Η Ουκρανία και ο φόβος της διάσπασης

Είκοσι πέντε χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, και στην Ευρώπη ηχούν για μία ακόμη φορά τα τύμπανα και ο σάλος της επανάστασης.

Το 1989 η κατάρρευση του Τείχους σημάδεψε τη λήξη του ψυχρού πολέμου. Το μεγαλύτερο τμήμα της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης ξέφυγε από τη σοβιετική ηγεμονία και βάδισε ειρηνικά προς την αγκαλιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι δραματικές εξεγέρσεις που εκδηλώνονται στην Ουκρανία βρίσκονται ακόμη στο πρώτο στάδιο. Πολλά θα ακολουθήσουν ακόμη. Όμως, ακόμη κι αν συγκρίνουμε με τα επικά γεγονότα του 1989, δεν μπορούμε να αψηφήσουμε την ιστορική σημασία των σημερινών γεγονότων.

Πρόκειται για μια κατάσταση με τεράστιες ευκαιρίες -και τεράστιους κινδύνους- για την Ουκρανία, την Ε.Ε. και τη Ρωσία. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περίπτωση μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ, η επανάσταση που ξεκίνησε στο Κίεβο σηματοδοτεί την ώρα της Ευρώπης.

Όποιος θέλει να αντιληφθεί τις επαναστατικές εξελίξεις στο Κίεβο και την ανατροπή του προέδρου Viktor Yanukovich πρέπει να ξεκινήσει προσπαθώντας να καταλάβει τι σημαίνει αυτό για την Ουκρανία και τα 46 εκατομμύρια κατοίκους της.

Η χώρα αποσχίστηκε ειρηνικά από τη Σοβιετική Ένωση, που έσβηνε, το 1991, αποκήρυξε τα πυρηνικά όπλα και πήρε τον δρόμο της ανεξαρτησίας. Οι ελπίδες για ένα δημοκρατικό μέλλον ήταν μεγάλες, ειδικά μετά την Πορτοκαλιά Επανάσταση του 2004. Όμως στα χρόνια που ακολούθησαν, ανέλαβε τη χώρα μια κυνική, διεφθαρμένη ηγεσία, η οποία έφτασε την Ουκρανία στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης.

Η κατάρρευση του Yanukovich που είχε τη στήριξη της Μόσχας και έπεσε τόσο λόγω της δικής του πολιτικής ανεπάρκειας, όσο και για όλους τους άλλους λόγους, δίνει τώρα στην Ουκρανία μια νέα ευκαιρία να καταστεί λειτουργικό δημοκρατικό κράτος.

Όμως η ουκρανική επανάσταση έχει πολιτικές επιπτώσεις που φτάνουν πολύ πέρα από τα εθνικά σύνορα. Επί 25 χρόνια αυτή η τεράστια εδαφική επικράτεια, σφηνωμένη ανάμεσα στην Ε.Ε. και τη Ρωσία, είναι αντικείμενο γεωπολιτικών αντεκδικήσεων μεταξύ του Κρεμλίνου και της Δύσης.

Το 2008 ο Αμερικανός πρόεδρος George W. Bush έκανε μια αδέξια προσπάθεια να στρέψει τη μάχη υπέρ της Δύσης, όταν επιχείρησε να προσελκύσει δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες -την Ουκρανία και τη Γεωργία- στη συμμαχία του ΝΑΤΟ. Ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin απάντησε δυναμικά. Έσβησε κάθε προσπάθεια αποδυνάμωσης της ρωσικής επιρροής στους κοντινούς της γείτονες, μπλοκάροντας τις αιτήσεις ένταξης στο ΝΑΤΟ και πραγματοποιώντας εισβολή στη Γεωργία. Όμως η επανάσταση της Πλατείας Ανεξαρτησίας τώρα προσφέρει σε όλες τις πλευρές μια δεύτερη ευκαιρία να αναθεωρήσουν τη θέση της Ουκρανίας στα ευρωπαϊκά σύνορα.

Αν η Ουκρανία μπορεί να οδηγηθεί σε οικονομική και πολιτική κοινότητα με την Ευρώπη, χωρίς να αλαφιαστεί η Ρωσία, θα έχουμε ένα εξαιρετικό επίτευγμα για τις ευρωπαϊκές αξίες και για το διεθνές στάτους της Ε.Ε.

Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο, απαιτείται η συνεργασία του Putin. Γι' αυτό και τα γεγονότα στο Κίεβο κρύβουν τόσο εξαιρετικές ευκαιρίες, αλλά και σοβαρούς κινδύνους. Γιατί ο Putin δεν έχει αφήσει ποτέ καμιά αμφιβολία για το νοσταλγικό του όραμα επαναφοράς της Ρωσίας σε παγκόσμια υπερδύναμη.

Κεντρικό κομμάτι στο όραμά του είναι η ιδέα προώθησης της Ευρασιατικής Ένωσης, ενός διεθνούς εμπορικού και πολιτικού δικτύου των πρώην σοβιετικών κρατών. Αν χάσει την Ουκρανία από τη Δύση, με οποιονδήποτε τρόπο, το όραμά του θα υποστεί τεράστιο πλήγμα. Πολλοί στο Κρεμλίνο θα το θεωρήσουν ζωτικό χτύπημα, δεδομένου ότι υπάρχουν αιώνες ιστορικών δεσμών μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο Putin όχι μόνο δεν θα συμφωνούσε σε μεταβολή του ουκρανικού καθεστώτος, αλλά θα εφάρμοζε και τη γνωστή τεχνική του, βυθίζοντας τη γειτονική χώρα σε έναν πικρό και καταστροφικό πόλεμο.

Ο άθλος για τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς ηγέτες θα πρέπει να είναι να πείσουν το Κρεμλίνο ότι δεν πρέπει να εξελιχθεί έτσι η ιστορία της Ουκρανίας. Οι δυτικοί ηγέτες πρέπει να αποσαφηνίσουν το πώς η Ουκρανία -μια εθνικά διχασμένη χώρα ανάμεσα στη Ρωσία και στα ανατολικά σύνορα της Ε.Ε.- θα μπορούσε να έχει μια ειδική θέση στην Ευρώπη.

Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. θα πρέπει να αποκαλύψουν το όραμα μιας δημοκρατικής Ουκρανίας που θα γίνει πλήρες ανεξάρτητο μέλος, με αμοιβαίο σεβασμό τόσο για τη Ρωσία, όσο και για την Ε.Ε. και με στενές οικονομικές σχέσεις και με τις δύο αυτές πλευρές. Είναι ένα όραμα το οποίο θα μπορούσε η Ουκρανία να θέσει, στο πλαίσιο μακροχρόνιας πορείας πλήρους ένταξης στην Ε.Ε. Όμως, όπως και ένας άλλος γείτονας της Ρωσίας, η Φινλανδία, πρόκειται για μια χώρα που πρέπει επίσης να μην ευθυγραμμιστεί με τους όρους ασφαλείας της ανατολικής Ευρώπης και να μείνει αποφασιστικά εκτός ΝΑΤΟ.

Η επιβολή ενός κοινού διεθνούς οράματος για το μέλλον μιας δημοκρατικής Ουκρανίας, είναι πλέον το πιο επείγον έργο της δυτικής διπλωματίας. Απαιτεί πολιτική καθοδήγηση στον ανώτατο βαθμό. Στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Barack Obama πρέπει να δράσει επειγόντως, ξεπερνώντας την τάση που έχει να καθοδηγεί από τα παρασκήνια μια ανησυχητική διάθεση που επέδειξε στις περιπτώσεις της Συρίας και της Λιβύης. Οι σχέσεις ανάμεσα στον Λευκό Οίκο και το Κρεμλίνο είναι, στην καλύτερη περίπτωση, παγωμένες. Τώρα είναι η σωστή ώρα για παρέμβαση στο υψηλότερο επίπεδο.

Για να γίνουν όλα αυτά, απαιτείται υψηλή διαχείριση από τρεις ομάδες παικτών. Στην πρώτη ομάδα βρίσκονται οι εθνικοί ηγέτες της Ουκρανίας. Αν και η αντιπολίτευση σύσσωμη ευφράνθηκε με την ταπεινωτική αποκαθήλωση του Yanukovich, η αλήθεια είναι ότι παραμένει ακραία διχασμένη. Η αντιπολίτευση διαθέτει αξιόπιστους παραδοσιακούς ηγέτες, όπως τον πρώην υπουργό Οικονομικών Arseniy Yatsenyuk και τον πρωταθλητή του μποξ Vitali Klitschko. Όμως οι παράγοντες της εθνικιστικής δεξιάς δεν θεωρούν ότι μπορούν να συμβαδίσουν με αυτά τα πρόσωπα. Πρέπει οπωσδήποτε όλες αυτές οι πολιτικές δυνάμεις -μαζί με τη Yulia Tymoshenko, την, κάπως υποβαθμισμένη πλέον ηρωίδα της Πορτοκαλιάς Επανάστασης του 2004- να συνασπιστούν με το πνεύμα της εθνικής ενότητας για να διασφαλίσουν ότι θα είναι ελεύθερες και δίκαιες οι εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 25 Μαΐου.

Δεύτερον, υπάρχουν σημαντικές οικονομικές ευθύνες που πέφτουν στη Δύση και ειδικά στην Ε.Ε., στις ΗΠΑ και στο ΔΝΤ. Η Ε.Ε. δεν υπολόγισε σωστά πέρσι, όταν έκανε μια αδιαπραγμάτευτη προσφορά με δέσμευση βοήθειας προς την Ουκρανία, χωρίς εν τέλει να προσφέρει στο Κίεβο το ρευστό που χρειαζόταν απεγνωσμένα για να σωθεί από την κρίση χρεών.

Η Ε.Ε. και το ΔΝΤ πρέπει να μάθουν από αυτό το λάθος. Ο επείγων στόχος είναι να προσφερθεί ένα πακέτο οικονομικής βοήθειας που θα βοηθήσει στη σταθεροποίηση της χώρας. Είναι γεγονός πως υπάρχουν πολλά εμπόδια. Πολλά μέλη της ουκρανικής ελίτ φαίνεται ότι εμπλέκονται σε μεγάλα σκάνδαλα διαφθοράς. Οπότε η οικονομική βοήθεια θα πρέπει να δοθεί υπό προϋποθέσεις. Όμως οι δυτικοί ηγέτες δεν πρέπει να επαναλάβουν τα λάθη που έγιναν στην Αραβική Άνοιξη, όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν σκέφτηκαν αρκετά δημιουργικά για το πώς θα βοηθήσουν οικονομικά τις μεταεπαναστατικές κυβερνήσεις που μάχονταν με τα νέα δεδομένα.

Τέλος, ειδικές ευθύνες πέφτουν στους ώμους του Putin. Έχουμε την ελπίδα ο Ρώσος πρόεδρος να αντιληφθεί γρήγορα ότι τα περιθώριά του είναι περιορισμένα. Εδώ δεν πρόκειται για την Ουγγαρία του 1956 ή την Τσεχοσλοβακία του 1968 όταν το Κρεμλίνο έπνιξε λαϊκές διαμαρτυρίες με άγρια επιβολή βίας. Αν η Μόσχα απαντήσει με στρατιωτική επέμβαση στην επανάσταση του Κιέβου, τα ρωσικά στρατεύματα θα κληθούν να αντιμετωπίσουν εξεγέρσεις και αλλού.

Ο Putin θα μπορούσε βέβαια να προσφύγει σε πιο ύπουλες τακτικές. Θα μπορούσε να διακόψει την αποστολή φυσικού αερίου στην Ουκρανία όπως έκανε το 2006 και το 2009 ή να επιβάλει εμπορικά εμπάργκο. Θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη συνοχή της ουκρανικής κυβέρνησης, επιβάλλοντας πλήρη ρωσικό έλεγχο στην Κριμαία.

Όμως τίποτε από αυτά δεν θα αλλάξει τη βασική αλήθεια: Ο πρώην πρόεδρος Yanukovich, ο σύμμαχος του Κρεμλίνου, ανήκει στο παρελθόν. Θα πρέπει να βρεθεί άλλος «προστατευόμενος». Με τη στρατηγική του σκέψη όμως, ο Putin θα πρέπει να έχει καταλάβει ως τώρα ότι η προσπάθεια μετατροπής της Ουκρανίας σε ρωσικό δορυφόρο δεν μπορεί να δουλέψει. Η μόνιμη αποσταθεροποίηση μιας χώρας συνιστά τακτικό σχεδιασμό, όχι στρατηγικό.

Το αν ο Putin είναι έτοιμος να αποδεχτεί αυτήν την πραγματικότητα ή αν σχεδιάζει να συνεχίσει τη μάχη δεν είναι σαφές. Γι' αυτό κι έχει τόσο μεγάλη σημασία να υπάρξει συντονισμένη απάντηση από τη Δύση. Όχι μόνο από τις ΗΠΑ αλλά και την Ε.Ε.

Στην τελευταία 10ετία η αποτελεσματικότητα της Ε.Ε. ως διεθνή συντελεστή έχει αποδυναμωθεί λόγω της κρίσης στην ευρωζώνη και της πολιτικής της βούλησης που καθορίζει οικονομική λιτότητα και της διογκούμενης κοινωνικής δυσαρέσκειας για το ευρωπαϊκό έργο συνολικά. Όμως τα γεγονότα της Ουκρανίας έχουν δείξει πόσο μεγάλη σημασία έχει η Ε.Ε. για εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν εκτός των συνόρων της.

Στις τελευταίες εβδομάδες, οι διαδηλωτές στην Πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου τυλίγονται όχι μόνο με τις γαλαζοκίτρινες σημαίες της Ουκρανίας αλλά και με τις γαλάζιες σημαίες με τα κίτρινα άστρα της Ε.Ε. Η Ε.Ε. εκπροσωπεί τη Δημοκρατία, την ελευθερία και την αξιοπρεπή, έστω κι αν δεν είναι τέλεια, διακυβέρνηση. Αυτές οι αξίες είναι παγκόσμιες.

Την τελευταία εβδομάδα, οι Ουκρανοί έδειξαν ότι είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για αυτές τις αξίες, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Το 1989 οι δυτικοί ηγέτες και ένας φωτισμένος ηγέτης του Κρεμλίνου αναγνώρισαν αυτήν τη νέα πραγματικότητα. Αξίζει να επαναληφθεί η ιστορία. 

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation