Η ιδεολογία του lockdown και οι κίνδυνοι για τον φιλελευθερισμό

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι πρακτικές εγκλεισμού, οι οποίες δεν θα τελειώσουν αύριο ή μεθαύριο, όσο απαραίτητες και αν είναι, θα έχουν επιπτώσεις, σοβαρές μάλιστα. Τόσο στην ατομική ψυχολογία όσο και στη μικροοικονομία, ήτοι στον κόσμο των επιχειρήσεων.

Ήδη από φιλοσοφικής πλευράς, κάποιοι θεωρητικοί του φιλελευθερισμού θέτουν το ερώτημα κατά πόσον ο «εγκλεισμός», ήτοι το lockdown αγγλιστί, είναι μια νέα ολοκληρωτική ιδεολογία. Χρησιμοποιούν δε προς την κατεύθυνση αυτή μια σειρά από επιχειρήματα, κάποια από τα οποία σαφώς και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.

Πάντως το βασικό επιχείρημα των επικριτών του «εγκλεισμού» είναι ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται, όπως είναι επόμενο, «κλείνουν» τις ανοικτές κοινωνίες και αυτό το κάνουν με κριτήρια τέτοια που δικαίως προκαλούν υποψίες. Υπό αυτή την έννοια, θεωρείται εξαιρετικά περίεργο το μένος των διαφόρων κυβερνήσεων κατά ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ψυχαγωγούν και κοινωνικοποιούν τους ανθρώπους, όπως είναι οι συναυλίες, οι αθλητικές εκδηλώσεις, τα ταξίδια, η επίσκεψη σε μπαρ και εστιατόρια κ.λπ.

«Αυτή η κοινωνική εκθεμελίωση», γράφει ο καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας και γνωστός συγγραφέας Τζέφρεϊ Τάκερ, «θα μπορούσε να δικαιολογηθεί σε καιρούς πολέμου. Στην παρούσα φάση όμως η ετοιμότητα που απαιτείται για την αντιμετώπιση μιας υγειονομικής κρίσης δεν μπορεί να μετατρέπεται σε πόλεμο κατά της ελευθερίας των πολιτών να μετακινούνται και να προσφεύγουν στο εμπόριο.

Ταυτοχρόνως έχουμε και μια "οπλοποίηση" της υγειονομικής περίθαλψης, γεγονός με τεράστια σημασία για τις σχέσεις ιατρών-ασθενών».

Από την πλευρά τους, άλλοι αρθρογράφοι που συνεργάζονται στις ΗΠΑ με το Ινστιτούτο Μίζες και είναι φιλικοί προς την Αυστριακή Σχολή Οικονομικής Σκέψης, κάνουν λόγο για «ιατρική τυραννία», η οποία σε καμία περίπτωση δεν θα αποτελέσει αποτελεσματικό όπλο καταπολέμησης της νόσου Covid-19.

«Μέχρι στιγμής», γράφει ο συνεργάτης του Ινστιτούτου Ράιαν Μακμάκεν, «δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη απόδειξη ότι τα μέτρα του lockdown μείωσαν αισθητά τη διάδοση του ιού και άνοιξαν την πόρτα στη ριζική καταπολέμησή του». Άλλοι συνεργάτες πάλι του Ινστιτούτου Μίζες, πηγαίνοντας στο κομματικό επίπεδο, τονίζουν ότι «η νόσος Covid-19 αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τις διεθνείς σοσιαλ-δημοκρατικές δυνάμεις να ξαναμπούν στο παιχνίδι και να πάρουν τη ρεβάνς τους απέναντι στην ιδιωτική ιδιοκτησία και το δικαίωμα της διαφοράς».

«Με τον "εγκλεισμό"», τονίζει ο Γάλλος φιλελεύθερος στοχαστής Ερίκ Λοράν, «αρχίζει να κυριαρχεί μια "ιατροποίηση" της καθημερινής ζωής, που θυμίζει τον Φουκό. Ακόμα χειρότερα, τα στοιχεία που έχουμε για τις πραγματικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι παντελώς ασαφή. Για παράδειγμα, στο Βέλγιο μας λένε ότι σ' ένα οκτάμηνο, 17.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω κορωνοϊού, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσοι απεβίωσαν επειδή λόγω της πανδημίας απέφυγαν να πάνε σε νοσοκομείο!».

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ψυχολογική τοποθέτηση του Τζέφρεϊ Τάκερ, θεωρητικού επίσης του αναρχοκαπιταλισμού, που υποστηρίζει ότι η επίθεση κατά της ψυχαγωγίας της φιλικής παρέας, της πρόσκαιρης ευτυχίας και χαράς, θυμίζει τα σκοτεινά χρόνια του ακραίου πουριτανισμού και του Σαβοναρόλα. «Έχουμε να κάνουμε με μια ιατρική εκδοχή "σαβοναρολικής ιδεολογίας"», τονίζει.

Από αυτά που προηγούνται, η αίσθηση που αποκομίζει ένας παρατηρητής είναι ότι όντως, η εκθετική επέλαση της πανδημίας έχει ήδη καταφέρει σκληρά κτυπήματα στην αγορά και στο κράτος δικαίου. Παράλληλα βέβαια, μέσω κρατικής παρέμβασης, μπαίνουν στο ψυγείο και μια σειρά από ατομικά δικαιώματα, με πρώτο αυτό της ελεύθερης μετακίνησης.

Είναι επίσης γεγονός ότι η πανδημία ενισχύει σε συλλογικό επίπεδο τον φόβο, ένα συναίσθημα που ευνοεί τη δεισιδαιμονία και άρα πλήττει την ελεύθερη κριτική σκέψη. «Η συντριβή του φόβου», είχε γράψει ο Μπέρτραντ Ράσελ, «είναι η απαρχή της σοφίας, της αναζήτησης, της αλήθειας για χάρη μιας πιο άξιας ζωής. Καταλαβαίνει κανείς έτσι ότι ο φόβος ήταν και είναι ένας μεγάλος εχθρός της φιλελεύθερης αντίληψης, διότι η ύπαρξή του αποτελεί κορυφαία πρώτη ύλη της συνωμοσιολογίας σήμερα και της μαγείας στο παρελθόν».

Στις μέρες μας, έτσι, οι απανταχού δυνάμεις του κρατισμού και της αυταρχικής εξουσίας, έχουν δύο συμμάχους: τον κορωνοϊό με την επιστήμη, που τους ανοίγουν νέες προοπτικές ενίσχυσης της κρατικής εξουσίας με άλλα ρούχα.

Η πανδημία, χωρίς αμφιβολία, αποτελεί σοκ για την ενότητα του φιλελευθερισμού. Με την εμφάνισή της, εξουδετέρωσε ταυτοχρόνως την αγορά και το δίκαιο. Δημιούργησε συνεπώς τις συνθήκες μιας μόνιμης κρίσης του φιλελευθερισμού, η οποία θα έχει διαρθρωτικό χαρακτήρα και θα δημιουργήσει ενδοφιλελεύθερες τριβές διόλου αμελητέες.

Κατά την εκτίμησή μας, επίκειται μια ενδιαφέρουσα σύγκρουση μεταξύ οικονομικού και πολιτικο-φιλοσοφικού φιλελευθερισμού, η οποία σε τελική ανάλυση θα είναι μέγας τροφοδότης του λαϊκισμού. Αυτό σημαίνει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, η «έκτακτη» κρίση της πανδημίας, όπως ήδη εξελίσσεται, θα αποκτήσει θεσμικό χαρακτήρα και αυτός είναι «ο τεράστιος κίνδυνος».

Πρόκειται για την περίφημη «εμμονή στα τετελεσμένα» (path dependancy), στο πλαίσιο της οποίας ένα χέρι που μπλέκει σε γρανάζι, δεν ξεμπλέκει. Με άλλα λόγια, όσο οι κοινωνίες μας κινούνται υπό συνθήκες απαγορεύσεων και εγκλεισμών, δηλαδή βρίσκονται εκτός αγοράς και δικαίου, τόσο δυσκολότερα θα μπορέσουν να επιστρέψουν στη φιλελεύθερη τάξη που άφησαν πίσω τους.

Ακόμα χειρότερα, σε χώρες όπως η δική μας, ο «πανδημικός κρατισμός» σε συνεργασία με το πελατειακό κράτος μπορεί να γίνει η αφετηρία μιας ολικής κατάρρευσης.

Και για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, δυστυχώς δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις.