Ενώ η ευρωπαϊκή κρίση έμοιαζε να ξεκίνησε ως γεγονός μεμονωμένα ελληνικό, σε λιγότερο από δύο χρόνια επεκτάθηκε με τον έναν τρόπο ή τον άλλον τρόπο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Μόλις πριν από έναν μήνα, οι ανανεωμένες διαβεβαιώσεις περί του ότι η Ευρώπη περιορίζει την επίπτωση της ελληνικής κρίσης ακολουθήθηκαν από νέες πιστωτικές και χρηματοδοτικές πιέσεις σε όλη την ήπειρο. Έτσι, οι χρηματοοικονομικές αγορές είναι ανήσυχες από το ενδεχόμενο μιας ακόμη αποτυχίας του ελληνικού μνημονίου.

Η αποτυχία των προγραμμάτων για την Ελλάδα έχει από πολλούς θεωρηθεί «ελληνική». Έως σήμερα, λίγοι έχουν σκεφθεί την πιθανότητα να φταίνε τα ίδια τα προγράμματα. Πράγματι, αυτές οι αποτυχίες είναι τόσο προφανείς ώστε κανείς από τους Έλληνες υποψήφιους στις πρόσφατες εκλογές του Ιουνίου δεν υποσχέθηκε την ακεραιότητα του μνημονίου. Αντιθέτως, οι περισσότερες συζητήσεις αφορούσαν τις αλλαγές που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν, ώστε να καταφέρει η Ελλάδα να επιλύσει την κρίση της.

Κρίση αξιοπιστίας

Όλα τα ελληνικά προγράμματα που επιβλήθηκαν έως τώρα απέτυχαν γιατί βασίστηκαν σε αποσπασματικές και δογματικές απόψεις του κόσμου που δεν γνωρίζει το πώς πραγματικά λειτουργούν οι χρηματοοικονομικές αγορές. Στηρίχθηκαν σχεδόν αποκλειστικά σε ροές ρευστών και σε δημοσιονομικές προσαρμογές, ώστε να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία. Στην παρούσα φάση οι ταμειακές ροές είναι το μόνο που έχει σημασία. Οι κρίσεις επιλύονται περισσότερο με την παροχή ρευστότητας, παρά με την αποφασιστική διευθέτηση του θέματος της φερεγγυότητας με πιο ενδελεχή τρόπο.

Ατυχώς, η ευρωπαϊκή χρηματοοικονομική κρίση είναι κρίση φερεγγυότητας και όχι απλώς κρίση ρευστότητας. Αν δεν εξασφαλιστεί ότι το χρέος και οι ισολογισμοί των τραπεζών θα γίνουν σήμερα βιώσιμοι, η κρίση θα επιδεινώνεται, καθώς κανείς δεν θα θέλει να αναλάβει τις ζημίες.

Στο κέντρο της αποτυχίας βρίσκεται η μικρή εμπειρία που έχει η Ευρώπη στη διαχείριση οικονομικών κρίσεων. Τα ελληνικά χρηματοοικονομικά και οικονομικά σχέδια απέτυχαν επανειλημμένως γιατί θέλησαν να καταστήσουν το συνολικό ύψος τους χρέους βιώσιμο ή σταθερό ως μέρος της οικονομίας μετά από αρκετά χρόνια αντί σήμερα, όπως χρειάζονταν οι δανειστές.

Τέσσερα θεμελιώδη ελαττώματα έθεσαν σε κίνδυνο τις περασμένες προσπάθειες και για τον λόγο αυτόν χρειάζονται αναθεώρηση ώστε να δοθεί στην Ελλάδα μια ευκαιρία να επιτύχει.

Πρώτον, με το να μην είναι εξαρχής βιώσιμο το ελληνικό χρέος, τα προηγούμενα προγράμματα στήριξης απέτυχαν να προσδιορίσουν όλες τις ζημίες ή τις διαγραφές χρεών που θα διασφάλιζαν ότι το εναπομείναν χρέος θα υποστηρίζεται άμεσα από την ελληνική οικονομία χωρίς την ανάγκη εξωτερικής βοήθειας. Στον προσδιορισμό αυτό των write offs, αυτό που πρέπει να γίνει είναι να αναγνωριστεί ότι οι διαγραφές χρεών είναι αποτέλεσμα παλαιότερων ανεύθυνων δημοσιονομικών πράξεων και όχι δείγματα ψευτοπαλικαριάς, όπως αρκετοί θεωρούν.

Το βάρος του χρέους έγινε μη βιώσιμο, χωρίς το παρελθόν να μπορεί να αλλάξει.
Με το να μην αναγνωρίζονται όλες οι ζημίες ή οι διαγραφές χρέους όμως περιορίζονται οι κεφαλαιακές ροές και οι όποιες ιδιωτικές επενδύσεις που θα μπορούσαν να τονώσουν την ανάπτυξη. Οι κεφαλαιακές ροές και η εγχώρια πίστη θα γέμιζαν το κενό που δημιουργήθηκε από τη δημοσιονομική προσαρμογή. Δεν είναι έκπληξη ότι η δημοσιονομική προσαρμογή επέτεινε την οικονομική συρρίκνωση.

Κακές επιλογές

Το δεύτερο ελάττωμα έχει να κάνει με το ότι η οικονομική βοήθεια που αναπόφευκτα παραχωρήθηκε για να λυθεί η κρίση χορηγήθηκε πριν αντί μετά τον προσδιορισμό όλων των ζημιών και την αναδιάρθρωση του χρέους. Με τον τρόπο αυτόν, το επίσημο χρέος έγινε μέρος του προβλήματος. Έτσι, η αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους που η Ελλάδα πρόσφατα πέτυχε είχε ως αποτέλεσμα τη διαγραφή του χρέους στον ιδιωτικό τομέα κατά 74%, που αντιστοιχούσε στο ένα τρίτο του συνολικού ιδιωτικού και επίσημου χρέους.

Ενώ πριν από δύο χρόνια ένα «κούρεμα» της τάξης του 74% θα ήταν αρκετό για να αναστηλωθεί η βιωσιμότητα του χρέους, δεν είναι επαρκές τώρα που η Ελλάδα είναι πολύ μικρότερη οικονομία με πολύ περισσότερο χρέος. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα τώρα χρειάζεται είτε επίσημες διαγραφές χρέους, είτε μια μεγάλη προκαταβολή της επίσημης χρηματοδότησης.

Τρίτον, με το να μην προωθείται η λύση της προκαταβολής, αλλά με το να ακολουθείται η διαδικασία «σταγόνα-σταγόνα», η Ελλάδα δεν έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει στα σοβαρά μια στρατηγική εξόδου από την κρίση. Ένα μεγαλύτερο ποσό θα της έδινε τον απαραίτητο χρόνο ώστε να στείλει το μήνυμα πως οι αποπληρωμές του χρέους της δεν κινδυνεύουν πλέον.

Τέταρτον, η Ελλάδα χρειάζεται ένα νέο σχέδιο εξόδου από την κρίση. Ένα σχέδιο που θα είναι ελληνικό στις ρίζες του και ευρωπαϊκό στην προοπτική του. Εντός αυτού του πλαισίου, η προηγούμενη αποτυχία των προγραμμάτων διάσωσής της θα πρέπει να ειδωθεί σαν αυτό που είναι: μια αποτυχία να τεθούν ρεαλιστικές επιδιώξεις, που να βασίζονται και σε ευρύ πεδίο κρίσιμων στόχων.
 
Για να επιτύχει, η Ελλάδα πρέπει να υποστηριχθεί μέσω μιας ισχυρής στρατηγικής. Αυτήν την επιλογή φάνηκε ότι κάνει η χώρα στις 17 Ιουνίου, αλλά είναι και η επιλογή που πρέπει σύντομα να κάνουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες. 

* Ο Guillermo Nielsen ήταν υπουργός Οικονομικών της Αργεντινής στην αναδιάρθρωση χρέους που επιχείρησε η χώρα το 2005 και διετέλεσε πρέσβης της Αργεντινής στη Γερμανία. Ο Jose Barrionuevo ηγήθηκε μιας ομάδας που παρείχε συμβουλές για την αναδιάρθρωση. Ο Μάνος Χατζάκης είναι οικονομικός σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης και ο Νικόλαος Γεωργικόπουλος είναι συνεργάτης αναλυτής στο Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών.