Η επόμενη μέρα του Αναπτυξιακού Νόμου: Βελτιώσεις, ευελιξία και έμφαση στη μεταποίηση

Ο Αναπτυξιακός Νόμος αποτελεί τον βασικό θεσμικό μηχανισμό παροχής κρατικών ενισχύσεων προς τον ιδιωτικό τομέα και πυλώνα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.

Η σημασία του επιβεβαιώνεται από την ιστορική του διαδρομή, η οποία ξεκινά ήδη από τη δεκαετία του 1950 και εξελίσσεται έως σήμερα, με συνεχείς τροποποιήσεις και νέες εκδόσεις που ανταποκρίνονται στα εκάστοτε οικονομικά και ευρωπαϊκά δεδομένα.

Ιστορική Αναδρομή

• 1950s – Πρώιμες μορφές επενδυτικών κινήτρων
• Ν. 4171/1961 – Προσέφερε φορολογικά και χρηματοδοτικά κίνητρα κυρίως σε βιομηχανικές επενδύσεις.
• Ν. 849/1978 – Ουσιαστική έναρξη του σύγχρονου πλαισίου. Θεωρείται από τους πρώτους νόμους με πιο σαφές και οργανωμένο πλαίσιο για την παροχή αναπτυξιακών ενισχύσεων. Παρείχε επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές και δάνεια για βιομηχανικές και άλλες παραγωγικές επενδύσεις.
• Ν. 1262/1982 – Εισήγαγε καινοτόμες διατάξεις για τη στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων, δίνοντας έμφαση και σε περιφερειακές ενισχύσεις. Εναρμονισμένος με τις περιφερειακές πολιτικές της τότε ΕΟΚ.
• Ν. 1892/1990 – Σημαντική μεταρρύθμιση που αύξησε την έμφαση στη διαφάνεια και την αξιολόγηση των επενδυτικών σχεδίων. Εισήγαγε σαφέστερα κριτήρια επιλεξιμότητας και ελέγχου.
• Ν. 2601/1998 – Ενίσχυσε τη χρήση του De Minimis και την εναρμόνιση με το τότε ισχύον κοινοτικό πλαίσιο ενισχύσεων. Δόθηκε έμφαση σε συγκεκριμένους τομείς, όπως ο τουρισμός και η πληροφορική.
• Ν. 3299/2004 – Θεωρείται ένα από τα πλέον θεμελιώδη νομοθετήματα της εποχής για την προσέλκυση επενδύσεων. Ενσωμάτωσε διατάξεις για μεγάλες επενδύσεις, ενώ ενοποίησε και απλοποίησε τα κίνητρα, με στοχευμένα καθεστώτα και ευρύτερο φάσμα επιλέξιμων δραστηριοτήτων.
• Ν. 3908/2011 – Εναρμονίστηκε περισσότερο με τον Γενικό Απαλλακτικό Κανονισμό περί κρατικών ενισχύσεων (ΓΑΚ 800/2008) της ΕΕ. Εισήγαγε το εργαλείο των σταθερών φορολογικών συντελεστών και των λειτουργικών ενισχύσεων.
• Ν. 4399/2016 – Ολοκληρωμένος νόμος, με νέα καθεστώτα ενισχύσεων, όπου ενσωμάτωσε πλήρως τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις του ΓΑΚ 651/2014.
• Ν. 4887/2022 – Ισχύων Αναπτυξιακός Νόμος με ευρύτερη εφαρμογή του ΓΑΚ 651/2014.

Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» και Αναπτυξιακός Νόμος

Μετά την πανδημία ήρθε στη ζωή μας το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», το οποίο βασίζεται σε ευρωπαϊκούς πόρους ύψους €36 δισ., προκειμένου να στηρίξει την εύθραυστη οικονομία μετά την περίοδο Covid-19.

H όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απορρόφηση των πόρων μέχρι τη λήξη τους (Αύγουστος 2026) είναι μέγιστης προτεραιότητας, ώστε να μην χαθούν ευρωπαϊκά κονδύλια που σκοπό έχουν να κινητοποιήσουν ταχύτερα ιδιωτικές επενδύσεις (με πράσινο ή/και ψηφιακό αποτύπωμα) μέσω των τραπεζών, με την παροχή χαμηλότοκων δανείων με κρατική ενίσχυση, εν αντιθέσει με τον περισσότερο απαιτητικό και γραφειοκρατικό Αναπτυξιακό Νόμο.

Η ταχύτητα και η ευελιξία σε εγκρίσεις και εκταμιεύσεις των δανείων ΤΑΑ, το φίλτρο βιωσιμότητας και η ενίσχυση due diligence μέσω των Τραπεζών, προτιμήθηκε από τον Αναπτυξιακό Νόμο, ο οποίος είναι πιο χρονοβόρος, με γραφειοκρατικά βήματα αξιολόγησης, έγκρισης, ελέγχων και πληρωμών.

Ταυτόχρονα, η χώρα διαθέτει περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) και έτσι υπήρξε μια κατεύθυνση για ανακατανομή των κονδυλίων για παροχή ενισχύσεων και μείωση της δημοσιονομικής επιβάρυνσης. Για αυτό και από τον Αναπτυξιακό Νόμο 4887/2022 προκηρύχθηκαν μόνο 4 Καθεστώτα από τα συνολικά 13.

Εστίαση στη μεταποίηση

Πρόσφατα τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση αρχές Μαΐου η τροποποίηση του Αναπτυξιακού Νόμου 4887/2022, με σκοπό την βελτίωση της αποδοτικότητάς του, την διόρθωση ορισμένων παθογενειών και δίνοντας έμφαση στον κλάδο της μεταποίησης. Αντανακλά μια στρατηγική στροφή στην οικονομική πολιτική, με στόχο την αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου της χώρας και την αντιμετώπιση μακροοικονομικών αδυναμιών, κυρίως στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο είναι ελλειμματικό.

Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), το 2024, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε επιδείνωση περίπου κατά €1,2 δισ. σε σχέση με το 2023 και διαμορφώθηκε σε €15,2 δισ. Η μεταβολή αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη πορεία υψηλών ελλειμμάτων που καταγράφονται τα τελευταία έτη, λόγω της διαχρονικής εξάρτησης της οικονομίας από εισαγωγές.

Επιπλέον, το έλλειμμα του ισοζυγίου αγαθών διευρύνθηκε, καθώς καταγράφηκε μείωση των εξαγωγών με ταυτόχρονη αύξηση των εισαγωγών το ίδιο διάστημα. Το 2022 και 2023 καταγράφηκε έλλειμμα >8% του ΑΕΠ, λόγω υψηλών εισαγωγών ενέργειας, καταναλωτικών αγαθών και χαμηλής μεταποιητικής εξαγωγικής βάσης.

Το διαρκές έλλειμμα στο ισοζύγιο οδηγεί σε μεγάλες χρηματοδοτικές ανάγκες, που καθιστούν την οικονομία ευάλωτη και μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένα επιτόκια και πιέσεις στην εθνική νομισματική πολιτική, ενώ σε περιόδους διακύμανσης των διεθνών τιμών ενέργειας, η υψηλή εξάρτηση από τις εισαγωγές, αυξάνουν το κόστος παραγωγής και επιβαρύνουν το εμπορικό ισοζύγιο. Συνεπώς, η αύξηση των εξαγωγών μεταποίησης είναι βασικό μέσο περιορισμού του ελλείμματος.

Πίνακας: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και αγαθών (σε δισ. ευρώ)

Πηγή: Έκθεση Διοικητή Τράπεζας της Ελλάδος 2024

Η ελληνική οικονομία παραδοσιακά βασίζεται στην κατανάλωση, τον τουρισμό και σε υπηρεσίες χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, η μεταποίηση συμμετέχει μόνο κατά ~9% στο ΑΕΠ, έναντι >15% που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ, και υπό αυτό το πρίσμα, ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι να φτάσει το 15% του ΑΕΠ μέχρι το 2030. Ομοίως και για τον διευρυμένο κλάδο της βιομηχανίας όπου από ~14,4% συμμετοχή στο ΑΕΠ, ο στόχος είναι να φτάσει το 20% έως το 2030.

Το σημερινό μοντέλο παρουσιάζει χαμηλή εξωστρέφεια και είναι ευάλωτο σε εξωγενείς κρίσεις (π.χ. COVID, ενεργειακή κρίση, γεωπολιτικές αναταραχές, τουριστικές υφέσεις). Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι πρέπει να αγνοήσουμε τον τουριστικό κλάδο με την μεγαλύτερη συμμετοχή στο ΑΕΠ της χώρας και του μέχρι σήμερα βασικού μοχλού της οικονομίας μας.

Μακροπρόθεσμος στόχος της Πολιτείας και των παραγωγικών φορέων είναι η μείωση εμπορικού ελλείμματος, η αντικατάσταση εισαγωγών με εγχώρια παραγωγή, η αύξηση των εξαγωγών, η παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας σε σχέση με τον διεθνή ανταγωνισμό, η βελτίωση της τεχνολογίας και καινοτομίας, οι σταθερές θέσεις εργασίας, η διατήρηση της δημοσιονομικής σταθερότητας, η περιφερειακή ανάπτυξη σε λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές και η παραγωγική ανασυγκρότηση.

Τροποποίηση Αναπτυξιακού Νόμου 4887/2022

Στις 28 Μαΐου 2025, το Ελληνικό Κοινοβούλιο ενέκρινε την τροποποίηση του Αναπτυξιακού Νόμου και στις 2 Ιουνίου 2025 δημοσιεύτηκε το σχετικό ΦΕΚ 5203/2025. Ένας νόμος, ο οποίος φέρει αρκετές βελτιώσεις σε σχέση με τον αρχικό. Σύμφωνα με αξιωματούχους του Υπουργείου Ανάπτυξης, ο τροποποιημένος αναπτυξιακός νόμος προβλέπει ενισχύσεις περίπου €1 δισ. για την διετία 2025-2026, δίνοντας προτεραιότητα στην μεταποίηση, τις μεγάλες επενδύσεις και τις περιοχές ειδικής ενίσχυσης (αναβάθμιση παραμεθόριων περιοχών, ζώνες απολιγνιτοποίησης, περιοχές που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές και υποβαθμισμένων περιοχών της χώρας). Αυτά θα είναι και τα 3 πρώτα καθεστώτα που θα προκηρυχθούν μέσα στο αμέσως επόμενο διάστημα.

Θεσπίζονται 12 καθεστώτα αντί των αρχικά 13 που αφορούν τομείς όπως οι σύγχρονες τεχνολογίες, η πράσινη μετάβαση, η μεταποίηση και εφοδιαστική αλυσίδα, ο τουρισμός και οι εναλλακτικές μορφές του, η αγροδιατροφή κ.α.. Οι σημαντικότερες αλλαγές που φέρει η τροποποίηση του νόμου είναι:

* Η προκήρυξη των καθεστώτων θα εκδίδεται το 1ο και το 3ο τρίμηνο κάθε έτους. Θα υπάρχει δηλαδή ένα σαφές χρονοδιάγραμμα προς τους επενδυτές για την υποβολή των επενδυτικών τους σχεδίων.

* Κάθε φορέας θα μπορεί να υποβάλει αίτηση υπαγωγής του ίδιου επενδυτικού σχεδίου σε περισσότερα καθεστώτα ενίσχυσης. Με την υπαγωγή του επενδυτικού σχεδίου στον οριστικό πίνακα ενός καθεστώτος αυτοδίκαια θα απορρίπτονται όλες οι υπόλοιπες αιτήσεις υπαγωγής για το εν λόγω επενδυτικό σχέδιο.

* Αύξηση του μέγιστου κατ’ έτος ποσοστού λήψης της φορολογικής απαλλαγής, από 1/3 αυξάνεται σε 1/2 του συνολικού εγκεκριμένου ποσού.
* Ενσωμάτωση περισσοτέρων άρθρων του Γενικού Απαλλακτικού Κανονισμού 651/2014.

* Δυνατότητα λήψης κρατικής ενίσχυσης με την μορφή επιχορήγησης και για τις μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (στον αρχικό νόμο τη δυνατότητα αυτή την είχαν μόνο οι μικρές επιχειρήσεις).

* Η αξιολόγηση θα είναι πλέον μόνο συγκριτική, δίνοντας έτσι έμφαση σε ώριμα επενδυτικά σχέδια με μεγαλύτερη βαθμολογία και όχι σε αυτά που υποβλήθηκαν με χρονική προτεραιότητα.

* Θεσπίζεται το κίνητρο της ταχείας αδειοδότησης, μόνο για τα καθεστώτα Περιοχών Ειδικής Ενίσχυσης και Μεγάλων Επενδύσεων. Κάθε απαιτούμενη άδεια ή έγκριση για την εκτέλεση έργων, την εγκατάσταση ή τη λειτουργία επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένων των χωροταξικών αδειών, θα εκδίδεται εντός 2 μηνών από την Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακών Νόμων, ενώ για την έκδοση ΑΕΠΟ ακολουθούνται τα προβλεπόμενα στα άρθρα 3 και 9 του Ν.4864/2021 «Στρατηγικές Επενδύσεις».

* Το συνολικό ποσό ενίσχυσης ανά υποβαλλόμενο επενδυτικό σχέδιο δεν μπορεί να υπερβεί το ποσό των €20 εκατ. Οι παρεχόμενες σε κάθε φορέα ενισχύσεις δεν μπορεί να υπερβούν σωρευτικά τα €20 εκατ. για μεμονωμένη επιχείρηση και τα €50 εκατ. για όμιλο επιχειρήσεων. Επιπλέον, προβλέπεται προσαύξηση κατά 50% εάν η ενίσχυση δοθεί υπό μορφή φορολογικής απαλλαγής.

* Εντός 30 ημερών από την έκδοση οριστικού πίνακα κατάταξης, ο φορέας του επενδυτικού σχεδίου υποβάλλει επικαιροποιημένα πιστοποιητικά δικαστικής φερεγγυότητας, φορολογικής και ασφαλιστικής ενημερότητας και λοιπά έγγραφα.

* Οι εγκρίσεις των επενδυτικών σχεδίων που θα υποβάλλουν οι επιχειρήσεις, θα εγκρίνονται με ταχείς διαδικασίες μέσα σε διάστημα 90 ημερών από την υποβολή της αίτησης μέσω πλήρους ψηφιοποιημένου συστήματος αξιολόγησης.

* Ανάκληση απόφασης υπαγωγής για επενδυτικά σχέδια των οποίων δεν έχει υλοποιηθεί το 10% του επιλέξιμου κόστους επένδυσης μέσα σε 24 μήνες από την δημοσίευση της περίληψης απόφασης υπαγωγής, ώστε να μην στοιβάζονται ανώριμα επενδυτικά σχέδια, στερώντας πόρους από τα ώριμα. Το ζήτημα που προκύπτει είναι τι θα γίνεται με τις περιπτώσεις όπου το Δημόσιο καθυστερήσει να εκδώσει τις σχετικές άδειες για την υλοποίηση ενός έργου.

*  Για ορισμένα καθεστώτα, όπως στις Περιοχές Ειδικής Ενίσχυσης (βόρεια σύνορα της χώρας, κατά κεφαλήν ΑΕΠ <70%, πληθυσμιακή συρρίκνωση, ζώνες απολιγνιτοποίησης, περιοχές που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές, νησιά με πληθυσμό κάτω των 3.100 κατοίκων) δεν προϋποθέτει την υλοποίηση αρχικής επένδυσης, ενώ οι περιφερειακές ενισχύσεις δύναται να χορηγούνται έως το ανώτατο όριο του Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων.

* Επιπλέον, θεσπίζεται η δυνατότητα χορήγησης δανείων με εγγύηση ή ενίσχυση από την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (HDB) σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις που εντάσσονται στο καθεστώς μεγάλων επενδύσεων.

* Τέλος, θεσπίζεται η τήρηση της αρχής «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης στο περιβάλλον», σύμφωνα με το άρθρο 17 του Κανονισμού (ΕΕ) 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2020, όπως ισχύει για τα έργα που υποβάλλονται στο ΤΑΑ για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με το Υπουργείο Ανάπτυξης, προχωρά η ανάκτηση περίπου €500 εκατ. από ανεκτέλεστα έργα προηγούμενων αναπτυξιακών νόμων (2004, 2011) 1.410 επενδυτικών σχεδίων που έλαβαν προκαταβολές, ενώ εξετάζονται και αντίστοιχες περιπτώσεις του 2016, προκειμένου να απελευθερωθούν επιπλέον πόροι για αναπτυξιακούς σκοπούς.

Συμπέρασμα

Ο Αναπτυξιακός Νόμος εξακολουθεί να αποτελεί το διαχρονικό βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο των επιχειρήσεων. Η τροποποίησή του εισάγει ένα σύνολο θεσμικών παρεμβάσεων που διαφοροποιούν τον τρόπο ενίσχυσης των ιδιωτικών επενδύσεων, ώστε η χώρα μας να θεμελιώσει ένα νέο παραγωγικό υπόδειγμα που θα είναι εξωστρεφές, ανθεκτικό στις διεθνείς εξελίξεις και καινοτόμο.

Τα δάνεια του ΤΑΑ έχουν χρονικό ορίζοντα μέχρι το καλοκαίρι του 2026 και o τροποποιημένος Αναπτυξιακός Νόμος αναμένεται να δράσει ουσιαστικά και συμπληρωματικά προς την υλοποίηση των στόχων. Το νέο πλαίσιο μεταβάλλει παραμέτρους όπως η διαδικασία αξιολόγησης, τα κριτήρια ενίσχυσης, το χρονοδιάγραμμα προκηρύξεων και η στόχευση των τομέων παρέμβασης.

Η στόχευση αυτή σχετίζεται με την επιδίωξη βελτίωσης του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, της χαμηλής προστιθέμενης αξίας της οικονομίας, την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την μακροοικονομική σταθερότητα και την ανάγκη δημιουργίας ποιοτικών επενδύσεων και θέσεων εργασίας.

* Senior Manager | Government Grants, Credits & Incentives | Tax & Legal | Deloitte