Ο προστατευτισμός προ των ευρωπαϊκών πυλών

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μπορεί να επιτέθηκαν στις ΗΠΑ για το "αγοράστε αμερικανικά", όμως και οι ίδιες δεν είναι άμοιρες ευθυνών. Ο προστατευτισμός μοιάζει να κυριαρχεί και επί ευρωπαϊκού εδάφους.

Δημοσιεύθηκε: 5 Φεβρουαρίου 2009 - 12:37

Richard Milne

Ο προστατευτισμός προ των ευρωπαϊκών πυλών

Απεργιακές κινητοποιήσεις ενάντια στη "χρήση" εργαζομένων από το εξωτερικό στη Βρετανία. Προτροπή στις γαλλικές αυτοκινητοβιομηχανίες να αγοράζουν ανταλλακτικά γαλλικής κατασκευής και να μην προχωρούν σε διακοπή λειτουργίας εργοστασίων εντός των συνόρων. Ισπανός υπουργός προτρέπει τους καταναλωτές να αγοράζουν μόνο ισπανικά προϊόντα. Ο προστατευτισμός στην Ευρώπη μοιάζει να ενισχύεται σε καθημερινή βάση.

Φυσικά και οι προειδοποιήσεις για την άνοδό του βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. "Ο προστατευτισμός θα μετατρέψει την υποχώρηση της ανάπτυξης σε βαθιά ύφεση", υποστηρίζει ο υπουργός Εμπορίου της Βρετανίας, λόρδος Mandelson.

Τα ιστορικά προηγούμενα είναι ξεκάθαρα. Πριν από οκτώ δεκαετίες στις ΗΠΑ, οι οποίες ακολούθησαν το παράδειγμα άλλων κυβερνήσεων (στην Ευρώπη αλλά και διεθνώς), ανακοινώθηκε η εφαρμογή σειράς μέτρων προστατευτισμού, τα οποία οδήγησαν σε ενίσχυση των διαμαρτυριών και τροφοδότησαν την ύφεση. Μπορεί κάτι ανάλογο να συμβεί εκ νέου;

Η διάθεση της Ευρώπης να αντιπαρατεθεί στις ΗΠΑ για τη ρήτρα "αγοράζω αμερικανικά" στο πακέτο οικονομικής στήριξης που ανακοίνωσε η κυβέρνηση αποτελεί ένα στοιχείο ότι οι καιροί έχουν αλλάξει. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, κ. Barack Obama, ήταν αποδέκτης "διάλεξης" από τη Γαλλία, όταν ο Γάλλος υπουργός Εμπορίου χαρακτήρισε την πρόταση για χρήση μόνο αμερικανικού χάλυβα "πολύ κακό σημάδι" και "σαφές μέτρο προστατευτισμού".

Οι ανά την Ευρώπη κυβερνήσεις πρέπει να έχουν "μαγικές ικανότητες" για να προστατέψουν τους πολίτες τους από την οικονομική κρίση. Μέχρι στιγμής ενδείξεις ότι θα επιστρέψει ο ισχυρός προστατευτισμός στο εμπόριο δεν υπάρχουν, κυρίως εξαιτίας της ύπαρξης του ΠΟΕ αλλά και των κανόνων της Ε.Ε. για πλαφόν στις αυξήσεις δασμών.

Όμως, άλλες μορφές προστατευτισμού επανέρχονται στο προσκήνιο: όπως η προτροπή "βρετανικές δουλειές για τους Βρετανούς" και η έκκληση της "εθνικής ταυτότητας" στην αγορά καταναλωτικών προϊόντων. Αυτό που είναι περισσότερο ανησυχητικό, επισημαίνουν αρκετοί παρατηρητές, είναι ο σκιώδης προστατευτισμός στον χρηματοοικονομικό κλάδο.

Οι τράπεζες αποσύρονται από τις ξένες αγορές καθώς οι κυβερνήσεις φροντίζουν να τις στηρίξουν, αλλά προκειμένου να ενισχύσουν τις πιστώσεις εντός των συνόρων. Παράλληλα, αυτή η τακτική αυξάνει τις πιέσεις για κατάρτιση κρατικών προγραμμάτων στήριξης και σε άλλους κλάδους.

"Υπάρχει μία σειρά μη καταγεγραμμένων συνεπειών των πακέτων στήριξης στο τραπεζικό σύστημα. Όλο και συχνότερα οι κυβερνήσεις αποφασίζουν τη θέσπιση νέων προγραμμάτων στήριξης, αλλά με βάση την "εθνική ταυτότητα" του κλάδου. Όλοι θα πρέπει να ανησυχήσουν γι' αυτό". Αυτό τονίζει ο κ. Nicolas Veron, στέλεχος του Bruegel, think-tank με έδρα τις Βρυξέλλες.

Οι συνέπειες αυτού του προστατευτισμού προβλέπεται ότι θα τεστάρει την Ε.Ε. σε οικονομικό, πολιτικό και νομικό επίπεδο. Η κατάργηση της ενοποίησης του τραπεζικού συστήματος θα προκαλέσει μεγάλη ζημία. Θα μας γυρίσει 10 χρόνια πίσω, όχι πάντως 30 χρόνια. Όμως, τα υπόλοιπα μέτρα προστατευτισμού θα είναι περιορισμένα, προκειμένου να μην ξεφύγει η οικονομία, υποστηρίζει ο κ. Daniel Gros του Centre for European Policy Studies.

Ορισμένοι κανόνες για την ενοποίηση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, οι οποίοι θεσμοθετήθηκαν στις καλές εποχές, έχουν ήδη αποσυρθεί, όπως αποδεικνύει το παράδειγμα της Fortis, η οποία διασπάστηκε σε... εθνικές τράπεζες. Παράλληλα, η Γαλλία φρόντισε να στηρίξει τις έξι μεγαλύτερες τράπεζές της με 21 δισ. ευρώ, προκειμένου να μη χάσουν την ανταγωνιστικότητά τους έναντι αυτών Βρετανίας και ΗΠΑ.

Σαφώς περισσότερο ανησυχητική είναι η απόσυρση των τραπεζών από αγορές εκτός της θεωρούμενης εθνικής. Ο κ. Rudiger Gunther, οικονομικός διευθυντής του γερμανικού ομίλου λιανικών πωλήσεων Arcandor, υποστηρίζει: "Πολύ σύντομα θα δείτε μία διάσημη βρετανική τράπεζα να εφαρμόζει την πολιτική του μην επενδύετε στη Γερμανία. Αυτή η τακτική θα δημιουργήσει τεράστιες δυσκολίες για αρκετές εταιρίες".

Όντως, οι περισσότερες τράπεζες δέχονται κρατικές πιέσεις να αυξήσουν τον δανεισμό στις εγχώριες αγορές τους. Ο κ. Richard Lambert, γενικός γραμματέας του Βρετανικού Συνδέσμου Βιομηχάνων, υποστηρίζει ότι οι ξένες τράπεζες παρείχαν το 40% των δανείων στη Βρετανία. "Σήμερα έχουν φύγει από την αγορά. Γι’ αυτό αντιμετωπίζουμε πιστωτική αποστράγγιση και πρόβλημα στις χορηγήσεις".

Στην κεντρική και στην ανατολική Ευρώπη το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού προστατευτισμού είναι ακόμη πιο έντονο, καθώς αυξάνονται οι ανησυχίες ότι οι ξένες τράπεζες θα φροντίσουν να αποσύρουν κεφάλαια (με κατεύθυνση την εγχώρια αγορά τους), ιδιαίτερα από τις πρώην κομμουνιστικές αναδυόμενες αγορές.

Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, κ. Γιώργος Προβόπουλος, προειδοποίησε τις ελληνικές τράπεζες να μη χρησιμοποιήσουν μέρος του πακέτου στήριξης των 28 δισ. ευρώ για ενίσχυση των θυγατρικών τους στα Βαλκάνια. Σε άλλες περιοχές της Ευρώπης οι αρμόδιες αρχές φροντίζουν να παρακολουθούν τη δραστηριότητα των θυγατρικών πολυεθνικών τραπεζών, προκειμένου να μην υπάρξει εξαγωγή κεφαλαίων.

Οι ανησυχίες και η προσοχή τους δεν είναι αδικαιολόγητη. Η Κεντρική Τράπεζα της Σερβίας διοχέτευσε 600 εκατ. ευρώ σε επιπλέον ρευστότητα στην εγχώρια αγορά συναλλάγματος τον Δεκέμβριο. Αργότερα ανακάλυψε ότι οι περισσότερες τράπεζες φρόντισαν να εξαγάγουν αυτά τα κεφάλαια στις μητρικές εταιρίες στην Αυστρία, στην Ιταλία, στην Ελλάδα και αλλού.

Το πολιτικό τεστ αφορά τόσο στις εθνικές κυβερνήσεις όσο και στην ίδια την Ε.Ε. Ο οικονομικός προστατευτισμός οδηγεί σε στήριξη και άλλων κλάδων -πάντα σε εθνικό επίπεδο- πέραν αυτού των τραπεζών. Ακόμη και στην απόλυτα ελεύθερη αγορά της Σκανδιναβίας λαμβάνονται μέτρα, με τη Σουηδία να δημιουργεί πακέτο σωτηρίας των αυτοκινητοβιομηχανιών. Όπως και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις, θα πρέπει να υπάρχουν εγγυήσεις πως τα εθνικά συμφέροντα θα είναι αυτά που θα επικρατήσουν.

Στη Γαλλία η κυβέρνηση φροντίζει να αποσπάσει υπόσχεση από τις αυτοκινητοβιομηχανίες ότι δεν θα μεταφέρουν θέσεις εργασίας (σε φθηνότερες αγορές) προκειμένου να τους παράσχει συνολική βοήθεια ύψους 6 δισ. ευρώ.

Υπάρχει και η ιταλική προσέγγιση στον προστατευτισμό, γεγονός που δικαιολογεί το γεγονός ότι η κυβέρνηση διατηρεί ζωντανό τον προβληματικό εθνικό αερομεταφορέα Alitalia. Βέβαια, την ίδια στιγμή που η ιταλική κυβέρνηση διατηρεί σε ιταλικά χέρια την Alitalia, επιτρέπει στη Λιβύη να αγοράσει μερίδιο 10% στην ενεργειακή εταιρία Eni.

Η Γερμανία έχει προσπαθήσει να μην εφαρμόσει μέτρα προστατευτισμού. Άλλωστε, είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγός προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Στην Ισπανία η προσέγγιση δεν είναι και τόσο συνηθισμένη, με τον υπουργό Βιομηχανίας, Εμπορίου και Τουρισμού, κ. Miguel Sebastian, να προτρέπει τους πολίτες να αγοράσουν ισπανικά προϊόντα. "Αυτή τη στιγμή υπάρχει κάτι που μπορούν να κάνουν όλοι οι Ισπανοί για τη χώρα τους: στοιχηματίστε υπέρ της Ισπανίας, υπέρ των δικών μας προϊόντων, υπέρ της δικής μας βιομηχανίας, του δικού μας κλάδου παροχής υπηρεσιών. Τελικώς, στοιχηματίστε υπέρ μας". Αυτό υποστήριξε σε πρόσφατες δηλώσεις του ο κ. Sebastian.

Οι χώρες της αν. Ευρώπης αισθάνονται νευρικότητα καθώς παρακολουθούν τα προγράμματα στήριξης της Δύσης, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αυτοκινητοβιομηχανία, κλάδο εξαιρετικά σημαντικό για χώρες όπως η Πολωνία, η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Σλοβακία και η Ουγγαρία.

Ο κ. Gordon Bajnai, υπουργός Οικονομικών της Ουγγαρίας, προειδοποίησε σε πρόσφατο συνέδριο ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος αρκετές χώρες να εγκαταλείψουν πολιτική φιλική προς την ελεύθερη αγορά. Προέβλεψε ότι κάποιες χώρες θα ακολουθήσουν διαφορετικά μονοπάτια, με ορισμένες να διολισθαίνουν στον λαϊκισμό και άλλες να παραμένουν συνδεδεμένες με τους κανόνες της ελεύθερης αγοράς.

Τέτοιου είδους κίνδυνοι καταγράφονται και στην αγορά εργασίας. Οι διαμαρτυρίες στη Βρετανία θεωρούνται μόνο η αρχή, καθώς η Ε.Ε. επανεξετάζει τους κανόνες για την ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων. "Όλες οι χώρες που προσέλκυσαν ξένους εργαζομένους λόγω της έκρηξης στην αγορά κατασκευών -όπως Βρετανία και Ισπανία- τώρα που ο συγκεκριμένος τομέας έχει υποχωρήσει δηλώνουν σε αυτούς πως δεν είναι πλέον καλοδεχούμενοι", υποστηρίζει ο κ. Gros.

Ένα ακόμη πιθανό πρόβλημα αφορά στα νομίσματα εκτός της ζώνης του ευρώ, ιδιαίτερα στη στερλίνα. Ο κ. Peter Sutherland, πρώην επικεφαλής του ΠΟΕ και νυν πρόεδρος της BP, υποστήριξε ότι η υποχώρηση της στερλίνας μπορεί να είναι και μέτρο προστατευτισμού.

Το τρίτο πρόβλημα είναι νομικό και αφορά στο πώς θα συνυπάρξουν τα κρατικά πακέτα βοήθειας με τους κανόνες της Ε.Ε. σχετικά με την παροχή βοήθειας σε επιχειρήσεις από το κράτος. Στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν κατατεθεί προτάσεις για τον τρόπο παροχής κρατικής βοήθειας, αλλά οι βασικοί κανόνες έχουν... ξεχαστεί. Βέβαια, οι αρχές τονίζουν ότι οι κανόνες θα επιστρέψουν μόλις οι οικονομίες ανακάμψουν.

Τελικά, η ερώτηση για το πόσο σοβαρός μπορεί να καταστεί ο ευρωπαϊκός προστατευτισμός πιθανόν να εξαρτηθεί από τα επίπεδα στα οποία θα φτάσει σε άλλες περιοχές της υφηλίου, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Ο κ. Veron περιγράφει τις ΗΠΑ ως "δύναμη που επηρεάζει". Εάν ακολουθήσει πολιτική όπως το "αγοράστε αμερικανικά", τότε αυτό μπορεί να θεωρηθεί "παροχή άδειας προς τους Ευρωπαίους να πράξουν το ίδιο", υποστηρίζει ο ίδιος.

Στοιχεία από τα ρεπορτάζ των Ben Hall, Stefan Wagstyl, Nikki Tait, Ralph Atkins, Victor Mallet, Bertrand Benoit, Guy Dinmore, Robert Anderson, Kerin Hope και Jan Cienski.

© The Financial Times Limited 2009. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation