3+1 σενάρια για το μέλλον της ευρωζώνης

Τέσσερα πιθανά σενάρια για το μέλλον της ευρωζώνης εξετάζουν οι "F.T.". Από το "τέλειο όνειρο" να μετατραπεί στη "μηχανή" της διεθνούς οικονομίας έως τον "απόλυτο εφιάλτη" να οδηγηθεί σε διάσπαση.

Δημοσιεύθηκε: 1 Ιουνίου 2010 - 11:59

Ralph Atkins

Η 11χρονη ευρωζώνη τεστάρει τα όριά της. Οι κυβερνήσεις, ιδιαίτερα αυτές της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας δέχονται πιέσεις από τις αγορές να μειώσουν τα ελλείμματά τους και να αναδιοργανώσουν τις οικονομίες τους. Οι πολιτικοί εξετάζουν πώς θα ξαναγράψουν τους κανόνες που ισχύουν στην ευρωζώνη προκειμένου να αποφευχθούν επιπλέον κρίσεις.

Η ΕΚΤ αναγκάστηκε να παρέμβει στις αγορές κρατικών ομολόγων, γεγονός που ποτέ δεν φαντάζονταν ότι θα πράξει. Το ευρώ έχει σημειώσει κάθετη πτώση. Τελικώς, η ένταση είναι προσωρινή; Θα υπάρξουν βελτιώσεις; Ή θα καταστραφεί η ευρωζώνη; Ας δούμε τέσσερα πιθανά σενάρια.

1. Αποκατάσταση της τάξης

Η κρίση αναγκάζει τις κυβερνήσεις να ευθυγραμμίσουν τα δημοσιονομικά τους μεγέθη και να βελτιώσουν τη δυναμική αλλά και την αποτελεσματικότητα των οικονομιών τους. Η ευρωζώνη γίνεται η μηχανή ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας.

Η Ελλάδα μπορεί, πιθανώς σε μερικά χρόνια, να γίνει ένα μοντέλο ευρωπαϊκής οικονομίας. Με τον τέλειο καιρό της, την κουλτούρα, την ιστορία και τις όμορφες τοποθεσίες της, η χώρα μπορεί να μετατραπεί στον απόλυτο τουριστικό προορισμό αλλά και στο μέρος όπου θα εγκαθίστανται για να περάσουν τα χρόνια τους οι ευκατάστατοι συνταξιούχοι. Παράλληλα, η αλλαγή στο επιχειρηματικό της περιβάλλον θα προσελκύσει επενδύσεις.

Τουλάχιστον, η παραπάνω περιγραφή είναι το όνειρο των Ευρωπαίων αξιωματούχων. Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται υπό… Μηχανική υποστήριξη. Όμως, τα προγράμματα του ΔΝΤ και της Ε.Ε. μπορούν να θέσουν εκ νέου σε ορθή τροχιά τα δημοσιονομικά της μεγέθη και να βελτιώσουν την οικονομία της. Τα χρόνια λιτότητας που έρχονται ίσως βοηθήσουν ώστε να υπάρξει νέα αρχή και το πνεύμα επιχειρηματικότητας να "γεννηθεί" εκ νέου στην ψυχή των Ελλήνων, στοιχεία που θα βοηθήσουν στην ανάκτηση της χαμένης ανταγωνιστικότητας.

Το ελληνικό τραύμα μπορεί να οδηγήσει στη λήψη των ορθών μέτρων και να βοηθήσει ώστε να επιστρέψουν σε ανάπτυξη χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. Η Γερμανία μπορεί να βοηθήσει στηρίζοντας την εγχώρια κατανάλωση και να μην επιμείνει οι εξαγωγές να αποτελούν τον μοναδικό παράγοντα στήριξης της οικονομίας της. Μία δυνατότερη, πιο ισχυρή ευρωζώνη θα δημιουργηθεί.

Η ιδέα δεν είναι εντελώς γελοία. Η Αθήνα δέχεται τρομακτικές πιέσεις για να αναδιοργανώσει την οικονομία της από το μηδέν, καθώς σε αντίθετη περίπτωση θα βρεθεί αντιμέτωπη με την καταστροφή: πιθανή χρεοκοπία, απομόνωση από τις αγορές και διευρυμένη κοινωνική αναταραχή.

Ανάλογες εκ βάθρων αλλαγές έχουν συμβεί και αλλού. Η Σουηδία αναμορφώθηκε πλήρως αφού πρώτα βρέθηκε αντιμέτωπη με μία σχεδόν θανατηφόρα τραπεζική και οικονομική κρίση στη δεκαετία του ’90. Η χώρα, αν και δεν είναι μέλος της ευρωζώνης, μπορεί να δώσει μαθήματα. "Ο φόβος μου είναι ότι θα βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα αρνητικό δημοσιονομικό σοκ στην ευρωζώνη", υποστηρίζει ο κ. Pontus Braunerhjelm της Swedish Entrepreneurship Forum. "Όλοι θα πρέπει να γίνουν… Γερμανοί και αυτό θα έχει επιπτώσεις στη ζήτηση. Όμως, βάσει της δικής μας εμπειρίας, αυτή η κατάσταση θα οδηγήσει σε διαρθρωτικές αλλαγές σε αρκετές χώρες. Εάν αυτό δεν συμβεί, κινδυνεύουμε να βρεθούμε σε έναν φαύλο κύκλο συνεχούς πτώσης".

Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μπορούν, στο μεταξύ, να συμφωνήσουν στην ύπαρξη νέων τρόπων αποφυγής μελλοντικών κρίσεων. Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα η Ελλάδα έκρυβε την πραγματική κατάσταση των δημοσιονομικών της στοιχείων. Όμως, η επιτήρηση των στατιστικών δεδομένων βελτιώνεται. Στο μέλλον θα λαμβάνονται νωρίτερα οι απαραίτητες αποφάσεις που θα αντιμετωπίζουν τις οικονομικές ανισορροπίες. Γίνεται να δημιουργηθούν ειδικοί οργανισμοί διαχείρισης κρίσεων προκειμένου να μπορούν να απορροφούν αρνητικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα μία εξ ανάγκης αναδιοργάνωση του ελληνικού χρέους. Η ΕΚΤ θα μπορέσει να επιστρέψει στη βασική της δουλειά, δηλαδή στη διατήρηση σε ορθό επίπεδο του πληθωρισμού.

Πιθανότητες: Ιδιαίτερα χαμηλές.

Επιπτώσεις για το ευρώ: Το ευρώ θα καταστεί ισχυρός ανταγωνιστής του δολαρίου ιδιαίτερα ως νόμισμα κατάλληλο για συναλλαγματικά αποθέματα.

2. Λήψη ημίμετρων

Η ευρωζώνη σταθεροποιείται, αλλά δεν προχωρά στις απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές καθώς εξέρχεται από την κρίση.

Οι κινήσεις των κυβερνήσεων και της ΕΚΤ -συμπεριλαμβανομένου του προγράμματος των 750 δισ. ευρώ- μπορούν να μειώσουν τις εντάσεις στις αγορές. Η αξιοπιστία της Ελλάδας μεταξύ των επενδυτών θα αρχίσει να αποκαθίσταται καθώς θα εμφανίζονται τα θετικά αποτελέσματα από τα μέτρα λιτότητας. Η μείωση των δαπανών και η αύξηση των φόρων στην Ισπανία και στην Πορτογαλία φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή μείωση των ελλειμμάτων και παράλληλα αποφυγή της διολίσθησης των οικονομιών σε πτωτικό σπιράλ.

Όμως, οι αλλαγές δεν είναι τόσο ισχυρές ώστε να αλλάξουν πλήρως το τοπίο σε μακροχρόνιο ορίζοντα και η Ελλάδα θα πρέπει να περιμένει πριν μετατραπεί στην ευρωπαϊκή Φλόριντα. Επιπρόσθετα, τα βασικά δομικά προβλήματα της ευρωζώνης -που αποκαλύφθηκαν λόγω της κρίσης- δεν θα επιλυθούν, θέτοντας μακροχρόνιους κινδύνους.

Στην πρώτη δεκαετία της ζωής της η ευρωζώνη έζησε ένα όνειρο, τονίζει ο κ. Daniel Gros, διευθυντής του Centre for European Policy Studies με έδρα τις Βρυξέλες. Η Γερμανία εντάχθηκε στην ευρωζώνη με ιδιαίτερα υψηλή ισοτιμία και μετατράπηκε στον "μεγάλο ασθενή της Ευρώπης", όμως πέτυχε ένα δραματικό comeback βελτιώνοντας τη διεθνή ανταγωνιστικότητά της μέσω μιας ευέλικτης αγοράς εργασίας.

Το πρόβλημα, κατά τον κ. Gros, είναι ότι η ευρωζώνη "ξεπέρασε τα όρια". Η κάθετη μείωση του κόστους στη Γερμανία όχι μόνο πρόσφερε στην ίδια ένα δυσανάλογο πλεονέκτημα αλλά έπληξε και την ανταγωνιστικότητα χωρών όπως η Ελλάδα. Τώρα η Ελλάδα μειώνει το κόστος της, όμως είναι πολύ δύσκολο να μιμηθεί τη Γερμανία. "Με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί η ευρωπαϊκή οικονομία. Κάθε χώρα έχει τη δική της εθνική αγορά εργασίας και τα δικά της ινστιτούτα, που λειτουργούν με τους δικούς τους κανόνες. Νομίζω ότι αυτό θα παραμείνει ως έχει", υποστηρίζει ο κ. Gros.

Ο διάλογος μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτικών δεν περιορίζεται μόνο στο πώς θα διαχειριστούν καλύτερα την κρίση αλλά και στον τρόπο με τον οποίο θα υπάρξει εξάλειψη των ανισορροπιών. Όμως, δεν φαίνεται να φθάνουν σε ξεκάθαρη συμφωνία. Για κάποιους, μάλιστα, ακολουθούν λάθος πορεία. Η παρέμβαση της ΕΚΤ στις αγορές κρατικών ομολόγων αντιμετωπίζεται από τη Γερμανία ως επιβράβευση όσων παρέβησαν τους κανόνες, ενώ ενισχύει τον κίνδυνο για αύξηση του πληθωρισμού. Επιπρόσθετα, το Βερολίνο αντιτίθεται σε οποιοδήποτε μέτρο μπορεί να πλήξει την ανταγωνιστικότητα του δικού του κλάδου μεταποίησης.

Ακόμη και εάν αποφασιστούν οι μεταρρυθμίσεις που μπορούν να κάνουν την ευρωζώνη να δουλέψει καλύτερα, οι πολιτικοί μάλλον θα θέσουν εμπόδια. Άλλωστε, η Γαλλία και η Γερμανία ήταν αυτές που θέλησαν τη χαλάρωση του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης το 2005, όταν αντιμετώπιζαν προβλήματα να πετύχουν τους στόχους του.

Πιθανότητες: Ισχυρές.

Επιπτώσεις για το ευρώ: Χαμηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης και πολιτικές ανησυχίες θα συνεχίζουν να πιέζουν το ευρώ.

3. Η "πληγωμένη" ευρωζώνη

Η ευρωζώνη είναι τελειωτικά αποδυναμωμένη, ενώ οι μακροχρόνιες προοπτικές της θέτονται υπό αμφισβήτηση.

Οι απαιτήσεις από τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου μπορεί να αποδειχτούν ιδιαίτερα μεγάλες. Η Ελλάδα ίσως παραμείνει υπό… Μηχανική στήριξη για μεγαλύτερο από το αρχικά προβλεπόμενο διάστημα και τελικώς βρεθεί αντιμέτωπη με αναδιοργάνωση χρέους. Η Πορτογαλία ή ακόμη και η Ισπανία ενδεχομένως να την ακολουθήσουν. Η κοινωνική αναταραχή μπορεί να ενταθεί και μάλιστα σε μη ανεκτά επίπεδα, ιδιαίτερα εάν η λιτότητα που επέβαλαν το ΔΝΤ και η Ε.Ε. δεν φέρει αποτελέσματα. Οι εκτιμήσεις για πιθανή διάσπαση της ευρωζώνης θα ενταθούν.

Οι επιπτώσεις στις γερμανικές και στις γαλλικές τράπεζες αλλά και η πτώση στην οικονομική εμπιστοσύνη θα απειλήσουν να ρίξουν σε βαθιά ύφεση το σύνολο της ευρωζώνης, ενώ το συνεχώς αποδυναμωμένο ευρώ θα βοηθήσει στην αύξηση του πληθωρισμού.

Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα εάν οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποτύχουν την αναμόρφωση οικονομιών όπως η ελληνική. Ο κ. Jean Pisani-Ferry, μέλος του think-tank Bruegel (με έδρα τις Βρυξέλλες), τονίζει ότι ο συνδυασμός υψηλών ελλειμμάτων και χαμένης ανταγωνιστικότητας αποδείχτηκε θανάσιμος για τις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης. Προκειμένου να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους οι οικονομίες αυτές θα πρέπει να "αποπληθωριστούν" μέσω μείωσης μισθών και τιμών προϊόντων. "Όμως, εάν οι τιμές πέφτουν, το χρέος σου παραμένει υψηλό και η οικονομία σου συρρικνώνεται, τότε τελικά το χρέος σου ενισχύεται ακόμη περισσότερο", τονίζει ο κ. Pisani-Ferry.

Σε αντίθεση με τη Σουηδία της δεκαετίας του ’90, οι χώρες της ευρωζώνης δεν έχουν τη δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματός τους, αν και η πτώση του ευρώ θα βοηθήσει την εξαγωγική τους δραστηριότητα.

Ένα τέτοιο σενάριο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για την ΕΚΤ. Ήδη δέχεται επιθέσεις από τη Γερμανία για την παρέμβασή της στις αγορές κρατικών ομολόγων, ακόμα κι αν αυτές είναι ήπιες. Ο βασικός κίνδυνος είναι η πιθανότητα να χρειαστεί να επεκτείνει αυτήν την παρέμβαση, χωρίς παράλληλα να έχει τη δυνατότητα να απορροφά την εκτεταμένη ρευστότητα από άλλα τμήματα των αγορών.

Ανάλογα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης έλαβαν η Fed και η BoE μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Όμως, οι Γερμανοί δεν επιθυμούν η ΕΚΤ να προβεί σε ποσοτική χαλάρωση, καθώς με αυτόν τον τρόπο η ΕΚΤ παραβιάζει τους δύο βασικούς κανόνες που διέπουν τη δημιουργία της ευρωζώνης: η κεντρική τράπεζα είναι απόλυτα ανεξάρτητη από πολιτικές πιέσεις και είναι ευθύνη των κυβερνήσεων να διατηρούν σε καλή κατάσταση τα δημοσιονομικά μεγέθη των κρατών τους.

Πιθανότητες: Αρκετές.

Επιπτώσεις για το ευρώ: Μακροχρόνια αδυναμία.

4. Διάλυση της ευρωζώνης

Το τέλος του ευρώ. Οι εντάσεις καθίσταται αδύνατον να ελεγχθούν. Μία ή δύο χώρες αποφασίζουν ότι είναι καλύτερα να αποχωρήσουν από την ευρωζώνη ή τα άλλα μέλη αποφασίζουν να τις αποπέμψουν.

Η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας, η ύφεση και η εκτίναξη της ανεργίας σε άλλα κράτη καθιστούν όλο και πιο εχθρικούς τους πολίτες ενάντια στο ευρώ. Εάν τα πράγματα χειροτερέψουν, αυτό το εφιαλτικό σενάριο μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Η χρεοκοπία ή η επιθετική αναδιάρθρωση χρέους από κάποια χώρα της ευρωζώνης ίσως απελευθερώσει διασπαστικές δυνάμεις σε όλη την Ένωση.

Κανείς δεν έχει σχεδιάσει τον τρόπο εξόδου από την ευρωζώνη. Η είσοδος έμοιαζε με τελεσίδικη απόφαση. Δεν υπάρχει κανόνας για έξοδο. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι κάτι τέτοιο αποκλείεται.

Μία διατεταγμένη αποχώρηση έχει νόημα για "χώρες που είναι εκ βάθρων διαφορετικές από τις υπόλοιπες", σύμφωνα με τον κ. Ansgar Belke, οικονομολόγο στο Πανεπιστήμιο Duisburg-Essen στη Γερμανία. "Η Πορτογαλία εξάγει ελάχιστα προϊόντα. Ανταγωνίζεται τις αναδυόμενες αγορές και ως εκ τούτου θα πρέπει να μειώσει τόσο πολύ τους μισθούς ώστε θα διολισθήσει σε ύφεση. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για την Ελλάδα".

Είναι πιθανόν, όπως τονίζει, να υπάρξει μία διατεταγμένη χρεοκοπία κάποιας χώρας αλλά και μετέπειτα έξοδος από την ευρωζώνη. Η κ. Merkel έχει υποστηρίξει ότι ίσως κάποια απείθαρχα μέλη να πρέπει να φύγουν.

Όμως, μία διατεταγμένη έξοδος είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Επίσης, θα έχει τεράστιο κόστος για τη χώρα που θα το επιλέξει ή θα της επιβληθεί.

Μόλις, όμως, καταστεί σαφές ότι κάποιος μπορεί να φύγει, θα υπάρξει "συνωστισμός" στην πύλη εξόδου. Ως εκ τούτου, η νομισματική ένωση -το μεγάλο όνειρο των Ευρωπαίων πολιτικών από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο- θα διαλυθεί. Μιλώντας τον περασμένο μήνα στο Aachen, η κ. Merkel τόνισε χαρακτηριστικά: "Δεν είναι μόνο η πτώση του νομίσματος… Η Ευρώπη μπορεί να καταρρεύσει και μαζί με αυτήν και η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας".

Πιθανότητες: Λίγες, αλλά λιγότερο απόμακρες απ’ ό,τι θεωρούνταν πριν από κάποιο χρονικό διάστημα.

Επιπτώσεις για το ευρώ: Ελεύθερη πτώση του ευρώ λίγο πριν από τη διάσπαση.

© The Financial Times Limited 2010. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation