Ο πλανήτης δεν θα ζήσει νέο «ψυχρό πόλεμο»

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προειδοποιεί ότι ο πλανήτης απειλείται με επανάληψη του ψυχρού πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Ο ηγέτης που προήδρευσε κατά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης κάνει λάθος. Ο ψυχρός πόλεμος ήταν μια διεθνής αναμέτρηση ανάμεσα σε δύο πολιτικά και οικονομικά συστήματα. Επί πολλές δεκαετίες, ο κόσμος ζούσε στη σκιά της πυρηνικής αυτοκαταστροφής. Το 1989 ο κομμουνισμός έχασε. Δεν υπάρχει επιστροφή.

Η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν δεν έχει εναλλακτική ιδεολογία να πουλήσει. Το αυτοκρατορικό στυλ του Ρώσου προέδρου έχει σίγουρα τους θαυμαστές του ανάμεσα στους λαϊκιστές ξενοφοβικούς της δυτικής Ευρώπης. Αλλά για να πούμε την αλήθεια, δεν υπάρχει αγορά κάπου αλλού στον κόσμο για το οικονομικό και το πολιτικό μοντέλο της Μόσχας. Η Σοβιετική Ένωση ήταν υπερδύναμη. Η σημερινή Ρωσία είναι μια επικίνδυνη, αλλά φθίνουσα περιφερειακή δύναμη.

Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι σχετικά. Ο κ. Πούτιν θέλει να εξασφαλίσει εδάφη και επιρροή σε πρώην σοβιετικά εδάφη. Απαιτεί σεβασμό. Αλλά μολονότι η προσάρτηση της Κριμαίας και η εισβολή στην ανατολική Ουκρανία αποτελούν σοβαρή πρόκληση για την παγκόσμια τάξη, δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στον ορισμό της απειλής ύπαρξης.

Ο φόβος του κ. Γκορμπατσόφ αφορά το τι θα μπορούσε να γίνει. Μετράει τη σημερινή κρίση στις ρωσικές σχέσεις με τη Δύση σε σύγκριση με τη συνεργασία ίσων που ο ίδιος ήλπιζε ότι θα αναδυθεί από τις στάχτες του σοβιετικού κομμουνισμού. Αποδεικνύεται ότι και πολλοί Δυτικοί συμμερίζονταν τις ελπίδες του. Για τον ηγέτη της glasnost, όμως, τα πράγματα στράβωσαν όταν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη προσκάλεσαν πρώην κομμουνιστικά κράτη στο ΝΑΤΟ, ταπεινώνοντας έτσι τη Ρωσία στη στιγμή της αδυναμίας της.

Ο κ. Γκορμπατσόφ δεν καταφέρνει να εξηγήσει καλά το πώς θα μπορούσε η ελευθερία των εθνών που ξέφυγαν από τον σοβιετικό ζυγό να συμβαδίσει με τη διατήρηση μιας ρωσικής σφαίρας επιρροής. Ή θα αφηνόταν η Πολωνία ελεύθερη να κάνει τις επιλογές της ή όχι. Το ίδιο και η Ουκρανία.

Ο κ. Πούτιν δεν προσπαθεί καν να τετραγωνίσει αυτόν τον κύκλο. Θεωρούσε πάντα την εξωτερική πολιτική μονομερές παιχνίδι. Ως νεαρός σύμβουλος του Δημάρχου της Αγίας Πετρούπολης στις αρχές της δεκαετίας του '90 ήδη καταφερόταν εναντίον της κατάρρευσης της σοβιετικής αυτοκρατορίας. Αργότερα την αποκάλεσε μεγάλη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα. Στο μυαλό του κ. Πούτιν, για να κερδίσει η Ρωσία, κάποιος άλλος πρέπει να χάσει.

Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν κάποια μαθήματα από τον ψυχρό πόλεμο που θα ήταν χρήσιμα για τις απαντήσεις στον ρεβανσισμό του κ. Πούτιν. Το πρώτο είναι η υπομονή. Το δεύτερο η αποφασιστικότητα. Μαζί, καταλήγουν σε αναχαίτιση. Όποιος νομίζει ότι η σύρραξη στην Ουκρανία θα βρει γρήγορη διπλωματική λύση απατάται. Το ίδιο και όποιος φαντάζεται ότι ο κατευνασμός θα οδηγήσει τη Μόσχα σε συμβιβασμό. Ο κ. Πούτιν σέβεται μόνο όποιον είναι έτοιμος να του αντιταχθεί.

Στη δεκαετία του '80, οι κρεμλινολόγοι έλεγαν ότι το σοβιετικό οικονομικό σύστημα θα καταρρεύσει κάποια ημέρα υπό το βάρος των αντιφάσεών του. Αφού δεν είχαν, όμως, καμία ιδέα για το πότε θα γίνει αυτό, υπέθεταν ότι θα κρατήσει για πάντα. Η στρατηγική απαιτούσε υπομονή.

Το ίδιο ισχύει τώρα για μια καλά ζυγισμένη απάντηση στον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό της Ρωσίας. Ο κ. Πούτιν προετοιμάζεται για μεγάλες διάρκειες. Η Δύση πρέπει να κάνει το ίδιο. Η Μόσχα έχει αναγνωρίσει τις στημένες εκλογές που διεξήγαγαν φιλορώσοι αποσχιστές στο Ντονέσκ και το Λουγκάνσκ. Η κατάπαυση πυρός παραβιάστηκε άγρια και οι παρατηρητές του ΟΑΣΑ στην Ευρώπη έχουν καταγράψει νέα εισροή ρωσικών στρατευμάτων και βαρύ εξοπλισμού. Όπως έγινε στις γεωργιανες επαρχίες της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας το 2008, η Ρωσία παράγει γεγονότα πάνω στα εδάφη, για να καθιερώσει μια παγιωμένη διαμάχη.

Οι δυτικές κυρώσεις δύσκολα θα μπορούσαν να αλλάξουν το τωρινό σκεπτικό. Μαζί με την πτώση των τιμών του πετρελαίου, οι κυρώσεις έχουν κάνει ζημιά στη ρωσική οικονομία. Η ανάπτυξη σκάλωσε, η έξοδος κεφαλαίων αυξήθηκε και οι ξένες επενδύσεις συρρικνώθηκαν. Το ρούβλι σφυροκοπάται. Αλλά ο κ. Πούτιν έχει λεφτά στην κεντρική τράπεζα, έχει τον έλεγχο των ολιγαρχών και μεγάλη λαϊκή υποστήριξη για τα εθνικιστικά του καμώματα.

Περιμένει ότι η Δύση θα υποχωρήσει πρώτη στην μπλόφα. Οι δισταγμοί ορισμένων Ευρωπαίων σημαίνουν ότι ίσως δεν κάνει λάθος. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι είπε στη Γερμανίδα καγκελάριο Άγκελα Μέρκλ ότι μιλά εκ μέρους των «μισών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων», ζητώντας χαλάρωση των κυρώσεων. Αν μετρήσουμε τη Μάλτα και την Κύπρο, ίσως έχει δίκιο.

Κι εδώ μπαίνει η αποφασιστικότητα. Στον εορτασμό της 25ης επετείου από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Α. Μέρκελ είπε ότι το μήνυμα της στιγμής ήταν ότι «καμιά φορά τα όνειρα βγαίνουν αληθινά... Τίποτε δεν είναι απαραίτητο να μένει ως έχει, όσα κι αν είναι τα εμπόδια». Συγκινητικά πράγματα, αλλά ισχύουν μόνο όταν οι πολιτικοί ηγέτες συνδυάσουν την υπομονή με την αποφασιστικότητα.

Οι κυρώσεις μπορεί να αλλάξουν το σκεπτικό της Μόσχας μόνο αν πειστεί ότι η Δύση δεν θα κάνει πίσω. Γιατί να παραχωρήσει η Ρωσία κάτι, αν πιστεύει ότι θα περάσει του κ. Ρέντσι και όχι της κ. Μέρκελ; Όμως αν οι κυρώσεις ανταποκρίνονταν στην περιγραφή των νέων σχέσεων της Δύσης με τη Ρωσία, ο κ. Πούτιν ίσως έκανε δεύτερες σκέψεις.

Το ζήτημα δεν είναι ένας ακόμη ψυχρός πόλεμος. Τα γεωπολιτικά γεγονότα απαιτούν να συνεχίσει να συνεργάζεται η Δύση με τον κ. Πούτιν, αν μη τι άλλο για τις διαπραγματεύσεις για πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την καταπολέμηση του σουνιτικού εξτρεμισμού στο Ιράκ και στη Συρία. Αλλά δεν πρέπει ούτε να προδώσουν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη τις αξίες τους.

Ο κ. Γκορμπατσόφ δεν ήταν που υποσχέθηκε ότι η λήξη της σοβιετικής αυτοκρατορίας θα φέρει ελευθερία και δημοκρατία;

© The Financial Times Limited 2014. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation