Όταν γράφαμε στα μέσα του Ιανουαρίου, «Το δόγμα Τραμπ, η ταπείνωση της Ευρώπης και οι αγωνίες της Ελλάδας», σχεδόν όλοι στα ελληνικά και τα διεθνή ΜΜΕ μιλούσαν για την επερχόμενη «στρατηγική αυτονομία» της ΕΕ και την αντίσταση στον Τραμπ, για να διαψευστούν όμως βάναυσα από τις εξελίξεις.
Διάψευση ηχηρή, με συνέπειες και για τη χώρα μας.
Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε στρατηγικό αδιέξοδο, το οποίο αποτελεί αποκλειστικά συνέπεια των επιλογών που έκαναν οι ηγεσίες της. Δεν θα ασχοληθούμε με την οικονομική πτυχή (για την οποία άλλωστε έχουν γραφτεί βιβλία και μελέτες, όπως αυτές των Λέτα και Ντράγκι), αλλά με τη γεωπολιτική, η οποία ενδεχομένως είναι και βαρύτερη.
To πρώτο λάθος της Ευρώπης ήταν ότι συναίνεσε στην εισδοχή χωρών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας αλλά και της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης στο ΝΑΤΟ, αντί να πιέσει για την υπογραφή συμφώνων ουδετερότητας ή για την αλλαγή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας, σε μια περίοδο που η Ρωσία βρισκόταν σε θέση αδυναμίας και εμφανιζόταν πρόθυμη να ενσωματωθεί, έστω με ειδικούς όρους, σε αυτή.
Πρακτικά, εκτός του ότι συνέχισε την πολιτική της απόλυτης αμυντικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, αμέλησε και να ενσωματώσει το μεγαλύτερο σε ισχύ κράτος της ηπείρου, σε μια αρχιτεκτονική ασφαλείας με μέλλον, τα χρόνια που υπήρχε ευκρινές «παράθυρο» για να συμβεί.
Το δεύτερο λάθος ήταν ότι προχώρησε στη διεύρυνση της ΕΕ προς ανατολάς, ακολουθώντας κατά πόδας τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, λησμονώντας ότι για πολλές από αυτές τις παραμεθόριες χώρες της Ρωσίας, το βασικό αίτημα ήταν αυτό της ενισχυμένης ασφάλειας. Άρα θα είχαν ως μέλη της ΕΕ, εκτός από έντονα αντιρωσική διάθεση, σχεδόν απόλυτη εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Του φορέα δηλαδή που ήταν -και παραμένει-ο μόνος που μπορεί θεωρητικά να τους προσφέρει αυτή την ενισχυμένη ασφάλεια.
Το τρίτο -και μοιραίο- λάθος ήταν ότι επέλεξαν την υποταγή στα αμερικανικά σχέδια διεύρυνσης του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, επί κυβέρνησης Μπάιντεν (με το σιγοντάρισμα βεβαίως μελών της ΕΕ, από τις περισσότερες πρώην ανατολικές χώρες), τα οποία οδήγησαν στον πολυετή πόλεμο.
Αυτή η πλήρης υποταγή οδηγεί σήμερα στην ταπείνωση, καθώς συνέπεια του πολέμου διαρρήχθηκαν πλήρως οι σχέσεις με τη Ρωσία, αυξάνοντας την αμυντική εξάρτηση από τις ΗΠΑ, ενώ ταυτόχρονα δημιουργήθηκε και νέα σχέση ισχυρής εξάρτησης, με την υπερατλαντική υπερδύναμη, αυτή τη φορά στον ενεργειακό τομέα.
Στο μεταξύ, οι τιμές της ενέργειας από τρίτες πηγές πλην Ρωσίας υπέσκαψαν την οικονομική δραστηριότητα όχι μόνο στη Γερμανία, την ατμομηχανή της Ευρώπης, αλλά και στην υπόλοιπη Γηραιά Ηπειρο, πλήττοντας περαιτέρω την ήδη χαμηλή ανταγωνιστικότητά της.
Ο Μπάιντεν, ο Τραμπ και η φενάκη της αυτονομίας
Όλα αυτά συνέβησαν επί προεδρίας Μπάιντεν (όπως και το προσκλητήριο σε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να επενδύσουν στις ΗΠΑ αντί της Ευρώπης, με το νόμο IRA), καλύπτονταν όμως από τον μανδύα του liberalism και της ιδεολογικά «ενωμένης Δύσης», ασχέτως αν η Ευρώπη έχανε και οι ΗΠΑ κέρδιζαν εις βάρος της.
Έως ότου συνέβη αυτό που οι ευρωπαϊκές ηγεσίες απέτυχαν να εξετάσουν έστω ως «Plan B», δείχνοντας το μέγεθος της ανικανότητας και της ιδεολογικής αγκύλωσής τους: Εξελέγη ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος απέσυρε το πέπλο της δήθεν σχέσης «πρώτου μεταξύ ίσων» που κάλυπτε την υποταγή. Και με ωμό τρόπο ζήτησε ανοιχτή και ταπεινωτική αποδοχή της νέας κατάστασης.
Όσοι κακίζουν σήμερα τις ευρωπαϊκές ηγεσίες ότι δεν διαπραγματεύονται αρκετά σκληρά, ζουν στην ίδια φανταστική σφαίρα με εκείνους που μιλούσαν περί ταχείας στρατηγικής αυτονομίας. Τα προηγούμενα λάθη, των ίδιων λίγο-πολύ ηγεσιών, δεν δημιουργούν τέτοιες ευχέρειες. Και εξηγούν τη συχνά γλοιώδη συμπεριφορά τους απέναντι στον Τραμπ.
Στο καλύτερο σενάριο, θα περάσουν 10ετίες για να ανακτήσει οιαδήποτε στρατηγική αυτονομία η Ευρώπη, για λόγους οικονομικούς, πολιτικούς και γεωπολιτικούς. Προσώρας, είναι απόλυτα προσδεμένη στο αμερικανικό άρμα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή, τουλάχιστον μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ.
Έχοντας αυτοεγκλωβιστεί στον ρόλο του «ανένδοτου» συμμάχου της Ουκρανίας, αυτές οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δεν μπορούν να αποκαταστήσουν σχέσεις με τη Ρωσία, ούτε να αυτονομηθούν από τις ΗΠΑ στις σχέσεις με την Κίνα. Είναι γεωπολιτικά αιχμάλωτες των διαρκών σφαλμάτων τους.
Ακόμη και στην Ουκρανία, όμως, οι εξελίξεις θα κριθούν από το δίπολο Τραμπ-Πούτιν. Εάν η Ευρώπη θελήσει να διαφοροποιηθεί δυναμικά, θα βρεθεί αντιμέτωπη με το δικό της «Βιετνάμ».
Η ελληνική διάσταση του αδιεξόδου και η Τουρκία
Μέσα σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, η Αθήνα βλέπει τις διεθνείς ισορροπίες με την Τουρκία να ανατρέπονται άρδην προς όφελος της γείτονος. Η ελληνική κυβέρνηση επέλεξε να συνταχθεί πλήρως, σε όλα τα επίπεδα, με τη γεωπολιτική στάση των liberals, στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Ακόμη και στις σχέσεις με την Τουρκία.
Από την άλλη, δεν φρόντισε καθόλου να έχει «σχέδιο Β» για την περίπτωση της εκλογής Τραμπ, οπότε διαθέτει σήμερα μηδαμινές σχέσεις με τη νέα αμερικανική διοίκηση.
Έχοντας δυσανάλογα υψηλή εξάρτηση τόσο από την ΕΕ (καθώς οι Ευρωπαίοι εταίροι μας και οι μηχανισμοί της Ένωσης κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό του χρέους μας) όσο και από τις ΗΠΑ (από τις οποίες εξαρτόμαστε σχεδόν απόλυτα στα γνωστά θέματα ασφαλείας), βρίσκεται αντιμέτωπη με εξελίξεις που απέτυχε να προβλέψει, λέγοντας «ναι» σχεδόν σε όλα.
Ως επιτήδειος ουδέτερος και περιφερειακή δύναμη, η Τουρκία έχει καταφέρει να διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα, αλλά και να αποτελεί, όπως όλα δείχνουν, μοχλό των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, παρά την αντιπαλότητά της με το Ισραήλ.
Το χειρότερο όμως είναι ότι μέσα στην απελπισία στην οποία έχουν οδηγηθεί από τις εξελίξεις, οι μεγάλες χώρες της Ευρώπης έχουν και εκείνες αναβαθμίσει τη σημασία της Τουρκίας για τα συμφέροντά τους, έναντι της Ρωσίας.
Κυρίως διότι είναι το μέλος του ΝΑΤΟ που διαθέτει ισχυρή αμυντική βιομηχανία και μεγάλες ένοπλες δυνάμεις, αλλά και την προθυμία να στείλει ειρηνευτικά στρατεύματα στην Ουκρανία. Κάτι που οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης δεν δείχνουν διάθεση να πράξουν.
Πρόκειται για μία ακόμη όψη της επικράτησης του δικαίου του ισχυρότερου. Διότι ισχυρός δεν είναι απλώς εκείνος που έχει «στα χαρτιά» ευάριθμες ένοπλες δυνάμεις, αλλά εκείνος που έχει πολιτικά τη δυνατότητα να τις χρησιμοποιήσει, όταν κρίνει ότι το απαιτούν τα συμφέροντά του.
Τα «ήρεμα νερά» αρχίζουν να κοχλάζουν
Κερκόπορτα βεβαίως για αυτή την εξέλιξη αποτέλεσε και η επιμονή της χώρας μας στη στρατηγική των «ήρεμων νερών» και του κατευνασμού, που θα έπρεπε να έχει εγκαταλειφθεί εδώ και πολύ καιρό. Τουλάχιστον από τη στιγμή που η Τουρκία επέλεξε να εμποδίσει τις έρευνες για το καλώδιο διασύνδεσης Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ, έργο -σημειώνουμε- με ευρωπαϊκή αιγίδα και χρηματοδότηση.
Τώρα οι τόνοι ανεβαίνουν και οι προκλήσεις από την πλευρά της Τουρκίας αυξάνονται, με μοχλούς πλέον από τη Συρία ως τη Λιβύη, και με το Ισραήλ (που έχει όμως τα δικά του προβλήματα) να εμφανίζεται μόνος σθεναρός σύμμαχός μας στην περιοχή.
Δεν αποκλείεται με το πέρας της θερινής περιόδου (πολύτιμης και για τις δύο πλευρές λόγω τουριστικού εισοδήματος), το θερμόμετρο να ανέβει ακόμη περισσότερο.
Πιεζόμενη από την εσωτερική πολιτική συγκυρία και τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει, η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται σήμερα πρόθυμη να δείξει αποφασιστικότητα με το καλώδιο, ενώ η Τουρκία προχωρά σε ολοένα και πιο απειλητικές δηλώσεις. Ενδεχομένως πλησιάζουμε σε σημείο καμπής, στο οποίο ίσως «μετρηθεί» η στήριξη από τρίτες πλευρές, αλλά και η προθυμία της τουρκικής πλευράς να αναλάβει σημαντικά ρίσκα.
Όπως κι αν εξελιχθεί το επόμενο διάστημα όμως, είναι σαφές ότι προκύπτει απόλυτη ανάγκη αναδιάταξης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Το ότι δεν έχει αρθρωθεί ακόμη κάποια ολοκληρωμένη πρόταση, ούτε από την αντιπολίτευση, δεν οφείλεται μόνο στη γενικότερη έλλειψη «εθνικής στρατηγικής».
Οφείλεται και στο μέγεθος του διαφαινόμενου αδιεξόδου, που προκαλεί αμηχανία στο ευρύτερο πολιτικό σκηνικό.