Μεγάλο όπλο του Πούτιν η «τρέλα» του

Είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν τρελός; Ο πρόεδρος της Ρωσίας ξεκίνησε έναν ακριβό και απρόκλητο πόλεμο, σόκαρε τους πολίτες του, αφύπνισε το ΝΑΤΟ, προκάλεσε επιβλαβείς αλλά αναμενόμενες οικονομικές κυρώσεις και απείλησε με έναν πυρηνικό πόλεμο που θα μπορούσε να είναι το τέλος του πολιτισμού μας.

Δεν πρέπει να αμφιβάλλει κανείς κατά πόσον έχει τα λογικά του;

Η αμφιβολία έχει σημασία. Στη Στρατηγική της Σύγκρουσης, η οποία δημοσιεύτηκε το 1960, ο οικονομολόγος Τόμας Σέλινγκ επισήμανε: «Σε καταστάσεις σύγκρουσης, δεν αποτελεί καθολικό πλεονέκτημα να είναι κανείς απόλυτα και έκδηλα ορθολογικός όσον αφορά τα κίνητρα και τις αποφάσεις που λαμβάνει».

Ένας παρανοϊκός -ή ένα νήπιο- μπορεί να μείνει ατιμώρητος για κάποιες ενέργειες, επειδή δεν αποθαρρύνεται από απειλές ή επειδή οι απειλές τού φαίνονται πιο πειστικές. Αλλά το επιχείρημα του Σέλινγκ είναι πιο σύνθετο: δεν χρειάζεται να είσαι τρελός για να έχεις αυτά τα πλεονεκτήματα. Απλά πρέπει να πείσεις τους αντιπάλους σου ότι μπορεί να είσαι.

Η ιδέα παρουσιάζεται με εύγλωττο τρόπο στο Γεράκι της Μάλτας, τη νουβέλα του 1930 του Ντάσιελ Χάμετ που έγινε ταινία από τον Τζον Χιούστον το 1941. Ο ήρωάς μας, ο Σαμ Σπέιντ, γνωρίζει πού βρίσκεται το γεράκι, ένα ανεκτίμητης αξίας κειμήλιο. Όταν ο κακός της ιστορίας Κάσπερ Γκάτμαν προσπαθεί να τον εκφοβίσει για να αποκαλύψει το μυστικό, ο Σπέιντ δεν τρομάζει. Αν ο Γκάτμαν τον σκοτώσει, τότε το πολύτιμο γεράκι θα χαθεί για πάντα.

«Αν γνωρίζω ότι δεν σε συμφέρει να με σκοτώσεις, τότε πως θα με τρομάξεις για να στο δώσω;» λέει ο Σπέιντ στον Γκάτμαν.

«Αυτή, κύριε, είναι μια στάση που απαιτεί πολύ λεπτούς χειρισμούς και από τις δύο πλευρές», σημειώνει ο Γκάτμαν. «Γιατί, όπως γνωρίζετε, κύριε, οι άνθρωποι πάνω στην έξαψη της στιγμής μπορεί να ξεχάσουν ποιο είναι το συμφέρον τους και να αφήσουν τα συναισθήματά τους να τα τους παρασύρουν».

Ο Σπέιντ δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για αυτό, ίσως επειδή ο Γκάτμαν δείχνει ψύχραιμος. Ο Γκάτμαν μπορεί να είχε μεγαλύτερη επιτυχία, αν έδειχνε σαλταρισμένος. Αλλά και πάλι, οι άντρες του Γκάτμαν σημαδεύουν με τα πιστόλια τους τον Σπέιντ και είναι έτοιμοι να του χυμήξουν, οπότε ακόμα και αν ο Σπέιντ δείχνει ψύχραιμος, η απειλή να παρασυρθεί κάποιος φαίνεται πιθανή.

Ο Σέλινγκ ήταν υπέροχος συγγραφέας και στοχαστής, αλλά δεν χαίρομαι να ανασύρω από το ράφι τα βιβλία του. Ήρθα για πρώτη αφορά αντιμέτωπος με τις ιδέες του για την πυρηνική αποτροπή στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε λήξει, η απειλή μιας πυρηνικής συμπλοκής έμοιαζε να αποτελεί παρελθόν και μπορούσε να απολαύσει κανείς τις ιδέες του Σέλινγκ όπως και αυτές του Χάμετ: ως έξυπνες, πρωτότυπες και εξωπραγματικές.

Όταν ο Σέλινγκ κέρδισε το Νόμπελ οικονομικών το 2005, το σκεπτικό πίσω από τη βράβευση ήταν ότι οι διαυγείς ιδέες του για την πυρηνική αποτροπή βοήθησαν τον ανθρώπινο πολιτισμό να ξεπεράσει μια μεγάλη απειλή. Η πυρηνική αυτή απειλή έχει επιστρέψει ξανά και ο Πούτιν την κραδαίνει ατάραχος. Δεν θα τολμούσε… έτσι δεν είναι; Δεν γνωρίζω τι είναι ακριβώς αυτό που θέλει να πετύχει ο Πούτιν.

Yπήρχε πάντα κάτι το σουρεαλιστικό στο να διατηρείς πυρηνικά όπλα για αποτροπή. Είναι σίγουρο ότι τα όπλα αυτά δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ποτέ, επειδή οι συνέπειες θα ήταν φριχτές; Και αν τα όπλα αυτά δεν χρησιμοποιούνταν ποτέ, τότε τι είδους αποτροπή προσέφεραν;

Αλλά η αποτροπή υπάρχει, γιατί ακόμα και ο πιο μικρός κίνδυνος κλιμάκωσης είναι ένας κίνδυνος που αξίζει να πάρει κανείς στα σοβαρά. Ο κίνδυνος αυτός μπορεί να προέλθει από διάφορες πηγές. Μια είναι η προβληματική λειτουργία των μηχανημάτων. Τον Σεπτέμβριο του 1983, ο Σοβιετικός στρατηγός Στάνισλαβ Πετρόφ είδε στα ραντάρ του ότι οι ΗΠΑ είχαν μόλις εκτοξεύσει πυραύλους κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Συνειδητοποίησε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν ιδιαίτερα πιθανό και αγνόησε την προειδοποίηση. Η ηρωική αδράνεια του Πετρόφ ήταν ιδιαίτερα αξιοθαύμαστη, γιατί συνέβη σε μια περίοδο αυξημένων εντάσεων μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων.

Ένας άλλος κίνδυνος είναι κάποιος υψηλόβαθμος αξιωματούχος να είναι παρανοϊκός, αντί απλά να υποκρίνεται ότι είναι. Μετά υπάρχει ο κίνδυνος να βγουν τα πράγματα εκτός ελέγχου σε κάποιο σημείο της αλυσίδας της διοίκησης. Κατά την πυραυλική κρίση στην Κούβα το 1962, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να σταματούν και να διεξάγουν έλεγχο στα πλοία με προορισμό την Κούβα -ένα πιθανό σημείο ανάφλεξης, αν το αποτέλεσμα ήταν η βύθιση κάποιου σοβιετικού πλοίου. Ο πρόεδρος Κένεντι και ο υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Μακναμάρα ζήτησαν από το αμερικανικό ναυτικό να χαλαρώσουν αυτή την «καραντίνα» με διάφορους τρόπους.

Στην πραγματικότητα, όπως εξηγεί το κλασικό βιβλίο Στρατηγική Σκέψη, το αμερικανικό ναυτικό είπε στον Μακναμάρα να κοιτάζει τη δουλειά του και το μπλόκο ήταν πιο επικίνδυνο από αυτό που ήθελε ο Κένεντι. Οι αδιανόητες απειλές γίνονται πραγματικές σε τέτοιες συνθήκες.

Ο Πούτιν κρατά στα χέρια του κακό χαρτί, εκτός από αυτό το ένα φύλλο που κανένα ορθολογικό πρόσωπο δεν θα διάλεγε να παίξει. Αλλά η ουσία της ακροσφαλούς πολιτικής έγκειται στο να εισάγεις έναν κίνδυνο που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει απόλυτα. Αν ο κίνδυνος δεν μπορεί να γίνει ανεκτός, μπορεί να κερδίσεις παραχωρήσεις. Είμαι 99% σίγουρος ότι ο Πούτιν μπλοφάρει, αλλά μια πιθανότητα 1% να έρθει το τέλος του κόσμου είναι και θα έπρεπε να είναι κάτι παραπάνω από αρκετή για να ανησυχεί κανείς.

Αντιμέτωπος με την προειδοποίηση του Γκάτμαν για τον κίνδυνο να παρασυρθεί κανείς, ο Σπέιντ απαντά ψύχραιμα, «τότε το κόλπο από την πλευρά μου είναι να παίξω ένα αρκετά σκληρό παιχνίδι για να σε στριμώξω, αλλά όχι τόσο σκληρό για να σε κάνω να με ξεφορτωθείς κόντρα σε αυτό που λέει η λογική σου».

Αυτό είναι το κόλπο που προσπαθεί να εκτελέσει τώρα ο δυτικός κόσμος. Aπέναντι στον Πούτιν, δεν πρόκειται να είναι εύκολο.

© The Financial Times Limited 2022. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation