To… inside story του ESM για τα πακέτα διάσωσης της Ελλάδας

Την κρίση του ευρώ και την πορεία της χώρας μας στα προγράμματα διάσωσης καταγράφει ειδική έκδοση του Ταμείου. Τα μεγάλα ορόσημα και οι δηλώσεις. Πώς μπήκε η χώρα στην περιπέτεια, η κρίσιμη στιγμή του 2014 και το θυελλώδες 2015.

To… inside story του ESM για τα πακέτα διάσωσης της Ελλάδας

Εκτενείς αναφορές στην ελληνική κρίση περιλαμβάνει το βιβλίο που εξέδωσε ο ESM, με τίτλο «Διαφυλάσσοντας το ευρώ σε καιρούς κρίσης», όπου μέσα από δηλώσεις Ευρωπαίων και άλλων πολιτικών και τεχνοκρατών, περιγράφει τα γεγονότα που σημάδεψαν την τελευταία δεκαετία καθώς και τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας.

Ο εκτροχιασμός του τρένου

Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο ESM, η Ελλάδα ήταν αυτή που σήμανε τον συναγερμό για την ευρωζώνη. Οι προοπτικές της ευρωζώνης σκοτείνιασαν τον Οκτώβριο του 2009, όταν η νεοεκλεγείσα ελληνική κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου, γνωστοποίησε πως το έλλειμμα του προϋπολογισμού της χώρας ήταν πολύ υψηλότερο απ’ όσο είχε ανακοινωθεί αρχικά.

Όταν η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας επανεξέτασε τα στοιχεία, είδε πως το χάσμα στον προϋπολογισμό της χώρας, το έλλειμμα μεταξύ εσόδων και δαπανών, προβλεπόταν γύρω στο 12,5% του ΑΕΠ, έναντι της πρόβλεψης για 3,7% του ΑΕΠ που είχε υποβάλει η προηγούμενη κυβέρνηση. Ήταν τέσσερις φορές υψηλότερο από το ανώτατο όριο του 3% που προβλέπουν οι κατευθυντήριες γραμμές για τους προϋπολογισμούς της ευρωζώνης.

Το ευρώ κατέγραψε πτώση περίπου 6% έναντι του δολαρίου τον Δεκέμβριο και υποχώρησε έναντι των νομισμάτων των μεγάλων εμπορικών εταίρων της ΕΕ. Οι ηγέτες της ΕΕ άρχισαν να χάνουν την υπομονή τους με την κυβέρνηση της Ελλάδας και ο υπόλοιπος κόσμος περίμενε να δει αν τα ελληνικά προβλήματα θα εξαπλώνονταν και αλλού.

Ο Geithner (σ.σ. Timothy Geithner, πρώην κεντρικός τραπεζίτης των ΗΠΑ και υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα από το 2009 έως το 2013), ο οποίος ήταν από τους επικεφαλής της αμερικανικής «απάντησης» στη χειρότερη χρηματοοικονομική κρίση που αντιμετώπισαν οι ΗΠΑ από τη Μεγάλη Υφεση, ήταν μια από τις πρώτες φωνές που απηύθυναν έκκληση στην Ευρώπη να αποτρέψει μια χρεοκοπία της Ελλάδας, προκειμένου να προστατεύσει την ευρωζώνη στο σύνολό της.

Η πολιτική συναντίληψη στην ΕΕ ήταν πως η Ελλάδα έφταιγε για τα προβλήματά της, σημειώνεται στο βιβλίο του ESM. O Geithner φοβόταν πως η ελληνική οικονομία θα οδηγούνταν στο χείλος του γκρεμού, αν έπρεπε να βασιστεί μόνο στις περικοπές στον προϋπολογισμό και σε αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «εκδίκηση σε στυλ Παλαιάς Διαθήκης». Αν η ευρωζώνη επέτρεπε σε μια χώρα της να χρεοκοπήσει, τότε οι χρηματαγορές μπορεί να αποσύρονταν μαζικά από το νομισματικό μπλοκ, πουλώντας κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης ή απαιτώντας τιμωρητικά υψηλά επιτόκια για να τα κρατήσουν.

Κατόπιν του ελληνικού αιτήματος, οι διαπραγματεύσεις για τη διάσωση κινήθηκαν με ταχύ ρυθμό. Στις 2 Μαΐου του 2010 το Eurogroup συμφώνησε να χορηγήσει διμερή δάνεια, τα οποία θα διαχειριζόταν συλλογικά η Κομισιόν, συνολικού ποσού 80 δισ. ευρώ, και θα εκταμιεύονταν στο διάστημα από τον Μάιο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2013. Η Γερμανία έβαλε το μεγαλύτερο μερίδιο από οποιοδήποτε κράτος-μέλος της ευρωζώνης, δεσμευόμενη να προσφέρει έως 22 δισ. ευρώ. Όμως, σε αντίθεση με άλλα κράτη-μέλη, που χρηματοδότησαν άμεσα τα ελληνικά δάνεια, η Γερμανία ανέθεσε την πιστωτική γραμμή στην κρατική της αναπτυξιακή τράπεζα, KfW. Μαζί με την ευρωζώνη, το ΔΝΤ έβαλε επιπλέον 30 δισ. ευρώ, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας stand-by.

Αν και ο αρχικός σχεδιασμός δεν ήταν ιδανικός, αναφέρεται στο βιβλίο του ESM, η ευρωζώνη και οι σύμμαχοί της ενώθηκαν προκειμένου να προστατεύσουν τη νομισματική ένωση. Ο Maarten Verwey (σ.σ. ανώτατος αξιωματούχος του ολλανδικού υπουργείου Οικονομικών την περίοδο εκείνη, ο οποίος μετακόμισε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2011) αναφέρει πως «η ιδέα πίσω από τον μηχανισμό δανειακής διευκόλυνσης της Ελλάδας (Greek Loan Facility - GLF) ήταν πως θα κάνουμε κάτι για την Ελλάδα τώρα, γρήγορα. Διότι ο κόσμος φοβόταν πως θα υπήρχε μετάσταση, αν δεν αναλαμβάναμε δράση. Φοβούνταν ιδιαίτερα τη μετάσταση μέσω του χρηματοοικονομικού καναλιού, μέσω της έκθεσης των τραπεζών στην Ελλάδα -σε χώρες εκτός Ελλάδας-, άρα κάτι έπρεπε να γίνει».

Το δεύτερο δάνειο διάσωσης

Με τον πρώην αντιπρόεδρο της ΕΚΤ, Λουκά Παπαδήμο, να έχει οριστεί ως προσωρινός πρωθυπουργός της Ελλάδας τον Νοέμβριο του 2011, η χώρα άρχισε γρήγορα να ετοιμάζεται για ένα δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης. Πρώτη στην ατζέντα ήταν η προτεινόμενη ανταλλαγή χρέους του ιδιωτικού τομέα. Προσπάθεια που είχε γίνει στα τέλη του 2011, ώστε να υπάρξει κάποια συμφωνία, είχε καταρρεύσει, άρα οι διαπραγματεύσεις έπρεπε να ξεκινήσουν και πάλι σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Στις 9 Μαρτίου, ξεκίνησε η συμφωνία ανταλλαγής του χρέους του ιδιωτικού τομέα ή PSI. Οι απομειώσεις προχώρησαν σε «εθελοντική» βάση, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να γλιτώσει την άτακτη χρεοκοπία και την αλυσιδωτή αντίδραση οικονομικών επιπτώσεων που θα τη συνόδευαν. Οι επενδυτές που συμμετείχαν, αποδέχθηκαν απομείωση 53,5% στο αρχικό ποσό των υφιστάμενων ομολόγων τους, με αντάλλαγμα ένα πακέτο νέων ελληνικών ομολόγων, βραχυπρόθεσμων τίτλων του EFSF και επιπλέον τίτλων που συνδέονταν με τον ρυθμό ανάπτυξης της Ελλάδας.

Από τα συνολικού ύψους 206 δισ. ευρώ ομολόγων που μπορούσαν να ενταχθούν στο PSI, έγινε ανταλλαγή ομολόγων περίπου 199 δισ. ευρώ, ή του 96,9%, ξεπερνώντας άνετα το ελάχιστο όριο του 75% που απαιτούνταν προκειμένου να προχωρήσει το εγχείρημα.

Στη συνέχεια, στο βιβλίο του ESM γίνεται αναφορά στις εκλογές του 2015 και στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Στις 25 Ιανουαρίου του 2015 διενεργήθηκαν βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, με τον Αντώνη Σαμαρά να εκπροσωπεί τόσο τη συνέχεια όσο και την περαιτέρω λιτότητα, και τον ΣΥΡΙΖΑ τη ρήξη με το παλιό και την αντίσταση στις περαιτέρω περικοπές δαπανών. Καθώς τελείωνε ο χρόνος για το δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης το 2015, η Ελλάδα και η ευρωζώνη ήρθαν αντιμέτωπες με τη μεγαλύτερη μέχρι τότε δοκιμασία τους.

Στο χείλος του γκρεμού

Οι Έλληνες ψηφοφόροι, δυσφορώντας για τις περικοπές σε μισθούς και συντάξεις που απαιτούσε η τρόικα, επιδίωξαν την αλλαγή, μέσω του ΣΥΡΙΖΑ, του κόμματος που ηγούνταν ο χαρισματικός νεοφερμένος Αλέξης Τσίπρας. Στις 26 Ιανουαρίου του 2015, έγινε πρωθυπουργός, ενώ απέμενε ένας μήνας για να λήξει το δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης και δεν διαφαινόταν καμία προοπτική συμφωνίας για την τελική αξιολόγηση.

Αντί να πέσει με τα μούτρα στις διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές, όμως, ο Τσίπρας «ζύγισε» τις επιλογές του. Το Eurogroup αντιλήφθηκε πως η νέα κυβέρνηση θα χρειαζόταν χρόνο για να βρει μια στρατηγική.  Όμως ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν αρχικά ακάθεκτος πως δεν θα ζητούσε παράταση του υφιστάμενου προγράμματος διάσωσης, δεδομένου ότι όλο το θέμα της προεκλογικής του εκστρατείας ήταν η αποβολή της τρόικας…

Η νέα κυβέρνηση έκανε μια καλόπιστη προσπάθεια να αντανακλά την αγανάκτηση των Ελλήνων ψηφοφόρων για τις επιπτώσεις των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής, σύμφωνα με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, έναν από τους βασικούς διαπραγματευτές του Τσίπρα, ο οποίος έγινε υπουργός Οικονομικών στα μέσα του 2015.

«Νομίζω πως η ελληνική κυβέρνηση τους πρώτους έξι μήνες προσπάθησε να αλλάξει την ατζέντα -πραγματικά πίστευαν πως δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη λαϊκή ψήφο που έλεγε πως χρειαζόμασταν αλλαγή κατεύθυνσης και προσπάθησαν να το εξηγήσουν αυτό στους Ευρωπαίους», είπε ο κ. Τσακαλώτος. «Άξιζε μια προσπάθεια για αλλαγή. Δημιούργησε πολλά ζητήματα. Πολλά από τα ζητήματα που θέσαμε τους πρώτους έξι μήνες συζητιούνται τώρα πολύ σοβαρά».

Την Κυριακή 28 Ιουνίου, η Ελλάδα ανακοίνωσε πως θα επέβαλε περιορισμό στη διακίνηση κεφαλαίων και τραπεζική αργία με το άνοιγμα των αγορών τη Δευτέρα. Την επόμενη ημέρα, την Τρίτη, έληξε το δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης, βάζοντας τέλος στην όποια προοπτική περαιτέρω δανεισμού από τον EFSF. Η Ελλάδα έχασε μια πληρωμή προς το ΔΝΤ, το Eurogroup ήταν ανυποχώρητο, και οι Έλληνες πολίτες πέρασαν μια δύσκολη εβδομάδα κατά την οποία δεν είχαν καμία πρόσβαση στις τράπεζές τους και καμία προοπτική για διεθνή βοήθεια.

«Τα capital controls ήταν ένα μέτρο για την κρίση» επισήμανε ο διευθυντής του ESM, Klaus Regling. «Δεν θα έπρεπε να συμβούν σε μια νομισματική ένωση, αν και αυτή ήταν η δεύτερη φορά -επιβλήθηκαν επίσης στην Κύπρο το 2013. Ωστόσο, και πάλι ήταν ένα σοκ. Θα ήταν καλύτερα να μην περιέλθουμε σε κατάσταση όπου αυτό γίνεται αναπόφευκτο. Όμως, δεδομένου του πού βρισκόταν η Ελλάδα, δεν υπήρχε επιλογή».

Στις 5 Ιουλίου έγινε το δημοψήφισμα, υπενθυμίζει στο βιβλίο του ο ESM. Η οργή του λαού ήταν ξεκάθαρη: οι Έλληνες ψηφοφόροι ψήφισαν με 61% έναντι 39% να αποκηρύξουν τους διεθνείς πιστωτές και να διαμαρτυρηθούν για τις δυσκολίες που είχαν υποστεί από τότε που αποκαλύφθηκε η έκταση των δημοσιονομικών προβλημάτων της ελληνικής κυβέρνησης.

Στις 8 Ιουλίου, ο Τσίπρας επιδίωξε ένα νέο πρόγραμμα από τον ESM. Έχοντας δώσει φωνή στη λαϊκή δυσαρέσκεια για την κατάσταση της οικονομίας και τις στερήσεις που προέκυψαν από τα πέντε χρόνια περικοπής δαπανών, ο Έλληνας πρωθυπουργός άδραξε την ευκαιρία για μια καινούρια αρχή. Μία ημέρα αφότου ζήτησε βοήθεια, η Ελλάδα υπέβαλε νέα σχέδια μεταρρυθμίσεων που θα συνδέονταν με ένα τρίτο πρόγραμμα διάσωσης. Είχε έρθει η ώρα για αλλαγή σελίδας.

Γυρίζοντας σελίδα

Όταν το πρόγραμμα έληξε επισήμως στις 20 Αυγούστου του 2018, η Ελλάδα προβλεπόταν να έχει μετρητά ύψους 24 δισ. ευρώ, αρκετά για να καλύψουν τις χρηματοδοτικές ανάγκες της κυβέρνησης για περίπου 22 μήνες -και για να δώσουν περισσότερο χρόνο στην κυβέρνηση να καλλιεργήσει την εμπιστοσύνη των αγορών.

Κατά τη διάρκεια του τριετούς προγράμματος, η Ελλάδα δανείστηκε 61,9 δισ. ευρώ από τον ESM, ποσό πολύ χαμηλότερο από το ανώτατο όριο των 86 δισ. ευρώ που είχε εγκρίνει το Συμβούλιο των Διοικητών του ESM. Σε συνδυασμό με την προηγούμενη στήριξη των 52,9 δισ. ευρώ από το GLF και των 141,8 δισ. ευρώ από τον EFSF, συν των 32,1 δισ. ευρώ της παράλληλης στήριξης από το ΔΝΤ, η Ελλάδα έλαβε έκτακτα δάνεια ύψους 289 δισ. ευρώ σε διάστημα οκτώ ετών, ποσό πρωτοφανές στη σύγχρονη οικονομική ιστορία, γράφει στο βιβλίο του ο ESM.

Σε ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 11 Σεπτεμβρίου του 2018, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας είπε πως «Η Ελλάδα είναι μια διαφορετική χώρα». «Σήμερα στεκόμαστε στα πόδια μας για μια ακόμα φορά και ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία. Ξεφύγαμε από το σπιράλ της ύφεσης και επαναφέραμε την οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης».

 

* Δείτε όλη την έκδοση στη στήλη Συνοδευτικό Υλικό.

ΣΧΟΛΙΑ ΧΡΗΣΤΩΝ

blog comments powered by Disqus
v