Η Αpple, η θεωρία της αγέλης και τα μαθήματα για επενδυτές-επιχειρήσεις

Πέρα από το διάσημο βιβλίο του Γουστάβου Λεμπόν περί της «Ψυχολογίας των Όχλων», για την αγελαία επιχειρηματική συμπεριφορά, αν θυμάμαι καλά το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε ήταν αυτό του Σκωτσέζου δημοσιογράφου Τσάρλς Μακέϊ (Charles MacKay), με τίτλο Λαϊκή εξαπάτηση και παραλογισμοί του πλήθους, που εκδόθηκε το 1841.

Στον 20ο αιώνα, ο Τζων Μαίηναρντ Κέυνς κάνει λόγο στο έργο του για τα «ζωικά πνεύματα», ενώ το 1992, ο Ινδός οικονομολόγος Άμπιτζιτ Β. Μπάνερτζι (Abhijit V. Banerjee) δημοσιεύει το A Simple Model of Herd Behaviour.

Το 1995, στο βιβλίο Herd Behaviour, Bubbles and Crashes, ο Γερμανός καθηγητής Τόμας Λουξ (Thomas Lux) ισχυρίζεται ότι τιμές και συναίσθημα αλληλεπιδρούν, άρα τα συναισθήματα της αγέλης επηρεάζουν τις τιμές (για παράδειγμα, η πίστη στην αγορά ακινήτων οδηγεί σε αύξηση των τιμών).

Σε αμφότερα τα παραπάνω βιβλία, γίνεται ξεκάθαρο ότι η αγελαία συμπεριφορά σε μεγάλο βαθμό είναι συναφής με συμπεριφορές ζώντων όντων και άρα μπορεί να καλύπτει σημαντικούς τομείς της ζωής.

Περιττόν να τονιστεί ότι η αγελαία συμπεριφορά είναι καίριο πολιτικό εργαλείο αλλά και μέσο ανάπτυξης τεχνικών επικοινωνίας και προώθησης ιδεών και προϊόντων. Τα τελευταία δε χρόνια, η αγελαία συμπεριφορά, όπως διαπιστώθηκε στην Ελλάδα και όχι μόνο το 1999, παίζει καθοριστικό ρόλο και στα χρηματιστηριακά κερδοσκοπικά παιχνίδια.

Όταν τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν κατακόρυφα, νέοι επενδυτές – ίσως αρχάριοι – παρασύρονται από τα φαινομενικά εύκολο χρήμα. Αυτοί οι αργοπορημένοι επενδυτές σε ραγδαία αναπτυσσόμενη «ανοδική αγορά» ωθούν τις τιμές των μετοχών σε μια τελευταία αύξηση πριν κατρακυλήσουν στην προηγούμενη αξία τους.

Ακολουθώντας την αγέλη με αυτόν τον τρόπο, οι περισσότεροι αρχάριοι επενδύουν όταν οι τιμές των μετοχών είναι κοντά στη κορυφή και συνήθως πωλούν όταν διαπιστώνουν ότι τα περιουσιακά στοιχεία τους έχουν μειωθεί σε αξία. Συνήθως υφίστανται σημαντικές ζημιές.

Ένας «contrarian» επενδυτής – ή μια σωστά ενημερωμένη εταιρεία που έχει χαρτοφυλάκιο επενδύσεων – κάνει το αντίθετο. Πουλά όταν οι τιμές των μετοχών αυξάνονται και νέοι επενδυτές προσελκύονται στην αγορά, και αγοράζει όταν οι τιμές υποχωρούν. Ωστόσο, λίγοι επενδυτές έχουν την αναγκαία προνοητικότητα ώστε να γνωρίζουν πότε μια οικονομική άνθηση μετατρέπεται σε αποτυχία.

Ο εμβληματικός επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ (W.Buffet) λέει: «Απλά προσπαθούμε να είμαστε φοβισμένοι όταν οι άλλοι είναι άπληστοι και να είμαστε άπληστοι μόνο όταν οι άλλοι είναι φοβισμένοι».

Αναφερόμενος επίσης στη θεωρία της αγέλης, ο αείμνηστος Στηβ Τζομπς, ιδρυτής της Apple, είχε πει ότι μια αγελαία συμπεριφορά προς αποφυγή, είναι αυτή του «ακολούθου» (followership). Αυτό συμβαίνει όταν οι επιχειρήσεις δημιουργούν «προϊόντα-αντίγραφα» για να μιμηθούν τους καινοτόμους στην αγορά.

Φυσικά, αν μια εταιρεία ήδη προσφέρει γνήσια διαφοροποιημένα προϊόντα, είναι συνετό να ακολουθήσει μια νέα τάση. Ωστόσο, συχνά οι εταιρείες σπεύδουν να δημιουργούν μιμητικά προϊόντα για να αποδεικνύουν ότι παραμένουν ανταγωνιστικές σε έναν τομέα. Το 2007, όταν κυκλοφόρησε το iPhone, η Nokia κατείχε άνω τον 40% της παγκόσμιας αγοράς «έξυπνων τηλεφώνων». Παρόλο που η επιχείρηση παρουσίασε σειρά νέων προϊόντων, το μερίδιο της στις πωλήσεις έξυπνων τηλεφώνων κατέρρευσε γύρω στο 3% στο πρώτο τρίμηνο του 2013. Στο διάστημα αυτό, η Nokia προσπαθούσε απεγνωσμένα να φτάσει το iPhone της Apple, αλλά το μόνο που έκανε ήταν να ρίχνει νέα προϊόντα απέναντι στο πρόβλημα, αντί να πάρει μια βαθιά στρατηγική ανάσα και να αποφασίσει ποιες καινοτομίες θα μπορούσαν να της εξασφαλίσουν σημαντικό μερίδιο αγοράς.

Η αντίθεση μεταξύ της συμπεριφοράς της Nokia και της Apple δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη. Τα δε αποτελέσματα γνωστά σε όσους θα ήθελαν να τα μελετήσουν.