Ο άφαντος Κιμ και τα σενάρια διαδοχής στη Βόρεια Κορέα

Τα πρόσφατα δημοσιεύματα που έκαναν λόγο για προβλήματα στην υγεία του ηγέτη της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, έχουν για μια ακόμα φορά προκαλέσει ανησυχία αναφορικά με τη διαδοχή του και τη σταθερότητα του καθεστώτος, ιδιαίτερα αφού ο ίδιος δεν έχει παιδιά αρκετά μεγάλα για να τον διαδεχθούν.

Ωστόσο, ο Κιμ είχε και στο παρελθόν εξαφανιστεί, και υπάρχουν ελάχιστες άλλες ενδείξεις περί κάποιας πολιτικής ή κοινωνικής κρίσης στη Βόρεια Κορέα που θα έδειχναν ένα άμεσο τέλος της ηγεμονίας του.

Πράγματι, τις επόμενες ημέρες ή εβδομάδες, μπορεί και πάλι να θεαθεί να παρακολουθεί εκτόξευση πυραύλων μέσα από τα κιάλια του, ή να επισκέπτεται κάποιο εργοτάξιο για να δείξει ότι φροντίζει για τον λαό. Ωστόσο, είναι σημαντικό να εξεταστούν τα σενάρια διαδοχής, λόγω των υπέρμετρων κινδύνων που ενέχει μια τέτοια αλλαγή εξουσίας στην Πιονγκγιάνγκ.

Τα ερωτήματα αναφορικά με τη σταθερότητα και τη διαδοχή στη Βόρεια Κορέα δεν είναι ασυνήθιστα, δεδομένου του πόσο «σκοτεινό» είναι το καθεστώς και πόσο σημαντικό για το περιβάλλον της περιφερειακής ασφάλειας και καθώς ο Κιμ δεν έχει παιδιά αρκετά μεγάλα για να αναλάβουν τη διαδοχή, υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη αβεβαιότητα απ’ ότι όταν ήταν στα τελευταία του ο πατέρας του Κιμ. Όταν ο Κιμ Γιονγκ Ιλ υπέστη εγκεφαλικό το 2008, δεν είχε επιλέξει ποιος από τους γιους του θα τον διαδέχονταν, φοβούμενος πως αν επέλεγε κάποιον από νωρίς, θα αποδυναμώνονταν η δική του εξουσία και θα δημιουργούνταν πολιτικές φράξιες γύρω από τον διάδοχο.

Οι φόβοι του Κιμ Γιονγκ Ιλ εν μέρει επιβεβαιώθηκαν, καθώς υπήρξαν ξεκάθαρες εσωτερικές μηχανορραφίες μεταξύ της πολιτικής ελίτ τόσο στη Βόρεια Κορέα, όσο και στην Κίνα, γύρω από τους γιους του στα χρόνια που μεσολάβησαν από το εγκεφαλικό επεισόδιο του 2008 και τον θάνατο του Κιμ τον Δεκέμβριο του 2011.

Με τη διαδοχή να βρίσκεται ξαφνικά στο προσκήνιο μετά την ανάρρωσή του από το εγκεφαλικό, ο Κιμ Γιονγκ Ιλ επιτάχυνε το πυρηνικό και πυραυλικό πρόγραμμα της χώρας, προσπαθώντας να περάσει στον διάδοχό το ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πυρηνικής αποτροπής. Η Βόρεια Κορέα κλιμάκωσε επίσης τις στρατιωτικές εντάσεις με το Νότο, βυθίζοντας ένα νοτιοκορεατικό πλοίο. Τέτοιες πιθανές αλλαγές συμπεριφοράς μπορεί να καταστήσουν πηγή ανησυχίας ακόμα και μια σύντομη αδιαθεσία του Κιμ Γιονγκ Ουν.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις κρίσης

Πάντως, η πρόσφατη απουσία του Κιμ Γιονγκ Ουν δεν δείχνει απαραίτητα πως εκτυλίσσεται κάποια παρόμοια πολιτική κρίση στην Πιονγκγιανγκ. Ο Κιμ εθεάθη τελευταία φορά επισήμως στις 11 Απριλίου, σε συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του Εργατικού Κόμματος της Κορέας. Περίπου εκείνη την περίοδο, ο Κιμ φέρεται επίσης να διέταξε έναν σημαντικό ανασχηματισμό της Επιτροπής Κρατικών Υποθέσεων. Η ετεροθαλής αδελφή του, Κιμ Γιο Γιονγκ, επανήλθε ως αναπληρωματικό μέλος του πολιτικού γραφείου της κεντρικής επιτροπής, έχοντας απωλέσει τη θέση αυτή τον Απρίλιο του 2019 μετά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων αποπυρηνικοποίησης του καθεστώτος με τις ΗΠΑ.

Η Κιμ Γιο Γιονγκ θεωρείται βασική έμπιστη του  Κιμ Γιονγκ Ουν και φέρεται πως ανέλαβε μεγάλο μέρος των ευθυνών του ηγέτη κατά την απουσία του το 2014. Οι πολιτικοί ανασχηματισμοί πριν την εξαφάνιση του Κιμ μπορεί να είναι εσκεμμένες προσπάθειες να διασφαλιστεί η σταθερότητα κατά τη διάρκεια μιας προγραμματισμένης χειρουργικής επέμβασης.

Επιπλέον, υπάρχουν πρόσφατες ενδείξεις πως η Βόρεια Κορέα εξακολουθεί να λειτουργεί κανονικά, ακόμα και ενώ ο υπόλοιπος κόσμος προχωρά σε lockdown για να περιορίσει την πανδημία του κορωνοϊού. Για παράδειγμα, στις 20 Απριλίου, τα μέσα ενημέρωσης της Βόρειας Κορέας έδειξαν εικόνες φοιτητών πανεπιστημίου και μαθητών λυκείου που επέστρεφαν στις τάξεις τους, ένα βήμα προς το άνοιγμα της χώρας μετά το δικό της lockdown. Όμως η άρση των περιορισμών θα μπορούσε εύκολα να καθυστερήσει εάν υπήρχαν ανησυχίες για μια άμεση πολιτική ή κοινωνική αστάθεια, και δεν υπάρχουν αναφορές περί ανατροπής της συγκεκριμένης απόφασης. Επιπλέον, δεν έχουν υπάρξει ενδείξεις από την Κίνα ή τη Νότια Κορέα που να δείχνουν κάποια ασυνήθιστη κίνηση των βορειοκορεατικών δυνάμεων κοντά στα σύνορα ή στην Πιονγκγιάνγκ.

Τι θα γίνει αν…

Ωστόσο, οι αναφορές περί της σοβαρής κατάστασης της υγείας του Κιμ αξίζει να εξεταστούν για πιθανά σενάρια, στην περίπτωση που ο βορειοκορεάτης ηγέτης καταστεί ανίκανος να κυβερνήσει ή πεθάνει. Χωρίς γιους για να επιλέξει τον διάδοχό του, το πιθανότερο και λιγότερο αποσταθεροποιητικό σενάριο, αρχικά τουλάχιστον, θα είναι μια μετάβαση της εξουσίας στην αδελφή του Κιμ Γιο Γιονγκ. Έτσι, θα διατηρούνταν ο πυρήνας της ηγεσίας της οικογένειας Κιμ, και ενώ θα ήταν η πρώτη γυναίκα ηγέτις της Βόρειας Κορέας, στην ιστορία της οικογένειας Κιμ οι γυναίκες από καιρό ανελίσσονταν σε βασικές θέσεις. Μια στροφή σε μια γυναίκα ηγέτη ταιριάζει επίσης με τη δυναστική ιστορία των πρώιμων κορεατικών κρατών.

Ένα δεύτερο ενδεχόμενο (που κυκλοφόρησε επίσης και τις ημέρες που είχε υποστεί το εγκεφαλικό ο Κιμ Γιονγκ Ιλ) είναι η καθιέρωση συλλογικής ηγεσίας, διατηρώντας δυνητικά κάποιον Κιμ ως ηγέτη με διακοσμητικό ρόλο, μειώνοντας έτσι την εξάρτηση του καθεστώτος από την οικογένεια Κιμ, προκειμένου να έχει συνέχεια. Στο καλύτερο σενάριο, ένας τέτοιος δρόμος θα μπορούσε να οδηγήσει σταδιακά στο άνοιγμα της Βόρειας Κορέας, όπως είχε γίνει και στην περίπτωση της κυβέρνησης του Βιετνάμ.

Στην άλλη άκρη του φάσματος, θα μπορούσε επίσης να δει τη Βόρεια Κορέα να ανταποκρίνεται στη φήμη που της έχουν αποδώσει οι ξένοι, ως επικίνδυνου κράτους, και να επιλέξει τους πιο αδιάλλακτους ή φοβισμένους ηγέτες.

Το τελευταίο σενάριο, είναι ένα στο οποίο η ηγεσία της Βόρειας Κορέας δεν μπορεί να καταλήξει σε συναίνεση, με μάχες μεταξύ των φραξιών, μια στρατιωτική διεκδίκηση της εξουσίας και δυνητικά μια κατάρρευση της κοινωνικής τάξης. Παρά την απομόνωση, τον λιμό και τους περιορισμούς, η Βόρεια Κορέα μέχρι τώρα έχει αποφύγει σε μεγάλο βαθμό τους μαζικούς κοινωνικούς εκτοπισμούς ή τη μετανάστευση που έχει εκδηλωθεί σε άλλα κράτη που κατέρρευσαν.

Ένα σενάριο πραγματικής κατάρρευσης της Βόρειας Κορέας –μιας χώρας που κατέχει τεράστιες ποσότητες συμβατικών όπλων, καθώς και τουλάχιστον λίγες πυρηνικές συσκευές και εικάζεται και αποθέματα βιολογικών και χημικών όπλων- θα μπορούσε γρήγορα να οδηγήσει και σε ανθρωπιστική κρίση για τα γειτονικά κράτη, αλλά και σε μια πλημύρα παράνομων όπλων στη διεθνή μαύρη αγορά ή και σε άλλες απομονωμένες «επικίνδυνες» κυβερνήσεις.

Δεδομένης της ιστορίας της Βόρειας Κορέας και των εσωτερικών δυναμικών, αυτό παραμένει το λιγότερο πιθανό από τα τρία σενάρια στην περίπτωση θανάτου του Κιμ. Είναι όμως και το πιο ανησυχητικό.