Το κρίσιμο σταυροδρόμι της ελληνικής οικονομίας

Μισογεμάτο ή μισοάδειο; Το ερώτημα για την κατάσταση του... ποτηριού της οικονομίας είναι το κυρίαρχο στις πρώτες ημέρες του 2017. Απ’ τη μια πλευρά, είναι ορατά τα σημάδια βελτίωσης σε σχέση με το ιδιαίτερα ταραγμένο πρώτο εξάμηνο του 2015, κάτι που αποτυπώνεται και σε μια σειρά από βασικούς οικονομικούς δείκτες. Απ’ την άλλη, όμως, η βελτίωση είναι ιδιαίτερα ασταθής, όπως επίσης δείχνουν άλλοι δείκτες. Και κάπως έτσι, οι εκτιμήσεις που είχαν διατυπωθεί για τη χρονιά που ήδη τρέχει, θεωρούνται επισφαλείς.

Το μεγάλο θέμα, όμως, είναι ότι οι αντοχές της οικονομίας και της αγοράς ξύνουν πάτο εδώ και πολύ καιρό και ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος, αν επαληθευτούν τα αρνητικά σενάρια για το 2017, να μπούμε σε ένα νέο (και απρόβλεπτο) σπιράλ πτώσης. Έτσι, οι εξελίξεις σε μια σειρά από μεγάλα μέτωπα (κάποια εκ των οποίων χρονίζουν επικίνδυνα…) της οικονομίας, αλλά και επιχειρηματικών κλάδων θα δώσουν ένα καταλυτικό σήμα για την πορεία της χώρας – ιδίως για το ραντεβού με την ανάπτυξη…

Το 2017 ήδη κυλά και όλοι μιλάνε για ακόμη μία δύσκολη χρονιά για την ελληνική οικονομία και την κοινωνία, κόντρα στην επίσημη πρόβλεψη (κρατικός προϋπολογισμός, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΔΝΤ) για θετικό ρυθμό ανάπτυξης 2,7%. Η πρόβλεψη ωστόσο έγινε με την προσδοκία ότι η δεύτερη αξιολόγηση θα είχε ολοκληρωθεί ήδη από το 2016 και πως θα είχε ξεκινήσει με ταχύτερους ρυθμούς η ενεργή διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Οι εξελίξεις αυτές αντανακλούν, άλλωστε, και στα λεγόμενα του κυβερνητικού επιτελείου που, ενώ παλαιότερα μιλούσε για βεβαιότητα ανάπτυξης, σήμερα καλεί τους εκπροσώπους των δανειστών «να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα» ώστε η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας να καταστεί σημαντική.

Σ’ αυτό το περιβάλλον κάποιοι αναλυτές έχει χαμηλώσει τις φετινές προσδοκίες για ένα ΑΕΠ της τάξεως του 0,8%-1,5%, φοβούμενοι:

1. Τις επιπτώσεις στη ζήτηση από την πολύ αυξημένη φορολογία.

2. Μια παρατεταμένη διαπραγμάτευση της χώρας για τη δεύτερη αξιολόγηση μέσα στο 2017.

3. Κλίμα κυβερνητικής αδράνειας λόγω ενός πιθανού σεναρίου εκλογών.

4. Το ίδιο το ενδεχόμενο εκλογικής αναμέτρησης, πριν τουλάχιστον ολοκληρωθεί η αξιολόγηση

5. Τη συνεχιζόμενη αναβλητικότητα στο μέτωπο της διαχείρισης των κόκκινων δανείων.

Τα σενάρια και οι συστάσεις

Το μόνο βέβαιο είναι πως επικρατούν ιδιαίτερα αποκλίνουσες εκτιμήσεις για το πώς θα εξελιχθεί το 2017 για την Ελλάδα, με τους απαισιόδοξους να αναφέρονται σε «νέο πρώτο εξάμηνο του 2015» και με τους πλέον αισιόδοξους να μιλούν για το πρώτο έτος μιας μακράς, σημαντικής και διατηρήσιμης ανάπτυξης και για μια χρονιά γεμάτη από επιχειρηματικά deals.

Έτσι, αν τα πράγματα εξελιχθούν ομαλά, θα δούμε σειρά από deals στους περισσότερους κλάδους και ειδικότερα στις ασφαλιστικές εταιρείες (Εθνική Ασφαλιστική, αλλά και εξελίξεις μετά την υιοθέτηση του Solvency II), στις ιχθυοκαλλιέργειες (προς πώληση Νηρέας και Σελόντα), στις μεταλλουργικές εταιρείες, στα ξενοδοχεία, στην ιδιωτική υγεία, αλλά και σε όλους τους κλάδους που υπάρχουν υπερχρεωμένες επιχειρήσεις.

Σ’ αυτό το κλίμα της έντονης αβεβαιότητας, η πλειονότητα των αναλυτών προτείνει μικτό χαρτοφυλάκιο με σημαντική συμμετοχή μετρητών και με διασπορά τίτλων σε εταιρείες που δεν επηρεάζονται σημαντικά από τις εγχώριες εξελίξεις. Αντίθετα, οι μετοχές του τραπεζικού κλάδου προτείνονται μόνο για «τολμηρούς» και «βραχυπρόθεσμους».

Ενδεικτική άλλωστε είναι η θέση του γνωστού χρηματιστή, κ. Νίκου Χρυσοχοΐδη, για τις τραπεζικές μετοχές: «Για πολλά χρόνια οι τραπεζικές μετοχές δεν θα είναι επενδύσιμες (investable). Κι αυτό γιατί κανείς δεν γνωρίζει το πώς θα καθαρίσουν οι ισολογισμοί τους, ούτε θα μπορεί να καταλάβει πόσα και ποια δάνεια εξυπηρετούνται κάθε φορά. Άρα θα μιλάμε για μετοχές που δεν θα δύναται κάποιος να αποτιμήσει. Οι τίτλοι αυτοί θα είναι έρμαιο κερδοσκοπικών funds, αλλά και όσων διεθνών επενδυτών έβαλαν τα λεφτά τους και έχουν απόλυτη ανάγκη να μοχλεύσουν και να ταλαντώσουν αυτές τις μετοχές, προκειμένου να βγάλουν κέρδη ή να περιορίσουν τις απώλειές τους».

Η πορεία των βασικών κλάδων

Στο κλίμα αυτό, είναι σημαντικό να αποτυπώσουμε πώς θα κινηθούν βασικοί κλάδοι της ελληνικής οικονομίας και ποιες εξελίξεις σ’ αυτούς θα μπορούσαν να δώσουν ώθηση στο καλό σενάριο για την αγορά.

- Τράπεζες: Θα συνεχιστούν οι κινήσεις για μείωση του κόστους άντλησης χρήματος (ψαλίδισμα καταθετικών επιτοκίων), περιορισμό των λειτουργικών δαπανών (αριθμός εργαζομένων και υποκαταστημάτων) και πωλήσεις θυγατρικών εταιρειών (π.χ. Εθνική Ασφαλιστική, Εθνική Τράπεζα Κύπρου), διατηρώντας υψηλά περιθώρια λειτουργικής κερδοφορίας και βελτιώνοντας τους δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας. Η μητέρα των μαχών, όμως, θα κριθεί στο πεδίο της ενεργούς διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων και από εκεί θα προκύψει κατά πόσον οι τράπεζες θα χρειαστούν και μια ακόμη επανακεφαλαιοποίηση ή όχι μέσα στο 2018.

- Τουρισμός: Οι πρώτες ενδείξεις αναφέρονται σε νέα αύξηση του αριθμού των εισερχόμενων επισκεπτών, ιδίως μετά τις ιδιαίτερες αβεβαιότητες που επικρατούν σε ορισμένες ανταγωνιστικές αγορές (π.χ. Τουρκία) και του κορεσμού που εμφανίζουν ορισμένες άλλες.

- Εξαγωγές: Παρά το κλίμα αβεβαιότητας που επικρατεί σε πολλές γεωγραφικές περιοχές, εκφράζεται η ελπίδα πως οι εξαγωγές χωρίς πετρελαιοειδή (καλύτερη διαχρονική σύγκριση) που φαίνεται το 2016 να σημείωσαν νέο ιστορικό ρεκόρ, θα εμφανίσουν και το 2017 νέα περιορισμένη άνοδο. Η προσδοκία αυτή αποδίδεται στο χαλαρότερο ευρώ, καθώς και στις προσπάθειες εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων που έχουν ξεκινήσει από την αρχή της οικονομικής κρίσης και αποδίδουν βαθμιαία. Σε ότι αφορά τις εισηγμένες του Χ.Α., οι κλάδοι του μαρμάρου, των πλαστικών και των υλικών συσκευασίας πολύ πιθανόν να συγκαταλέγονται σ’ αυτούς που θα εμφανίσουν αυξημένες πωλήσεις στο εξωτερικό.

- Βιομηχανική παραγωγή: Το 2016 ήταν μια χρονιά περιορισμένης ανάκαμψης του μεταποιητικού τομέα. Για το 2017 οι προσδοκίες θα μπορούσαν να είναι ελαφρά ανοδικές, λόγω της θετικής συμβολής των αυξημένων εξαγωγών και του ανερχόμενου τουριστικού ρεύματος, ωστόσο το παιχνίδι θα κριθεί σε έναν τρίτο παράγοντα, δηλαδή κατά πόσο θα ανεβούν οι επενδύσεις (που επηρεάζουν και αυτές το ύψος της βιομηχανικής παραγωγής). Από τη μια πλευρά, οι τέσσερις μεγάλοι αυτοχρηματοδοτούμενοι οδικοί άξονες θα σταματήσουν μέσα στο πρώτο μισό του 2017, από την άλλη πλευρά όμως ελπίζεται πως μια σειρά άλλων επενδυτικών σχεδίων θα ξεκινήσει προκειμένου να (υπερ)αναπληρώσει το κενό.

- Τσιμεντοβιομηχανία: Η εγχώρια ζήτηση το 2016 υποχώρησε στα επίπεδα των πρώτων ετών της δεκαετίας του... 1960! Οι παράγοντες του κλάδου δεν προβλέπουν άνοδο για φέτος και έτσι το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής θα κατευθυνθεί και πάλι στις αγορές του εξωτερικού, όπου τα περιθώρια κέρδους (λόγω υψηλού μεταφορικού και χαμηλότερης ζήτησης στην Τουρκία) είναι «σκοτωμένα».

- Ασφαλιστικός κλάδος: Το 2016 η ασφαλιστική παραγωγή σημείωσε ελαφρά ανάκαμψη σε σχέση με τα πολύ χαμηλά επίπεδα του περιπετειώδους 2015 (τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, capital controls, κ.λπ.). Το πολύ χαμηλό τρέχον επίπεδο, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες ανάγκες για καλύψεις σε τομείς όπως η σύνταξη και η υγεία, αφήνουν -κάτω από προϋποθέσεις- περιθώρια αισιοδοξίας για κάποια άνοδο της παραγωγής μέσα στο 2017.

- Πληροφορική: Το 2016 ήταν μια χρονιά-γέφυρα μεταξύ του προηγούμενου ΕΣΠΑ και του νέου, με αποτέλεσμα η ανάθεση των δημόσιων έργων πληροφορικής να είναι σαφώς περιορισμένη. Έτσι, οι φετινές προσδοκίες για το συγκεκριμένο κομμάτι είναι ανοδικές, στον βαθμό ωστόσο που δεν θα δούμε πρόωρες εκλογές ή άλλα συμβάντα που θα επιβραδύνουν εκ νέου τις εξελίξεις.

- Ιχθυοκαλλιέργειες: Ακόμη πιο δύσκολη αναμένεται η φετινή πορεία του κλάδου. Η τιμή της τσιπούρας βρίσκεται περίπου 20% χαμηλότερα σε σχέση με πέρυσι και επίσης αναμένεται πως φέτος ο ανταγωνισμός από τις τουρκικές επιχειρήσεις θα είναι εντονότερος για τρεις κυρίως λόγους:

1. Γιατί ο όγκος της παραγωγής έχει αυξηθεί και στις δύο χώρες, οπότε θα ενταθεί ο ανταγωνισμός στην Ευρώπη,

2. Η ζήτηση στην εσωτερική αγορά της Τουρκίας αναμένεται πολύ μειωμένη λόγω της τουριστικής καθίζησης που χαρακτηρίζει τη χώρα και

3. Η συναλλαγματική ισοτιμία της τουρκικής λίρας έχει υποχωρήσει κατά πολύ έναντι του ευρώ, άρα τα τουρκικά προϊόντα καθίστανται φτηνότερα για την ευρωπαϊκή αγορά.

- Κλωστοϋφαντουργία: Το 2017 αναμένεται να είναι ακόμη μία δύσκολη χρονιά για τον κλάδο, με τις εισηγμένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται σ’ αυτόν να επιχειρούν να μετριάσουν τις ζημίες τους, προκειμένου να ελπίζουν σε μια μελλοντική βιωσιμότητά τους. Το μόνο θετικό είναι πως κάποιες εξ αυτών έχουν καταφέρει ως ένα βαθμό να περιορίσουν το υψηλό τους ενεργειακό κόστος.