Πώς μπορεί να ανατραπεί το status quo στον Καύκασο

Οι μάχες που έχουν ξεσπάσει μεταξύ δυνάμεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν στα σύνορα των δυο χωρών έχουν αυξήσει τον κίνδυνο ενός νέου κύκλου ένοπλης αντιπαράθεσης, αλλά στρατιωτικοί περιορισμοί των δυο πλευρών όπως και τα γεωπολιτικά συμφέροντα που καθορίζουν τη ρωσική και την τουρκική πολιτική πιθανότατα θα περιορίσουν την κρίση στα μοτίβα που είδαμε τις τελευταίες δεκαετίες.

Οι μάχες στην περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ ξεκίνησαν το περασμένο σαββατοκύριακο μετά από μήνες ασυνήθιστα υψηλής έντασης και παραβάσεων της κατάπαυσης του πυρός από τις δυο χώρες. Είχε προηγηθεί τον Ιούλιο μια αψιμαχία σε ένα διαφορετικό σημείο των συνόρων των δυο χωρών.

Χτυπήματα με drones, πυρά πυροβολικού και η κίνηση μηχανοκίνητων μονάδων καταγράφηκαν σε κρίσιμους τομείς του σημείου επαφής στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Το Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει ότι έχει πάρει τον έλεγχο διάφορων χωριών στην περιοχή που ήταν στο επίκεντρο της επίθεσης του 2016. Αυτά είναι ακατοίκητα και αποτελούν μέρος της «νεκρής ζώνης» που ελέγχει η Αρμενία μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Δημοκρατίας του Αρστάκ (αυτόνομη περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ που στηρίζεται από την Αρμενία).

Τόσο η Δημοκρατίας του Αρστάκ, όσο και η Αρμενία ανακοίνωσαν πλήρη κινητοποίηση των στρατιωτικών τους δυνάμεων, τονίζοντας την ετοιμότητά τους να αποκρούσουν κάθε επίθεση των Αζέρων. Από την πλευρά του, το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε μερική επιστράτευση και κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Παράλληλα, έκλεισε τους δρόμους κοντά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ανέστειλε τις διεθνείς πτήσεις και ανακοίνωσε απαγόρευση κυκλοφορίας σε αρκετές πόλεις.

Οι ρωσικές προσπάθειες να τροποποιήσουν την στρατηγική τους στον Νότιο Καύκασο ίσως έστειλε σινιάλο στο Αζερμπαϊτζάν ότι υπάρχει «παράθυρο ευκαιρίας», πυροδοτώντας μια προσπάθεια να προωθήσει την θέση του στο πεδίο της μάχης, συνεχίζοντας παράλληλα να απολαμβάνει ισχυρή τουρκική στήριξη.

Η ρωσική θέση στην περιοχή μετακινήθηκε από την ισορρόπηση ισχύος (μέσω της στρατιωτικής στήριξης και της παρουσίας στην Αρμενία) στην πραγματιστική διαχείριση των σχέσεων μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας. Η Ρωσία ενεπλάκη σε διπλωματικές, οικονομικές και στρατιωτικές συναλλαγές με τους αζέρους, εξισορροπώντας τις δεσμεύσεις της μεταξύ των δυο χωρών και ελπίζοντας να αποφευχθεί μια σύγκρουση μεταξύ τους.

Η κλιμάκωση της σύγκρουσης μπορεί να θεωρηθεί επιζήμια για τη θέση της Ρωσίας στο Νότιο Καύκασο, καθώς θα μπορούσε να προσφέρει επιπρόσθετη επιρροή της Τουρκίας και του ΝΑΤΟ στην περιοχή μέσω του Αζερμπαϊτζάν και να αφήσει την Αρμενία ως την μοναδική φιλική προς τη Ρωσία χώρα στην περιοχή.

Το Αζερμπαϊτζάν, όμως, μπορεί να «διαβάζει» αυτή τη στροφή στη ρωσική στρατηγική ως μειωμένη δέσμευση να στηρίξει την Αρμενία σε μια σύγκρουση ή ως γεγονός που του δίνει περιθώριο να πιέσει για μικρές προσαρμογές της γραμμής του μετώπου. Τις φιλοδοξίες αυτές τονώνει και η συνεχιζόμενη τουρκική στήριξη του αζέρικου στρατού μέσω παράδοσης οπλισμού, κοινής εκπαίδευσης και, φημολογούμενης, ανάπτυξης Σύριων μαχητών στο Αζερμπαϊτζάν. Στις 28 Σεπτεμβρίου η Αρμενία υποστήριξε ότι τουρκικό μαχητικό κατέρριψε ένα δικό της αεροσκάφος, κάτι που η Αγκυρα αρνήθηκε.

Η δυναμική που απέκτησε η πολυετής διαμάχη, όμως, αναμένεται να συνεχιστεί καθώς η τοπική γεωγραφία και η έλλειψη πόρων περιορίζουν την ικανότητα και των δυο πλευρών να αλλάξουν ριζικά τα υφιστάμενα δεδομένα στη μεθοριακή γραμμή.

Οι δυνάμεις των αζέρων μπορούν να προελάσουν και να διεκδικήσουν εδάφη σε χαμηλό υψόμετρο που βρίσκονται στη περιοχή, αλλά θα χάσουν μομέντουμ κινούμενες στους περίπλοκους ορεινούς όγκους του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η ευνοϊκή για την Αρμενία γεωγραφία της επέτρεψε να αποκρούσει παλαιότερες επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν και οι σημερινές κινήσεις του τελευταίου δεν αναμένεται να ανατρέψουν αυτό το προηγούμενο. Η Αρμενία, όμως, και η Δημοκρατία του Αρστάκ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) επίσης δεν έχουν τη δυνατότητα να εμπλακούν σε συνεχή σύγκρουση ή να προελάσουν βαθύτερα στο Αζερμπαϊτζάν.

Περιορισμένες αλλαγές στον έλεγχο εδαφών στην γραμμή των συγκρούσεων, ωστόσο, είναι πιθανές και θα μπορούσαν να επιτρέψουν σε μια από τις δυο πλευρές να αποκτήσουν σταδιακά καλύτερη στρατιωτική θέση στις σποραδικές τους συγκρούσεις.

Μακροπρόθεσμα, δεν αναμένεται να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε κάποια χώρα να αμφισβητήσει το status quo εκτός αν η Ρωσία ή η Τουρκία αυξήσουν δραστικά την εμπλοκή τους στην περιοχή.