40 χρόνια «επίμονος» του Θεάτρου και της Θεσσαλονίκης

Το ταξίδι... -όχι αυτό της "Μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα" (του θεάτρου της Θεσσαλονίκης)- το ταξίδι της "επίμονης" ζωής ενός "επίμονου Θεσσαλονικιού", του θεατρολόγου Νικηφόρου Παπανδρέου, ξεκινά τον Γενάρη του 1940 από τη Μεγαλόπολη Αρκαδίας.

Μάνα νοικοκυρά, πατέρας ταχυδρομικός υπάλληλος, μεταθέσεις, μετακινήσεις, σχολείο στην Αθήνα, Γυμνάσιο, ένα βράδυ του 1957 στο "υπόγειο" του Κουν...

Ήταν "Ο κύκλος με την κιμωλία" που άρχισε να σχηματίζεται ή... "η Αυλή των θαυμάτων" του Καμπανέλλη- ούτε κι ο ίδιος θυμάται πλέον, ήταν όμως η πρώτη του φορά και αυτό που διατηρεί καλά στη μνήμη του είναι πως είχε την "αίσθηση του... θεατή εξ επαφής, το ρίγος που ένιωσα, το ίδιο το Θέατρο στην πλήρη του μορφή".

"Το κείμενο, ο λόγος, είναι μόνο μια συνιστώσα του θεάτρου. Οι άλλες είναι οι ηθοποιοί, η ίδια η παράσταση" λέει, συμπληρώνοντας με τα λόγια του Ισπανού δραματουργού Λόπε ντε Βέγα: "Το θέατρο είναι τρία σανίδια, δύο πρόσωπα, ένα πάθος".

Χαμηλών τόνων αλλά υψηλών προσδοκιών και -προ πολλού- επιτευχθέντων στόχων, ο θεατρολόγος Νικηφόρος Παπανδρέου- είναι ομότιμος πλέον ως καθηγητής στο ΑΠΘ και πρόεδρος του τμήματος θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών, καλλιτεχνικός διευθυντής τής νομαδικού χαρακτήρα και... ανταρτικού τύπου σποραδικών θεατρικών "χτυπημάτων" Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης (1979-2011).
 
Πρόσφατα χρισθείς από το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΜ-Θ ως "Επίμονος Θεσσαλονικεύς"- διευκρινίζει πως... "η επιμονή δεν είναι χαρακτηριστικό μου. Μόνο σε ό,τι αφορά το θέατρο και ιδιαίτερα την Πειραματική σκηνή"...

Η Πειραματική "ξαναχτυπά"

Και η επιμονή του σ' αυτή την περίπτωση αναδεικνύεται μάλλον σε... μνημειώδη. Τέσσερα χρόνια μετά τη δραματική -κυριολεκτικά- απόφαση για το οριστικό τέλος των δραστηριοτήτων της, η άστεγη και... πένης Πειραματική Σκηνή ανεβάζει (προηγήθηκε η "Χρυσή Πόλη" στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, ο εμβληματικός "Βυσσινόκηπος" στη βίλα Καπαντζή και "Η επιστροφή της Γηραιάς Κυρίας" στην Καλαμαριά) μια ακόμα παράσταση.

Τη "Βασίλισσα της ομορφιάς" τού 45χρονου πλέον Ιρλανδού Μάρτιν ΜακΝτόνα, σε σκηνοθεσία της Χριστίνας Χατζηβασιλείου, σκηνικά και κοστούμια Όλγας Χατζηιακώβου, ηχητική επιμέλεια Φίλιππου Θεοχαρίδη και φωτισμούς της Μαρίας Λαζαρίδου, η οποία θα είναι και βοηθός της σκηνοθέτριας. Όλοι οι συντελεστές είναι "παιδιά" της σχολής Θεάτρου του ΑΠΘ και της Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης. Η πρεμιέρα ορίστηκε για τα μέσα του ερχόμενου Μαρτίου.

Σε μια εκδήλωση -προ δεκαπενταετίας- για τα 20χρονα της Πειραματικής, οι "παρουσιαστές" της την είχαν χαρακτηρίσει "θεατρική όαση στο κρατικό μονοπώλιο του ΚΘΒΕ" (καθηγητής Αντ. Μανιτάκης), "το θέατρο Τέχνης του Κουν για τη Θεσσαλονίκη" (Ιακ. Καμπανέλλης), "παράδοση του αξιοζήλευτου" (Πέτρος Μάρκαρης), "εστία θεατρικής Παιδείας" (Κ. Γεωργουσόπουλος) "πάροχο θεατρικής Αριστοτελικής Παιδείας" (Δημήτρης Λυπουρλής),.
 
Ο ίδιος ο ιδρυτής της Νικηφόρος Παπανδρέου σιώπησε, παραδίδοντας τη "σκυτάλη" του θεατρικού λόγου στον παλαιότερο από τους ηθοποιούς του, τον Χρήστο Αρνομάλλη...

 Για τον Νίκο Χουρμουζιάδη

Σήμερα, ο Νικηφόρος Παπανδρέου χαρακτηρίζει την Πειραματική ως... "μια προσπάθεια να αποδείξουμε ότι στη Θεσσαλονίκη μπορεί να υπάρξει θέατρο ρεπερτορίου, Κανονικό θέατρο δηλαδή... Η Πειραματική ήταν ένα ωραίο ταξίδι, μια εκδρομή που κράτησε 35 χρόνια... και συνεχίζεται. Το πένθος, όμως, είναι πένθος. Το ταξίδι τελείωσε..." υποστηρίζει.

"Στην τέχνη υπάρχουν δραστηριότητες μοναχικές και άλλες που είναι κατεξοχήν συλλογικές. Αλλά το θέατρο και η εκπαίδευση ανήκουν στις δεύτερες. Η όποια συμβολή μου στα θεατρικά πράγματα της Θεσσαλονίκης, τα καλλιτεχνικά και τα εκπαιδευτικά, οφείλεται στους ανθρώπους με τους οποίους μοιραστήκαμε οράματα και αγώνες".

"Εννοώ τους μαθητές μου, διαδοχικά, στη Δραματική σχολή του Κρατικού, στη Φιλοσοφική, στο τμήμα Θεάτρου, τους συναδέλφους μου στο πανεπιστήμιο και βέβαια τους συντρόφους της Πειραματικής Σκηνής (ηθοποιούς, τεχνικούς, καλλιτεχνικούς συνεργάτες)".

Επιλέγει "συμβολικά, στο όνομα όλων, τον πολύτιμο ηθοποιό Χρήστο Αρνομάλλη", μέλος της Πειραματικής από την πρώτη μέρα της ζωής της ως την τελευταία της δικής του, και τον Νίκο Χουρμουζιάδη, "συνοδοιπόρο για τριάντα χρόνια".

"Σας προτάθηκε ποτέ η καλλιτεχνική διεύθυνση του ΚΘΒΕ;", τίθεται το σχετικό ερώτημα από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.

- Ναι, μια φορά από τη Μελίνα (Μερκούρη). Και της απάντησα πως... "Μελίνα με πληγώνεις. Είμαι ήδη διευθυντής ενός θεάτρου και... καλομαθημένος. Είναι πολύ 'μεγάλο' το ΚΘΒΕ. Εμένα μ'΄αρέσουν τα μικρά πράγματα".

Επιμένει, όμως: "Το ΚΘΒΕ πρέπει να υπάρχει. Δημιουργεί τη δέουσα θερμοκρασία του θεατρικού περιβάλλοντος για την πόλη...".

"Η Θεσσαλονίκη είχε -έχει ακόμη- την κλίμακα που μού πάει. Είναι αρκετά μεγάλη, αλλά και τόσο μικρή ώστε να μπορείς να κάνεις τον γύρο της περπατώντας..." λέει, σήμερα, σχεδόν 40 χρόνια μετά τη συνάντησή του με τον καθηγητή Γ.Π. Σαββίδη (μέλος τότε του Δ.Σ του ΚΘΒΕ), την πρόταση του ("Ψάχνουμε για διευθυντή στη δραματική σχολή του ΚΘΒΕ. Έρχεσαι;") και την αστραπιαία σχεδόν αποδοχή της...

Βρισκόταν τότε ήδη 11 χρόνια στο Παρίσι -διδασκόταν και δίδασκε θέατρο, έγραφε για το θέατρο, είχε προ πολλού φύγει από την Ελλάδα της δικτατορίας. Αλλά... αλλά...

"Το Παρίσι τα είχε όλα... Εκεί, όμως, μιλούν γαλλικά και... η γλώσσα είναι κάτι πολύ πιο βαθύ από τις λέξεις, είναι η έκφραση αυτού που συμβολίζουν οι λέξεις, η έκφραση του μέσα σου... Αν δεν ερχόμουν, θα γινόμουν Γάλλος...".

Η πολιτιστική δημιουργία

Στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ που αναλαμβάνει, συναντά τους νεαρούς φοιτητές: Νίκο Σεργιανόπουλο, Χρήστο Αρνομάλλη, Έφη Σταμούλη (έμελλε να γίνει η σύντροφος της ζωής του κοντά σαράντα χρόνια τώρα και η μητέρα των δυο παιδιών τους), τη Θάλεια Σκαρλάτου κ.ά... και τρία χρόνια μετά στήνουν όλοι μαζί την Πειραματική Σκηνή της "Τέχνης".

Παίζουν σε χώρους της Διεθνούς Έκθεσης (αίθουσα "Αιμίλιος Ριάδης") στο θέατρο "Άδωνις" που τους παραχωρεί η γενναιόδωρη Ρούλα Πατεράκη (σ' ένα στενό πίσω απ την Ανάληψη), ύστερα στο θέατρο "Αυλαία", τέλος στο θέατρο "Αμαλία" κι εκεί στεριώνουν.

Η πρώτη επιχορήγηση έρχεται στην καλλιτεχνική περίοδο '80-'81 (επί υπουργίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου). Έκτοτε, από την Πειραματική Σκηνή "πέρασαν" πάνω από 100 ηθοποιοί, παραστάθηκαν 125 έργα του παγκόσμιου δραματολόγιου, παρακολούθησαν θέατρο περισσότεροι από 100.000 θεατές.

Κι αν οι επιχορηγήσεις καταργηθούν; (τον ρωτούσαν προ 15ετίας)...

"Το αποκλείω. Αν πρόκειται, η πολιτιστική δημιουργία και η ανάπτυξη των τεχνών να εξαρτώνται μόνο από τους νόμους της αγοράς, γιατί χρειάζεται να υπάρχει ένα υπουργείο Πολιτισμού" απαντούσε...

Σήμερα, επιμένει. Χαρακτηρίζει "λάθος εκ βαθέων" την -ουσιαστικά- κατάργηση των επιχορηγήσεων ακόμα και σε καιρούς βαθιάς οικονομικής κρίσης, όπως οι σημερινοί.
 
Μιλά για "εποικοδομητική επένδυση", άυλη απόσβεση του κόστους, ανταποδοτικά οφέλη (επιστροφές μεγαλυτέρων ποσών απ' αυτά των επιχορηγήσεων μέσω των ενσήμων στα ταμεία ασφάλισης, των φόρων από τους εργαζόμενους στο θέατρο) και... "όποια κι αν είναι η κυβέρνηση, θα πρέπει να επιδείξει λιγότερη αδιαφορία για τη θεατρική ανάπτυξη του τόπου. Η πολιτιστική συρρίκνωση δεν πρόκειται να σώσει την εθνική μας οικονομία, αλλά θα συμβάλει σίγουρα στην ψυχική μας αποπτώχευση"...

Εξάλλου, ορίζει το Θέατρο διαχρονικά, όπως ο Μπρεχτ τη Δημοκρατία (Θέατρο είναι "η διεύρυνση του στενού κύκλου των μυημένων").

"Κι αν ήταν πάλι το 1976, ζούσατε στο Παρίσι, είχε περάσει η δικτατορία, θα ξαναρχόσασταν στη Θεσσαλονίκη; Θα κάνατε πάλι τα ίδια;¨, ρωτάται

"Ελπίζω ότι θα είχα την ψυχική δυνατότητα να το κάνω... Ο Κ. Παλαμάς λέει... 'Και μην έχοντας πιο κάτου άλλο σκαλί/ να κατρακυλήσεις πιο βαθιά στου Κακού τη σκάλα/ για τ' ανέβασμα ξανά που σε καλεί/ θα αιστανθείς να σου φυτρώνουν, ω Χαρά/ Τα φτερά.../ τα φτερά τα πρωτινά σου τα μεγάλα"... Η ποίηση είναι όπως το Ευαγγέλιο. Βρίσκεις για όλα τον κατάλληλο στίχο...".