασικότερο ερώτημα είναι όχι αν θα πετύχει, αλλά πόσο θα ενισχύσει τις διαβρωτικές τάσεις στο εσωτερικό της.