Μια διαφορετική προσέγγιση, ταυτόχρονα και προοπτική ανάπτυξης στα Ζωνιανά δίνει μια μελέτη που συνέταξε ομάδα επιστημόνων του ΕΜΠ και χρηματοδότησε το ΤΕΕ.
 
Κατά τη μελέτη, τα Ζωνιανά, τα οποία γνώρισε πριν δυο χρόνια όλη η Ελλάδα ως έναν τόπο ιδιόμορφο, κοινωνικά και οικονομικά, με τη ζωή τους να υφαίνεται και εξελίσσεται μέσα από τις ατραπούς της παραβατικότητας, μπορεί να είναι μια περιοχή εξαιρετικά άγονη, αλλά με ένα εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον και, προπαντός, μια περιοχή που ενάντια σε ότι συμβαίνει σε όλη την υπόλοιπη χώρα, διαθέτει πολύ σημαντικό νεανικό πληθυσμό, αφού – κατά τη στατιστική – τα Ζωνιανά εξακολουθούν να έχουν τον υψηλότερο δείκτη γεννητικότητας στην Ευρώπη.

Η έρευνα, βασικά σημεία της οποίας δημοσιεύονται στο σημερινό τεύχος του Ενημερωτικού Δελτίου του ΤΕΕ, αποσκοπεί στο να αναδείξει, προβάλει και αξιοποιήσει το φυσικό περιβάλλον της περιοχής και να συμβάλει σε ένα νέο προσανατολισμό και ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα, ανοίγει ευρύτερα έναν άλλο δρόμο στην ανάπτυξη των ορεινών περιοχών της Ελλάδας.

Τα όσα προτείνονται από τους μελετητές, προέκυψαν τόσο από την επιτόπια έρευνα, όσο – κυρίως – και μέσα από ανοιχτές συζητήσεις με συμμετοχή του Κοινοτάρχη κ. Παρασύρη, του Περιφερειάρχη, εκπροσώπων της Νομαρχίας και της Πολεοδομίας Ρεθύμνου, του τοπικού αθλητικού και πολιτιστικού συλλόγου, γεωπόνων, δασκάλων, του παπά και πλήθος κατοίκων. Δηλαδή, μέσα από έναν διάλογο με την Τοπική Κοινωνία προσδιορίστηκαν οι περιοχές ανάδειξης και παρέμβασης, αλλά οι ειδικότερες ιδέες και προτάσεις.

Υπεύθυνες της έρευνας ήταν οι: Θεανώ Φωτίου αρχιτέκτονα μηχ. καθηγ. ΕΜΠ, Μαρία Καφρίτσα αρχιτέκτονα επικ. καθηγ. ΕΜΠ, Μαρία Μαρλαντή αρχιτέκτονα μηχ. ΕΜΠ-MLA UPC, με συνεργάτες: Αναστασία Γκοντίνου αρχιτέκτονα μηχ. ΕΜΠ - εσωτ.αρχ., διακοσμ., σχεδ.αντ. ΣΓΤΚΣ, Αργυρώ Μουγγολιά αρχιτέκτονα μηχ. ΕΜΠ-MLA UPC, Βάσω Λιόλιου αρχιτέκτονα μηχ. ΕΜΠ - μεταπτ. σπουδ. ΕΜΠ, Βασίλη Ρίζο αρχιτέκτονα μηχ. ΑΠΘ, Μανώλη Πατεράκη αρχιτέκτονα μηχ. ΕΜΠ - μεταπτ. σπουδ. ΕΜΠ, Κατερίνα Σκιά σπουδ. Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ.
Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια του ΕΜΠ Θεανώ Φωτίου στο κείμενο που δημοσιεύεται στο Ε.Δ. του ΤΕΕ, με τη συγκεκριμένη έρευνα/μελέτη «επιχειρείται, με μοχλό το ίδιο το φυσικό περιβάλλον, η πιθανή αναδιάταξη δραστηριοτήτων, πολιτισμικών προτύπων και συμπεριφορών.

Εγχείρημα οπωσδήποτε δύσκολο, μακροπρόθεσμο και αβέβαιο, εξαρτώμενο τόσο από αποφάσεις και χρηματοδοτήσεις κεντρικών φορέων, όσο και κυρίως από την αποδοχή, σύμπραξη και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας.

Με επάλληλες ανοιχτές συζητήσεις με την τοπική κοινωνία και με επιτόπια έρευνα επιχειρήσαμε να βρούμε τους τόπους που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αρθρώσεις για τη συνολική αναδιάταξη.

Καταλήξαμε σε δυο μεγάλες περιοχές ανάδειξης και παρέμβασης.

Η πρώτη αφορά, κυρίως, το φυσικό τοπίο: Φαράγγι, Ρούσα λίμνη, λόφος Κούμη και οροπέδιο Δαμόθι και η δεύτερη, τον οικισμό και τον χώρο υποδοχής του Σπηλαίου “του Σφενδόνη η Τρύπα”.

Οι περιοχές αυτές έχουν διαφορετικό χαρακτήρα μεταξύ τους και απευθύνονται σε ποικίλες ομάδες τουρισμού, ικανές να “αιμοδοτήσουν” με εναλλακτικό τουρισμό την περιοχή των Ζωνιανών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Για τις περιοχές αυτές συνελέγησαν όλα τα στοιχεία: φυσικού περιβάλλοντος, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά με επιτόπια έρευνα και διάφορες πηγές, καθώς και από προφορικές διηγήσεις.

Από την ανάγνωση των δεδομένων καταλήξαμε να προτείνουμε ήπιες παρεμβάσεις.

Για το Φαράγγι με δύο διαφορετικά κατεβάσματα από τις περιοχές Λίζα και Πελεκατός, διαδρομές διαφορετικής δυσκολίας με τόπους στάσης, θέασης, ψυχαγωγίας και ανάπαυσης. Με ελάχιστες παρεμβάσεις και με σχεδιασμένα αντικείμενα, χρησιμοποιώντας υλικά που υπάρχουν στην περιοχή, όπως πέτρα, λαμαρίνα, πλέγμα ή σκυρόδεμα, με στόχο τη διευκόλυνση και ενημέρωση του επισκέπτη, αλλά και παράλληλα τη διατήρηση της φυσιογνωμίας του τοπίου.

Για τη Ρούσσα Λίμνη προτείνουμε την αξιοποίηση ενός μεγάλου πλατώματος για την εορτή της κουράς των αιγοπροβάτων, με παράλληλη συγκέντρωση νεολαίας και φεστιβάλ τραγουδιού. Σκοπός της πρότασης είναι να διατηρηθεί και να ενδυναμωθεί ο χαρακτήρας της λαϊκής γιορτής, με έμφαση στα ήθη και έθιμα της περιοχής.

Για το Οροπέδιο Δαμόθι προτείνουμε την κατασκευή ενός καταφυγίου και σήμανση με διπλό χαρακτήρα: την οριοθέτηση της πορείας που οδηγεί προς το μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του Ψηλορείτη, καθώς και την “χιονομέτρηση” κατά τους χειμερινούς μήνες.

Ο οικισμός, σε συνάρτηση με το άμεσο φυσικό του περιβάλλον, εκλαμβάνεται ως ένας σύγχρονος οικισμός, με ισχυρές τάσεις ανάπτυξης. Προστατεύεται μόνο η περιοχή των παλαιών πυρήνων, όπου προτείνεται η λειτουργία κοινόχρηστων δραστηριοτήτων.
 
Στον κεντρικό δρόμο αναπτύσσονται όλες οι δημόσιες εξυπηρετήσεις. Εισάγονται, τέλος, τα δυο συστήματα του πρασίνου και των νερών, που εξυπηρετούν αφ’ ενός τον τομέα της παραγωγής, αλλά προσφέρουν παράλληλα συγκρότηση και ποιοτική αναβάθμιση στον οικισμό.
Στην πλατεία εισόδου του Σπηλαίου “του Σφεντόνη η Τρύπα”, το κτήριο αποκαθίσταται για να υποδέχεται τους επισκέπτες, να ενημερώνει για τις τουριστικές δυνατότητες του χωριού, για τις δραστηριότητες και τα προϊόντα που παράγουν οι κάτοικοι.

Επίσης ένα νέο κτήριο, στο όριο του οικισμού, στεγάζει πολιτιστικές δραστηριότητες και εξυπηρετεί τις ανάγκες ενός μικρού Συνεδριακού Κέντρου. Κυρίαρχος άξονας αυτής της πρότασης είναι ότι κύριος χρήστης είναι ο κάτοικος του οικισμού και δευτερευόντως ο επισκέπτης.

Το φυσικό περιβάλλον των Ζωνιανών είναι σκληρό και άνυδρο. Αυτό όμως το φυσικό περιβάλλον με τις ιδιαιτερότητές του, το αυθεντικά σκληρό και άγριο τοπίο του, μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη στιγμές απόδρασης από το πληθωρικό καταναλωτικό περιβάλλον των πόλεων, αλλά και στον κάτοικο τη δυνατότητα να αναπτύξει νέες δραστηριότητες που θα πλουτίσουν τον τόπο πολιτιστικά και αναπτυξιακά.

Ιδιαίτερα για την κοινότητα των Ζωνιανών, η ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας έργο και μπορεί να προσφέρει νέα πολιτιστικά πρότυπα και αξίες, καθώς και παραγωγικές δραστηριότητες, οι οποίες θα αναπροσανατόλιζαν μια τοπική κοινωνία, η οποία έχει τρωθεί μέσα από την παραβατική δράση ομάδων της τα τελευταία χρόνια.

Το προτεινόμενο πρόγραμμα για την ανάδειξη και προβολή του φυσικού περιβάλλοντος των Ζωνιανών, οφείλει να είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που θα βασίζεται στην αειφόρο ανάπτυξη με τρίπτυχο την προστασία, ανάδειξη και προβολή.

Η εμπειρία από έργα αποσπασματικά χωρίς συγκροτημένα συστήματα διαχείρισης και φορείς είναι αρνητική. Ενώ διατίθενται χρηματοδοτήσεις για ανάλογα έργα, γίνονται με πρόχειρο σχεδιασμό και χωρίς σταδιακό προγραμματισμό και φάσεις ανάπτυξης.

Οι παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον οφείλουν να είναι μικρές και αναστρέψιμες. Εδώ το κυρίαρχο στοιχείο ανάδειξης είναι η φύση, η οποία, όμως, εκτός από έκθεμα του εαυτού της, μπορεί με κατάλληλες παρεμβάσεις να επιτρέψει καλλιέργειες αρωματικών φυτών και βοτάνων, μελισσοκομία, καθώς και την παραγωγή ζωοτροφών – απαιτείται προς τούτο ένα γεωργικό πρόγραμμα με επινοήσεις έξυπνης εκμετάλλευσης.

Τέλος, όλες οι προτεινόμενες νέες κατασκευές πρέπει να αποτελέσουν υπόδειγμα ως προς την ένταξή τους, τη λειτουργία, τη μορφολογία τους και τη βιοκλιματική τους συμπεριφορά».