Σοκαριστικά στοιχεία για την ανισότητα στον πλανήτη

Σοκαριστικά είναι τα συμπεράσματα της Παγκόσμιας Έκθεσης Ανισότητας 2026 (WIR 2026) που δημοσιοποίησε το World Inequality Lab στο οποίο μετέχει ο Thomas Piketty. 

Η παγκόσμια ανισότητα στην πρόσβαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο παραμένει σήμερα τεράστια, πιθανώς πολύ μεγαλύτερη από ό,τι οι περισσότεροι φαντάζονται. Η μέση δαπάνη για εκπαίδευση ανά παιδί στη Υποσαχάρια Αφρική ανερχόταν σε περίπου μόλις €200 (ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης, PPP), συγκριτικά με €7.400 στην Ευρώπη και €9.000 στη Βόρεια Αμερική & Ωκεανία: ένα χάσμα μεγαλύτερο από 1 προς 40, δηλαδή περίπου τριπλάσιο από το χάσμα στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.

Τέτοιες διαφορές διαμορφώνουν τις ευκαιρίες ζωής διαγενεακά, εδραιώνοντας μια γεωγραφία ευκαιριών που ενισχύει και διατηρεί τις παγκόσμιες ιεραρχίες πλούτου, σημειώνεται. 

Η έκθεση δείχνει επίσης ότι οι συνεισφορές στην κλιματική αλλαγή είναι μακριά από το να κατανέμονται ομοιόμορφα. Ενώ η δημόσια συζήτηση συχνά εστιάζει στις εκπομπές που σχετίζονται με την κατανάλωση, νέες μελέτες έχουν αποκαλύψει τον κρίσιμο ρόλο που παίζει η ιδιοκτησία κεφαλαίου στην ανισότητα των εκπομπών.

Το πλουσιότερο 10% των ανθρώπων ανά τον κόσμο ευθύνεται για το 77% των παγκόσμιων εκπομπών που συνδέονται με την ιδιωτική κεφαλαιακή ιδιοκτησία, υπογραμμίζοντας ότι η κλιματική κρίση είναι αδιαχώριστη από τη συγκέντρωση πλούτου. Η αντιμετώπισή της απαιτεί στοχευμένη αναδιάρθρωση των χρηματοπιστωτικών και επενδυτικών δομών που τροφοδοτούν τόσο τις εκπομπές όσο και την ανισότητα.

Η ανισότητα των φύλων φαίνεται επίσης εντελώς διαφορετική, αν ληφθεί υπόψη η αόρατη, αμισθί εργασία, η οποία αναλογικά επιβαρύνει κυρίως τις γυναίκες. Όταν συμπεριλαμβάνεται η αμισθί οικιακή και φροντιστηριακή εργασία, το χάσμα διευρύνεται έντονα.

Κατά μέσο όρο, οι γυναίκες κερδίζουν μόνο το 32% όσων κερδίζουν οι άνδρες ανά ώρα εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις αμειβόμενες όσο και τις αμισθί δραστηριότητες, σε σύγκριση με 61% όταν δεν υπολογίζεται η αμισθί οικιακή εργασία. Αυτά τα ευρήματα αποκαλύπτουν όχι μόνο την επίμονη διάκριση αλλά και τις βαθιές αναποτελεσματικότητες στον τρόπο που οι κοινωνίες εκτιμούν και κατανέμουν την εργασία.

Σε διεθνές επίπεδο, η WIR 2026 καταγράφει πώς το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ενισχύει την ανισότητα. Οι πλούσιες οικονομίες συνεχίζουν να επωφελούνται από ένα «υπερβολικό προνόμιο»: κάθε χρόνο, περίπου το 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ (περίπου τριπλάσιο από τη βοήθεια ανάπτυξης) ρέει από φτωχότερα σε πλουσιότερα κράτη μέσω καθαρών μεταφορών εισοδήματος από το εξωτερικό, που σχετίζονται με επίμονες υπερ-αποδόσεις και χαμηλότερες πληρωμές τόκων στις υποχρεώσεις των πλούσιων χωρών. Η αντιστροφή αυτής της δυναμικής είναι κεντρική για κάθε αξιόπιστη στρατηγική παγκόσμιας ισότητας.

Η ανισότητα ως χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας

Η ανισότητα υπήρξε για μεγάλο διάστημα καθοριστικό στοιχείο της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά έως το 2025 έχει φτάσει σε επίπεδα που απαιτούν επείγουσα προσοχή, σημειώνει η έκθεση. Τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής ανάπτυξης ρέουν δυσανάλογα σε μια μικρή μειονότητα, ενώ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού εξακολουθεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες στη διασφάλιση σταθερών πόρων διαβίωσης. Αυτές οι διαιρέσεις δεν είναι αναπόφευκτες· είναι το αποτέλεσμα πολιτικών και θεσμικών επιλογών.

Η έκθεση βασίζεται στη World Inequality Database και σε νέες έρευνες για να παρέχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της ανισότητας σε εισόδημα, πλούτο, φύλο, διεθνή χρηματοδότηση, ευθύνη για το κλίμα, φορολόγηση και πολιτική. Τα ευρήματα είναι σαφή: η ανισότητα παραμένει ακραία και επίμονη· εκδηλώνεται σε πολλαπλές διαστάσεις που αλληλοεπικαλύπτονται και αλληλοενισχύονται· και αναδιαμορφώνει τις δημοκρατίες, θρυμματίζοντας συμμαχίες και διαβρώνοντας το πολιτικό consensus.

Τα δεδομένα δείχνουν επίσης ότι η ανισότητα μπορεί να μειωθεί. Πολιτικές όπως οι αναδιανεμητικές μεταφορές, η προοδευτική φορολόγηση, η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και τα ισχυρότερα εργατικά δικαιώματα έχουν επιφέρει διαφορές σε ορισμένα πλαίσια.

Προτάσεις όπως οι ελάχιστοι φόροι πλούτου για πολυεκατομμυριούχους δείχνουν το μέγεθος των πόρων που θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν για τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, της υγείας και της προσαρμογής στο κλίμα. Η μείωση της ανισότητας δεν αφορά μόνο τη δικαιοσύνη, αλλά είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την ανθεκτικότητα των οικονομιών, τη σταθερότητα των δημοκρατιών και τη βιωσιμότητα του πλανήτη μας.

Ο κόσμος είναι εξαιρετικά άνισος

Το πρώτο και πιο εντυπωσιακό γεγονός που προκύπτει από τα δεδομένα είναι ότι η ανισότητα παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα. Σήμερα, το ανώτερο 10% των εισοδηματιών ανά τον κόσμο κερδίζει περισσότερα από το υπόλοιπο 90%, ενώ το φτωχότερο ήμισυ του πληθυσμού καταλαμβάνει λιγότερο από το 10% του συνολικού παγκόσμιου εισοδήματος. Ο πλούτος είναι ακόμη πιο συγκεντρωμένος: το κορυφαίο 10% κατέχει τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πλούτου, ενώ το κατώτερο ήμισυ μόλις το 2%.

Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ακραία όταν εξετάσουμε πέρα από το κορυφαίο 10%. Το πλουσιότερο 0,001% μόνο, λιγότεροι από 60.000 πολυεκατομμυριούχοι, ελέγχει σήμερα τριπλάσιο πλούτο από το μισό της ανθρωπότητας συνολικά. Το μερίδιό τους αυξήθηκε σταθερά από περίπου 4% το 1995 σε πάνω από 6% σήμερα, υπογραμμίζοντας την επιμονή της ανισότητας.