Οι δίδυμες κρίσεις Ευρώπης και ΗΠΑ

Προκαλεί εντύπωση πως τόσο λίγοι παρατηρούν τις επικίνδυνες ομοιότητες στο πρόβλημα χρέους σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Γιατί η κρίση αφορά σε όλες τις οικονομίες της Δύσης και η ομοσπονδιοποίηση της Ε.Ε. δεν είναι η λύση.

Δημοσιεύθηκε: 5 Ιουλίου 2011 - 13:45

Gideom Rachman

Στην Ουάσιγκτον διαφωνούν για το όριο δανεισμού. Στις Βρυξέλλες κοιτάζουν στην άβυσσο του χρέους. Το βασικό πρόβλημα, όμως, είναι το ίδιο. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα δημοσιονομικά έχουν βγει εκτός ελέγχου και το πολιτικό σύστημα είναι τόσο δυσλειτουργικό που δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα. Η Αμερική και η Ευρώπη βρίσκονται στο ίδιο πλοίο που βουλιάζει.

Η συζήτηση για το χρέος η οποία διεξάγεται στις ΗΠΑ και στην Ε.Ε. είναι τόσο εσωστρεφής και έχει εξαντληθεί σε τέτοιο βαθμό που προκαλεί εντύπωση ότι είναι λίγοι εκείνοι που κάνουν τον συσχετισμό. Παρ' όλα αυτά, θα έπρεπε να είναι εμφανές ότι πρόκειται για μία γενική κρίση της Δύσης.

Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, είναι πλέον εμφανές ότι μεγάλο μέρος της οικονομικής ανάπτυξης στα χρόνια προ της κρίσης καθοδηγήθηκε από μια μη διατηρήσιμη και επικίνδυνη έκρηξη της πίστωσης. Στις ΗΠΑ, στο επίκεντρο της κρίσης βρέθηκαν κυρίως οι ιδιοκτήτες ακινήτων. Στην Ευρώπη, στο επίκεντρο βρέθηκαν ολόκληρες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, που εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλά επιτόκια για να δανειστούν σε μη διατηρήσιμο επίπεδο.

Η χρηματοοικονομική κρίση του 2008 και τα επακόλουθά της αποτέλεσαν σημαντικό πλήγμα για τα δημόσια οικονομικά, καθώς εκτινάχτηκε το δημόσιο χρέος. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ αυτό το σοκ εντείνεται από δημογραφικές πιέσεις που δημιουργούν αυξανόμενες πιέσεις στους προϋπολογισμούς, όπως οι baby-boomers που τώρα συνταξιοδοτούνται.

Τέλος, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, η οικονομική κρίση οδηγεί σε πόλωση της πολιτικής, καθιστώντας ακόμη δυσχερέστερη την εξεύρεση λογικής λύσης στο πρόβλημα χρέους. Λαϊκιστικά κινήματα ενισχύονται - είτε πρόκειται για το Κόμμα Τσαγιού στις ΗΠΑ είτε για την ολλανδική παράταξη των Πραγματικών Φινλανδών στην Ευρώπη.

Η ιδέα πως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ αποτελούν δύο διαφορετικές όψεις της ίδιας κρίσης δύσκολα εμπεδώνεται, καθώς για πολλά χρόνια οι ελίτ και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού τόνιζαν τις διαφορές ανάμεσα στο αμερικανικό και στο ευρωπαϊκό μοντέλο. Έχω παρευρεθεί σε αναρίθμητα συνέδρια στην Ευρώπη, όπου το βασικό θέμα συζήτησης ήταν οι διαφορές ανάμεσα στα δύο «στρατόπεδα»: τους υποστηρικτές της αμερικανικής «ευέλικτης αγοράς εργασίας» και του κοινωνικού μοντέλου που με πάθος υπερασπίζονται οι Ευρωπαίοι.

Σε πολιτικό επίπεδο, η συζήτηση στην Ευρώπη είναι παρόμοια. Υπάρχει η μία πλευρά, που ζητά να ακολουθήσει η Ευρώπη τον αμερικανικό δρόμο της πραγματικής ομοσπονδιακής ενοποίησης. Υπάρχει και η άλλη πλευρά, που επιμένει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι μία ανέφικτη ιδέα. Αυτό στο οποίο συμφωνούν και οι δύο πλευρές είναι πως οικονομικά, πολιτικά και στρατηγικά, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είναι διαφορετικοί πλανήτες - ο Άρης και η Αφροδίτη, όπως το έθεσε ο Αμερικανός ακαδημαϊκός Robert Kagan.

Στις ΗΠΑ, η πολιτική συζήτηση εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τη διαφορετικότητα της Ευρώπης ως σημείο αναφοράς. Οι επικριτές του Barack Obama αναφέρουν ότι ακολουθεί «ευρωπαϊκού τύπου σοσιαλισμό», στην προσπάθειά τους να προσδώσουν στον Πρόεδρο των ΗΠΑ αντιαμερικανικό προφίλ. Ορισμένοι στην Αριστερά πράγματι θεωρούν την Ευρώπη μία αγορά όπου τα πράγματα γίνονται διαφορετικά, ίσως και καλύτερα σε κάποια θέματα - όπως τα εθνικά συστήματα υγείας.

Οι ομοιότητες στα διλήμματα των δύο περιοχών, όμως, είναι πλέον πιο εμφανείς από ό,τι οι διαφορές - το μεγάλο χρέος, η αδύναμη οικονομία, το ολοένα πιο δαπανηρό και μη επιδεκτικό μεταρρυθμίσεων κοινωνικό κράτος, ο φόβος για το μέλλον και τα πολιτικά αδιέξοδα είναι τα κοινά σημεία.

Η μάχη στις ΗΠΑ για το κόστος της Κοινωνικής Ασφάλισης και του συστήματος Medicare θα πρέπει να είναι οικεία στους Ευρωπαίους ηγέτες, που μάχονται επίσης για να μειώσουν το κόστος των συντάξεων και των συστημάτων υγείας. Πολλοί Ευρωπαίοι πίστευαν πως οι πολιτικοί στις ΗΠΑ είχαν ένα μεγάλο πλεονέκτημα, γιατί λειτουργούσαν σε ένα πραγματικά ομοσπονδιακό σύστημα. Ορισμένοι ακόμη υποστηρίζουν ότι ο μόνος τρόπος να σταθεροποιηθεί το ευρώ μακροπρόθεσμα είναι μία κίνηση προς τη δημοσιονομική ομοσπονδία κατά το αμερικανικό παράδειγμα.

Πάντως, προς το παρόν, η πολιτική στην Ουάσιγκτον είναι ακόμη πιο δυσλειτουργική από ό,τι στις Βρυξέλλες. Το γεγονός ότι δεν μπορεί να διεξαχθεί μία σοβαρή συζήτηση για το χρέος και τις δαπάνες στις ΗΠΑ (πόσο μάλλον να βρεθεί λύση) καθιστά αστείο τον ισχυρισμό ότι το αμερικανικό πολιτικό σύστημα θα πρέπει να αποτελέσει πρότυπο για την Ευρώπη.

Βεβαίως, υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Το δολάριο έχει μακρά ιστορία αξιοπιστίας. Το ευρώ υπάρχει λίγο περισσότερο από μία δεκαετία. Ο πολιτικός διαχωρισμός, που είναι υπεύθυνος για την παράλυση του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος, αφορά σε διαφορές ανάμεσα σε έθνη. Δεν υπάρχει στις ΗΠΑ κάτι αντίστοιχο με την πικρή διαμάχη μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών. Στην Ευρώπη, θεωρείται μη αμφισβητήσιμο ότι μέρος της λύσης σε μία κρίση χρέους είναι η αύξηση της φορολογίας. Στις ΗΠΑ, για την αντιπολίτευση των ρεπουμπλικάνων ακόμη και η απλή αναφορά σε ενδεχόμενο αύξησης φορολογίας είναι στο επίκεντρο του πολιτικού επιχειρήματος.

Έχοντας εστιάσει στα προβλήματα και στις διαφορές τους, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί δεν έχουν δει τους συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στις δίδυμες κρίσεις τους. Οι αναλυτές σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, όμως, είναι πιο πιθανό να εντοπίσουν την κοινή τάση.

Κινέζοι ηγέτες και διανοούμενοι καλούν πλέον τους Δυτικούς να σταματήσουν να «δίνουν μαθήματα στην Κίνα», δεδομένου του βάθους των δικών τους πολιτικών και οικονομικών προβλημάτων.

Οι Κινέζοι επικριτές της Δύσης βλέπουν τα διλήμματα της Ευρώπης και των ΗΠΑ με την ωμή σαφήνεια που τους επιτρέπει η απόσταση. Παρ' όλα αυτά, η περιφρόνηση και η αυτοπεποίθησή τους παραγνωρίζουν ότι η άνοδος της Κίνας, της Ινδίας και των άλλων βασίστηκε στην ακμάζουσα και αισιόδοξη Δύση. Εάν η ασθένεια της Δύσης επιδεινωθεί, τότε θα υπάρξει το δέλεαρ για νέες και πιο δραστικές θεραπείες, όπως ο προστατευτισμός και οι περιορισμοί στις κινήσεις των κεφαλαίων. Εάν, όμως, η παγκοσμιοποίηση κινηθεί αντιστρόφως, τότε η Κίνα ίσως βυθιστεί στη δική της οικονομική και πολιτική κρίση.

© The Financial Times Limited 2011. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation