Πράσινο φως στο SAFE: €150 δισ. για την ευρωπαϊκή άμυνα, ο ρόλος της Τουρκίας

Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ψήφισαν σήμερα Τρίτη υπέρ της έγκρισης του προγράμματος δανεισμού SAFE (Security for Action for Europe), με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να αντλεί έως €150 δισεκατομμύρια από τις κεφαλαιαγορές για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων του μπλοκ.

«Εξαιρετικοί καιροί απαιτούν εξαιρετικά μέτρα. Χαιρετίζω τη σημερινή συμφωνία για το SAFE, το εργαλείο μας για τη χρηματοδότηση της αμυντικής βιομηχανικής ετοιμότητας, ως ένα κρίσιμο βήμα προς τα εμπρός. Η Ευρώπη πρέπει τώρα να αναλάβει μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τη δική της ασφάλεια και άμυνα. Με το SAFE, δεν επενδύουμε μόνο σε προηγμένες ικανότητες για την Ένωσή μας, για την Ουκρανία και για ολόκληρη την ήπειρο· ενισχύουμε επίσης τη βάση της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Τα κεφάλαια θα διανεμηθούν στα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη της ΕΕ κατόπιν αιτήματος, για επενδύσεις σε αεράμυνα, drones, στρατηγικές υποδομές και άλλους βασικούς τομείς άμυνας.

Οπως σημειώνει η ανακοίνωση της Κομισιόν, το κόστος εξαρτημάτων που προέρχονται εκτός της Ένωσης, των κρατών της ευρωπαϊκής ζώνης ελεύθερου εμπορίου (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία) και της Ουκρανίας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το 35% του εκτιμώμενου κόστους των εξαρτημάτων του τελικού προϊόντος, ενισχύοντας την αρχή «δαπανώ ευρωπαϊκά», σύμφωνα με τη συμφωνία.

Το SAFE θα επιτρέψει επίσης στις υπό ένταξη χώρες, στις υποψήφιες χώρες, στις δυνάμει υποψήφιες χώρες και στις χώρες που έχουν υπογράψει εταιρικές σχέσεις ασφάλειας και άμυνας με την ΕΕ να συμμετάσχουν σε κοινές προμήθειες και να συμβάλουν στη συνολική ζήτηση.

Μπορούν επίσης να διαπραγματευτούν συγκεκριμένες, αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες σχετικά με τη συμμετοχή των αντίστοιχων βιομηχανιών τους σε τέτοιες προμήθειες.

Χωρίς αναφορά στην Τουρκία

Στο κείμενο δεν γίνεται ευθεία αναφορά στην Τουρκία, ενώ αρκετά κράτη μέλη με προεξάρχουσα τη Γερμανία δεν επιθυμούσε διατύπωση εξαίρεσης της Άγκυρας, επισημαίνει η Deutsche Welle.

Από την ελληνική πλευρά ζητήθηκε από την Κομισιόν να υπάρξει συμπληρωματική δήλωση που επισυνάφθηκε στα πρακτικά του Coreper, την περασμένη Τετάρτη και όπου δεσμεύεται για χρήση του άρθρου 212 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ένωσης, βάσει του οποίου «οι συμφωνίες οικονομικού, χρηματοδοτικού και τεχνικού περιεχομένου της Ενωσης με τους υποψήφιους εταίρους αποφασίζονται με ομοφωνία».

Επιπλέον, η Αθήνα κατέθεσε εθνική δήλωση όπου εκφράζει την πεποίθηση ότι «η Κομισιόν και οι εταίροι θα σεβαστούν τις θεμελιώδεις αρχές σε όλα τα στάδια της εφαρμογής του Safe» και πως οι συμπεφωνημένες διατάξεις και ρυθμίσεις του μηχανισμού δεν θα αποτελέσουν «προηγούμενο» για μελλοντικά αμυντικά προγράμματα της Ευρώπης.

Στο κείμενο του κανονισμού διατυπώνεται πάντως σαφώς και οριζοντίως ότι η συμμετοχή τρίτης χώρας δεν πρέπει να απειλεί τα συμφέροντα της Ε.Ε. και των κρατών-μελών της. Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή της Τουρκίας δεν αποκλείεται από δυνάμει μελλοντικές διμερείς ή πολυμερείς συνεργασίες. Αδιευκρίνιστες παραμένουν εξάλλου οι τελευταίες, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες «παράθυρο» συμμετοχής τουρκικών αμυντικών εταιρειών θα δοθεί μέσω κοινοπραξιών και σχετικών συμφωνιών μετόχων.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαιρετίζει τη σημερινή συμφωνία στο Συμβούλιο της ΕΕ για το SAFE (Security for Action for Europe). Όπως προτάθηκε στο Σχέδιο «ReArm Europe», η Επιτροπή θα αντλήσει έως και 150 δισεκατομμύρια ευρώ από τις κεφαλαιαγορές, προσφέροντας χρηματοδοτική στήριξη στα κράτη-μέλη της ΕΕ για να ενισχύσουν τις επενδύσεις σε κρίσιμους τομείς άμυνας, όπως η αντιαεροπορική άμυνα, τα drones ή στρατηγικές δυνατότητες υποστήριξης.

Τα κεφάλαια θα αντληθούν από τις κεφαλαιαγορές και θα διατεθούν στα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη κατόπιν αιτήματος, βάσει των επενδυτικών τους σχεδίων για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία. Το SAFE θα ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να δαπανούν και να προμηθεύονται αμυντικά συστήματα από κοινού.

Ως ένα φιλόδοξο αμυντικό εργαλείο, το SAFE θα ενισχύσει τις ευρωπαϊκές αμυντικές ικανότητες, ενώ παράλληλα θα ενδυναμώσει την ανταγωνιστικότητα και τη διαλειτουργικότητα μιας ισχυρής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής βάσης.

Επόμενα βήματα

Τα κράτη-μέλη έχουν πλέον έξι μήνες από την ημερομηνία έναρξης ισχύος του Κανονισμού για να υποβάλουν τα αρχικά εθνικά τους σχέδια, τα οποία θα αξιολογήσει η Επιτροπή. Κατόπιν πρότασης της Επιτροπής, το Συμβούλιο αναμένεται να εγκρίνει εκτελεστικές αποφάσεις, οι οποίες θα περιλαμβάνουν το μέγεθος του δανείου και τυχόν προχρηματοδότηση.

Η προχρηματοδότηση, που μπορεί να φτάσει έως και το 15% του δανείου, θα διασφαλίσει την ταχεία παροχή στήριξης για την κάλυψη των πιο επειγουσών αναγκών, πιθανώς ήδη από το 2025. Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αναφέρουν την πρόοδο της υλοποίησης κατά την υποβολή των αιτημάτων πληρωμής, που μπορεί να γίνονται δύο φορές τον χρόνο. Η τελευταία έγκριση για εκταμιεύσεις μπορεί να πραγματοποιηθεί έως τις 31 Δεκεμβρίου 2030.

Ιστορικό

Τον Μάρτιο του 2025, η Επιτροπή πρότεινε τη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα - Ετοιμότητα 2030 και το Σχέδιο ReArm Europe / Readiness 2030 ως ένα φιλόδοξο πακέτο άμυνας που παρέχει χρηματοοικονομικούς μοχλούς στα κράτη-μέλη της ΕΕ για να ενισχύσουν τις επενδύσεις στις αμυντικές τους δυνατότητες.

Η ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης για σκοπούς άμυνας, μαζί με το δάνειο SAFE, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του Σχεδίου ReArm Europe / Readiness 2030, επιτρέποντας στα κράτη-μέλη να αυξήσουν σημαντικά και γρήγορα τις επενδύσεις τους στην ευρωπαϊκή άμυνα.

Πρόκειται για ένα φιλόδοξο πακέτο άμυνας, που προσφέρει οικονομικά μέσα στα κράτη-μέλη για να προκαλέσουν κύμα επενδύσεων σε αμυντικές δυνατότητες. Στο πλαίσιο του δανείου SAFE, η Επιτροπή θα αντλήσει έως και 150 δισ. ευρώ από τις κεφαλαιαγορές, αξιοποιώντας τη δοκιμασμένη ενιαία προσέγγιση χρηματοδότησης. Ενώ, στο πλαίσιο της εθνικής ρήτρας διαφυγής, τα κράτη-μέλη θα επωφεληθούν από επιπλέον δημοσιονομικό χώρο για αμυντικές δαπάνες, οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ εξακολουθούν να ισχύουν πλήρως. Τυχόν παρεκκλίσεις από τις εγκεκριμένες καθαρές διαδρομές δαπανών, πέραν των καθορισμένων εξαιρέσεων, θα παρακολουθούνται σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1263 για ολόκληρη την περίοδο ενεργοποίησης.

Το κόστος εξαρτημάτων που προέρχονται εκτός της Ένωσης, των κρατών της ευρωπαϊκής ζώνης ελεύθερου εμπορίου (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία) και της Ουκρανίας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το 35% του εκτιμώμενου κόστους των εξαρτημάτων του τελικού προϊόντος, ενισχύοντας την αρχή «δαπανώ ευρωπαϊκά», σύμφωνα με τη συμφωνία.

Το SAFE καθορίζει επίσης σαφείς προϋποθέσεις επιλεξιμότητας για αναδόχους και υπεργολάβους, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις εξυπηρετούν τα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ένωσης και ενισχύουν την Ευρωπαϊκή Τεχνολογική και Βιομηχανική Βάση Άμυνας (EDTIB).