Εργασιακά: Τι ισχύει για χρόνο απασχόλησης και 13ωρο

Έχουμε ήδη τονίσει τη σπουδαιότητα των μεταβολών που εισάγει ο πρόσφατος εργασιακός νόμος στο θεσμικό πλαίσιο του ελληνικού εργατικού δικαίου. Το ενδιαφέρον, ωστόσο (τουλάχιστον σε επίπεδο δημόσιου διαλόγου), σχεδόν μονοπώλησε η διάταξη, με την οποία διευρύνεται η δυνατότητα υπερωριακής απασχόλησης κατά 1 ώρα ημερησίως (και) στους εργαζόμενους σε έναν, μόνον, εργοδότη. Περί αυτής το παρόν.

Εισαγωγικά

Αναγκαίο, εισαγωγικά, να διευκρινιστεί ότι δεν μεταβάλλονται με τον πρόσφατο νόμο όσα το θεσμικό πλαίσιο ορίζει αναφορικά με τα ανώτατα όρια ετήσιας υπερωριακής απασχόλησης, τον ανά τετράμηνο μέσο όρο εβδομαδιαίας απασχόλησης, το εύρος της ημερήσιας και εβδομαδιαίας υπερεργασίας καθώς και τις προσαυξήσεις για την υπερεργασία και τη νόμιμη ή μη υπερωρία.

Η νομοθετική αλλαγή επικεντρώνεται στην επιτρεπόμενη διάρκεια της υπερωριακής απασχόλησης, καθώς και στην προστασία των εργαζομένων που αρνούνται να απασχοληθούν υπερωριακά.

Υπερεργασία και υπερωρία

(α) Υπερεργασία

Στο πλαίσιο του πενθήμερου συστήματος εργασίας με εβδομαδιαίο συμβατικό ωράριο 40 ωρών, ο εργαζόμενος (υποχρεούται εφόσον ο εργοδότης το αξιώσει να) απασχολείται έως 5 επιπλέον ώρες εβδομαδιαίως. Οι ώρες αυτές συνιστούν υπερεργασία. Αντίστοιχα, για το εξαήμερο σύστημα εργασίας με εβδομαδιαίο συμβατικό ωράριο 40 ωρών, υπερεργασία θεωρείται κάθε απασχόληση πέραν του συμβατικού ωραρίου και έως του νομίμου (των 48 ωρών) εβδομαδιαίως.

Η υπερεργασία αμείβεται, σε κάθε περίπτωση, με προσαύξηση 20% επί του καταβαλλόμενου ωρομισθίου.

(β) Υπερωρία

Υπερωρία συνιστά η εβδομαδιαία απασχόληση του εργαζομένου πέραν των 45 ωρών στις επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται σύστημα πενθήμερης εργασίας. Αντίστοιχα, η εργασία πέραν των 48 ωρών την εβδομάδα για εργαζομένους σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται σύστημα εξαήμερης εργασίας.

Η (νόμιμη) υπερωρία αμείβεται με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%. Η παράνομη υπερωρία (περίπτωση μη αναγγελίας, υπέρβαση του ορίου των 150 ωρών ετησίως ή των τεσσάρων ωρών ημερησίως) αμείβεται με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 120%.

Εύρος δυνατότητας υπερωριακής απασχόλησης

Το ανώτατο επιτρεπόμενο ημερήσιο όριο υπερωριακής απασχόλησης αυξάνεται στις 4 ώρες. Αυτό σημαίνει ότι εργαζόμενος που απασχολείται λ.χ. 8 ώρες ημερησίως είναι δυνατό να πραγματοποιήσει, πλέον, 1 ώρα υπερεργασιακής απασχόλησης και έως 4 ώρες υπερωριακής απασχόλησης˙ να απασχοληθεί, επομένως, έως -συνολικά- 13 ώρες εντός ενός 24ώρου. Για κάθε ώρα υπερωριακής απασχόλησης οφείλεται αμοιβή ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%.

Πάντως, η δυνατότητα απασχόλησης έως 13 ώρες ημερησίως υπήρχε και υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς για εργαζόμενους που απασχολούνταν σε δύο ή περισσότερους εργοδότες. Σήμερα, η δυνατότητα αυτή επεκτείνεται και σε εργαζόμενους που απασχολούνται σε έναν, μόνον, εργοδότη. Η επέκταση, όμως, αυτή τελεί υπό συγκεκριμένους περιορισμούς και αυστηρές προϋποθέσεις.

Οι περιορισμοί

(α) Ανώτατο ετήσιο όριο

Ο νόμος επιτρέπει την παροχή έως 150 ωρών υπερωριακής απασχόλησης ετησίως ανά εργαζόμενο. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι, πλέον, ένας εργαζόμενος μπορεί να απασχοληθεί (έως) 4 ώρες υπερωριακά για περίπου 37 ημέρες κατ’ έτος (150/4 ≈ 37,5 ημέρες).

(β) Ανώτατος μέσος όρος χρόνου εβδομαδιαίας απασχόλησης

Κατά το προϋφιστάμενο νομοθετικό καθεστώς, ο χρόνος εβδομαδιαίας εργασίας των εργαζομένων δεν ήταν δυνατό να υπερβαίνει ανά περίοδο το πολύ 4 μηνών τις 48 ώρες, κατά μέσο όρο-συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών. Ο συγκεκριμένος περιορισμός διατηρείται και σήμερα.

(γ) Τήρηση χρονικών ορίων εβδομαδιαίας και ημερήσιας ανάπαυσης

Για κάθε περίοδο 24 ωρών, η ελάχιστη ανάπαυση δεν μπορεί να υπολείπεται των 11 συνεχών ωρών. Αυτό σημαίνει ότι η υπερωριακή απασχόληση των 4 ωρών δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε περίπτωση που το διάλειμμα χορηγείται εκτός ωραρίου ή σε περίπτωση που η εργασία παρέχεται διακεκομμένα. Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, τετράωρη υπερωριακή απασχόληση δεν είναι ανεκτή, καθώς συνεπάγεται παραβίαση της απαιτούμενης ανάπαυσης των 11 συναπτών ωρών. Σημειώνεται ότι διάρρηξη της 11ωρης ανάπαυσης δεν είναι ανεκτή ακόμα και σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (λ.χ. ανάκληση εργαζόμενου κρίσιμης ειδικότητας σε περιπτώσεις βλαβών ή ατυχημάτων).

Προστασία του δικαιώματος άρνησης υπερωρίας

Απαραίτητη προϋπόθεση για παροχή υπερωριακής απασχόλησης είναι η συναίνεση του εργαζομένου: η υπερωριακή απασχόληση δεν μπορεί να επιβληθεί μονομερώς.

Σύμφωνα με τη σχετική διάταξη, ο εργαζόμενος διατηρεί το δικαίωμα να αρνηθεί την παροχή υπερωριακής απασχόλησης, χωρίς αυτό να συνιστά λόγο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας ή να επιφέρει δυσμενείς συνέπειες ή διακρίσεις σε βάρος του εργαζομένου.

Είναι, μάλιστα, απολύτως άκυρη τυχόν απόλυση εργαζομένου που αρνείται την παροχή υπερωριακής απασχόλησης. Κι αν ο εργαζόμενος αποδείξει ενώπιον Δικαστηρίου περιστατικά που αποδεικνύουν έναν τέτοιο ισχυρισμό του, το δικονομικό βάρος της απόδειξης διαφορετικής αιτίας για ενδεχόμενη απόλυση μεταφέρεται στον εργοδότη.

Η ελάχιστη επέκταση (κατά μία, μόλις, ώρα) του ανώτατου ορίου της ημερήσιας απασχόλησης και στους απασχολούμενους σε έναν, μόνον, εργοδότη αποτέλεσε επαρκές υπόβαθρο διαμαρτυρίας για τους συνήθως διαμαρτυρόμενους.

Ικανοποιεί, εν τούτοις, παρούσες ανάγκες της ελληνικής οικονομίας, της υγιούς επιχειρηματικότητας και της λογικής και παρέχει (σε συνδυασμό με τις ρυθμίσεις για την ψηφιακή κάρτα) ικανές διασφαλίσεις για τους εργαζόμενους. Αναμένουμε την επιβεβαίωση των ευεργετικών επιπτώσεων της εδώ διατυπούμενης θέσης μας. Προσβλέπουμε, όμως, και στην θέσπιση των απολύτως αναγκαίων εξαιρέσεων από την 11ωρη ανάπαυση στις περιπτώσεις της ανάκλησης εργαζομένων κρίσιμης ειδικότητας-όπως, λ.χ., το γαλλικό μοντέλο.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner στην Koumentakis and Associates Law Firm.