Τo lockdown, τα ταμπού και η απειλή για τη δημοκρατία

Ένα ταξίδι χιλιάδων μιλίων ξεκινάει από ένα μοναδικό βήμα. Το ταξίδι σ’ αυτή την πανδημία θα είναι μακρύ και δύσκολο. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πού θα σταματήσει, αν και είναι δύσκολο να μην κάνουμε εικασίες.

Αυτό που πρέπει, αντιθέτως, να κάνουμε, είναι να επικεντρωθούμε στα επόμενα βήματα, αν θέλουμε να αποφύγουμε να σκοντάψουμε στον στενό μας δρόμο και να πέσουμε είτε σε μαζικούς θανάτους από τη μία πλευρά, είτε στην οικονομική καταστροφή από την άλλη. Αν δεν αποφύγουμε αυτές τις καταστροφές στο κοντινό μέλλον, κινδυνεύουμε να βρούμε χάος μπροστά μας. Ακόμα και αν καταφέρουμε να τις αποφύγουμε, δεν θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα που θεωρούσαμε δεδομένη μέχρι πρόσφατα. Για αυτό, θα πρέπει τουλάχιστον να περιμένουμε για μια θεραπεία ή εμβόλιο. Η οικονομική και κοινωνική ζημιά θα διαρκέσει ακόμα περισσότερο.

Η ανάλυση του ΟΟΣΑ φωτίζει την οικονομική διαταραχή που μας περιμένει. Δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη οικονομική κάμψη ή ακόμα και μεγάλη ύφεση, που προκαλείται από μια κατάρρευση της ζήτησης. Ο διακόπτης της οικονομικής δραστηριότητας κλείνει, εν μέρει επειδή ο κόσμος φοβάται την επαφή και εν μέρει επειδή οι κυβερνήσεις του έχουν πει να μείνει στο σπίτι του. Η άμεση επίπτωση των ενεργειών αυτών θα μπορούσε να είναι μια μείωση του ΑΕΠ των επτά ισχυρότερων οικονομιών του κόσμου (G7) κατά 20-30%. Κάθε μήνα που μεγάλα τμήματα των οικονομικών μας παραμένουν κλειστά, η ετήσια ανάπτυξη μπορεί να μειωθεί κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες.

Επιπλέον, τα κόστη είναι ανισομερώς κατανεμημένα. Οι ανειδίκευτοι εργάτες αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα από την απώλεια θέσεων εργασίας. Οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις που μπορούν να δουλέψουν online, συνεχίζουν να εργάζονται. Αυτοί που δεν μπορούν να το κάνουν, δεν το κάνουν.  

Τα κόστη δεν κατανέμονται ισομερώς ούτε σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες πλήττονται από την κατάρρευση της εξωτερικής ζήτησης, την πτώση των τιμών των εμπορευμάτων και την πρωτοφανή φυγή κεφαλαίων, ενώ πρέπει ταυτόχρονα να διαχειριστούν την πανδημία με εξαιρετικά ανεπαρκή συστήματα υγείας. Τα lockdown είναι ιδιαίτερα βάρβαρα στις χώρες με περιορισμένο ή και καθόλου κράτος κοινωνικής πρόνοιας και τεράστια πλήθη ανθρώπων που ζουν με τα ημερήσια έσοδά τους από μια εύθραυστη γκρίζα οικονομία.

Είναι δίκαιο να ρωτήσουμε εάν μπορεί να δικαιολογηθεί μια τέτοια οικονομική σφαγή. Μεταξύ των χωρών με υψηλά εισοδήματα, η Σουηδία ακολουθεί την λιγότερο περιοριστική προσέγγιση. Μια σύγκριση με τη Νορβηγία δείχνει ξεκάθαρα τον συσχετισμό: η ανεργία έχει αυξηθεί και στη Σουηδία, όμως κατά πολύ λιγότερο απ’ ότι στη γειτονική χώρα· ωστόσο ο αριθμός των θανάτων είναι επίσης υψηλότερος στη Σουηδία. Θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για το πείραμα της Σουηδίας. Μπορούμε να μάθουμε από αυτό, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Η δική μου άποψη, ωστόσο, ευθυγραμμίζεται με αυτήν των ειδημόνων σε θέματα υγείας και των κορυφαίων οικονομολόγων, ότι τα lockdowns είναι απαραίτητα για να σωθούν τα συστήματα υγείας από την κατάρρευση και για να τεθεί υπό έλεγχο η ασθένεια. Όμως θα πρέπει να είναι σύντομα. Είναι αδύνατον να κρατήσεις επ’ αόριστον τον κόσμο κλειδωμένο στο σπίτι του, χωρίς τεράστια προσωπική ταλαιπωρία και κοινωνική και οικονομική ζημιά. Αυτό είναι προφανώς αληθές εκεί που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να προσφέρουν τα κοστοβόρα μέτρα κοινωνικής προστασίας που είναι εφικτά σε χώρες υψηλού εισοδήματος.

Τα lockdown πρέπει να αποτελούν ένα μικρό περιθώριο ανάσας προτού προχωρήσουμε σε αυτό που ομάδα Γερμανών ειδημόνων αποκαλεί «στρατηγική προσαρμοσμένη στο ρίσκο». Κατά τη διάρκεια των lockdown, οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν ό,τι χρειαστεί για να αποφύγουν το ενδεχόμενο να χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν πάλι τέτοιες «βαριές» παρεμβάσεις. Δεν έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους για να το πράξουν: λίγους μήνες, το πολύ. Αλλιώς μπορεί να μην έχουν άλλη επιλογή από το να μιμηθούν τη Σουηδία.

Το να είναι αποτελεσματικά τα lockdown, για να μπορέσουμε να ζήσουμε χωρίς αυτά, είναι το πρώτο ουσιώδες βήμα που πρέπει να γίνει.

Το δεύτερο βήμα είναι να ελαχιστοποιήσουμε την οικονομική ζημιά. Εδώ η προσοχή πρέπει να είναι στο σήμερα και όχι στο υψηλό δημόσιο χρέος και τα άλλα βάρη του μέλλοντος. Όπως και στον πόλεμο, πρέπει να επιβιώσουμε στο παρόν για να υπάρξει ένα μέλλον που αξίζει.

Εξετάζοντας το τι πρέπει να γίνει για να διαχειριστούμε την καταστροφική οικονομική επίπτωση, πέραν του ανοίγματος των οικονομιών όσο το συντομότερο δυνατόν είναι λογικά ασφαλές να γίνει, υπάρχουν τρία ουσιώδη θέματα που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν:

Πρώτον, να προστατευθούν οι αδύναμοι, τόσο εντός των χωρών όσο και μεταξύ των χωρών. Μια ασθένεια μας απειλεί όλους. Το πώς θα αντιδράσει κάποιος δείχνει τα ηθικά μας πρότυπα. Είναι ουσιαστικής σημασίας να διασφαλίσουμε μια βασική οικονομική ασφάλεια για όλους εάν δεν μπορούν να εργαστούν. Ένα προσωρινό καθολικό βασικό εισόδημα είναι μια προφανής επιλογή.

Ομοίως και εξίσου κρίσιμο, είναι να βρεθούν τρόποι για να στηριχθούν οι ευάλωτες οικονομίες. Υπάρχουν πολλές ριζοσπαστικές πιθανότητες. Η μία είναι μια τεράστια νέα έκδοση των Ειδικών Τραβηχτικών Δικαιωμάτων (SDR) του ΔΝΤ, με τις χώρες υψηλού εισοδήματος να δωρίζουν το μερίδιό τους σε ένα καταπίστευμα προς όφελος των πιο ευάλωτων αναπτυσσόμενων χωρών. Εξίσου κρίσιμο θα είναι να σταματήσουν οι πληρωμές χρεών καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης.

Δεύτερον, να μην βλαφθεί κανείς. Η πιο βαθιά πληγή θα προέλθει από την παντελή καταστροφή του εμπορικού συστήματος. Αυτό θα δυσκόλευε εξαιρετικά την αποκατάσταση της παγκόσμιας ευημερίας μετά τη λήξη της κρίσης.

Τρίτον, πρέπει να εγκαταλείψουμε τα ξεπερασμένα ταμπού. Ήδη οι κυβερνήσεις έχουν εγκαταλείψει τους παλιούς δημοσιονομικούς κανόνες, και σωστά. Οι κεντρικές τράπεζες πρέπει επίσης να κάνουν ό,τι χρειαστεί. Αυτό σημαίνει νομισματική χρηματοδότηση των κυβερνήσεων. Οι κεντρικές τράπεζες προσποιούνται πως αυτό που κάνουν είναι αντιστρέψιμο και άρα δεν είναι νομισματική χρηματοδότηση. Αν αυτό τους βοηθά να ενεργήσουν, έχει καλώς, ακόμα και αν πιθανότατα αυτό δεν είναι αληθές. Στην ευρωζώνη, μιλούν πολύ για τα ευρωομόλογα. Όμως η στήριξη που έχει σημασία θα πρέπει να προέλθει από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Δεν υπάρχει εναλλακτική. Κανένας δεν θα πρέπει να νοιάζεται. Πάντα υπάρχουν τρόποι για να διαχειριστούν τις επιπτώσεις. Ακόμα και το «χρήμα από το ελικόπτερο» μπορεί να είναι απόλυτα δικαιολογημένο σε τέτοιες βαθιές κρίσεις.

Υπάρχουν και άλλες, πιο επίπονες επιλογές που θα πρέπει να γίνουν. Μια έκτακτη κατάσταση σαν και αυτήν, θα χρησιμοποιηθεί από επίδοξους τυράννους για να ενισχύσουν την εξουσία τους. Την ίδια ώρα, θα πρέπει να εγκαταλειφθούν, προσωρινά, ορισμένες ελευθερίες.

Η διαχείριση τέτοιων επώδυνων «ανταλλαγμάτων» εξαρτάται από υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης αξιοπιστίας, που δεν είναι και εξέχοντα χαρακτηριστικά των σημερινών δημοκρατιών. Όμως τώρα είναι η δοκιμασία. Οι κυβερνήσει που δεν θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις, κινδυνεύουν να καταρρεύσουν. Τα πολιτικά συστήματα που παράγουν τέτοιες κυβερνήσεις κινδυνεύουν να χάσουν τη νομιμότητά τους.

Πρέπει τα επόμενα βήματα να τα κάνουμε σωστά. Από αυτό θα εξαρτηθούν τα πάντα.

© The Financial Times Limited 2020. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation