Η μη δημιουργική καταστροφή και τα ζόμπι

Με βάση τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ελλάδα είχε τη δεύτερη βαθύτερη ύφεση ανάμεσα στις 27 χώρες της ΕΕ το 2020, λόγω κυρίως της πανδημίας παρά τη μεγάλη δημοσιονομική ώθηση όπως μαρτυρά το πρωτογενές έλλειμμα του 7% προς το ΑΕΠ. Επιπλέον, η χώρα μας θα έχει τη χειρότερη επίδοση σωρευτικά τη διετία 2020-2021 παρά την αναμενόμενη ανάκαμψη της οικονομίας τη φετινή χρονιά, αν οι εκτιμήσεις της Κομισιόν είναι σωστές. Το πλέγμα των μέτρων στήριξης έχει συμβάλει αποφασιστικά στη διατήρηση της ανεργίας σε σταθερά επίπεδα παρά τη συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 10% περίπου πέρυσι. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες επιδόσεις στην ΕΕ. 

Όμως, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα διατηρηθεί, όταν αναπόφευκτα αρχίσει η άρση των μέτρων στήριξης. Το πιθανότερο είναι να αυξηθεί η ανεργία και να κλείσουν αρκετές μικρομεσαίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ανάμεσά τους κι εκείνες που αποκαλούμε ζόμπι.

Δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο και προϋπήρχε της πανδημίας. Έρευνα της Διεθνούς Τράπεζας Διακανονισμών (BIS) σε 32.000 εισηγμένες εταιρείες από 14 ανεπτυγμένες οικονομίες που έγινε το 2018 έδειξε ότι το 12% εξ αυτών δεν μπορούσαν να καλύψουν τους τόκους των δανείων τους και επομένως να αποπληρώσουν τα χρεολύσια. Αυτές οι εταιρείες δεν ήταν startups καθώς έπρεπε να έχουν τουλάχιστον 10 χρόνια ζωής.

Ένα χρόνο αργότερα, μια άλλη μελέτη της Bank of America Merrill Lynch κατέληγε σε παρόμοιο συμπέρασμα. Το 13% των εισηγμένων εταιρειών σε ανεπτυγμένες χώρες δεν μπορούσαν να καλύψουν τους τόκους. Γι’ αυτό είτε δανείζονταν περισσότερα λεφτά για να αποπληρώσουν προηγούμενα δάνεια -κάτι που θυμίζει τις τακτικές των ελληνικών τραπεζών- είτε εξέδιδαν νέες μετοχές σε ριψοκίνδυνους επενδυτές.

Αντιμέτωπες με πιθανή ζημιά, αρκετές τράπεζες μπαίνουν στον πειρασμό της τακτικής του «επεκτείνω και υποκρίνομαι», ελπίζοντας ότι σ’ ένα χρόνο ή περισσότερο, η εταιρεία θα πληρώνει πλήρως και στην ώρα της. Λογικά, το ποσοστό των εταιρειών-ζόμπι ήταν μεγαλύτερο στην Ελλάδα και θα έγινε ακόμη μεγαλύτερο κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Κι αυτό παρά την προσπάθεια των κρατικών αρχών να κρύψουν το πρόβλημα κάτω από το χαλί, επιδοτώντας δάνεια φυσικών και νομικών προσώπων που δεν τα εξυπηρετούσαν πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία. Όμως, αργά ή γρήγορα, θα έλθει η ώρα των αποφάσεων. 

Αναμφισβήτητα, κανείς δεν θέλει να κλείσει μια επιχείρηση και κόσμος να χάσει τη δουλειά του. Όμως, η διατήρηση των ζόμπι στη ζωή πληγώνει τις υγιείς επιχειρήσεις και την εθνική οικονομία. Η έρευνα της BIS έδειξε ότι οι εταιρείες-ζόμπι μειώνουν την παραγωγικότητα ολόκληρης της οικονομίας.

Τι θα πρέπει να κάνουμε με τα ζόμπι; Από τη μια πλευρά, υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν ότι τα ζόμπι θα πρέπει να αφεθούν να πεθάνουν. Ο καπιταλισμός, λένε, ενσωματώνει τόσο τη δημιουργική καταστροφή του Σουμπέτερ όσο και τη δημιουργία. Επίσης, οι τράπεζες που έδωσαν λεφτά σε αφερέγγυους δανειστές θα πρέπει να υποστούν τις συνέπειες των πράξεών τους και να αντιμετωπίσουν την πειθαρχία της αγοράς για να μην επαναλάβουν τα ίδια λάθη.

Αν το κράτος ρίχνει σωσίβιο διάσωσης κάθε λίγο και λιγάκι, τότε το πιο πιθανό είναι ο ανεύθυνος δανεισμός να συνεχισθεί. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άλλοι που δυσκολεύονται να δουν πως η καταστροφή κεφαλαίου δημιουργεί περισσότερες επενδύσεις στο σημερινό περιβάλλον των σούπερ χαμηλών επιτοκίων.

Οι ένορκοι δεν έχουν βγάλει ακόμη την απόφασή τους σχετικά με το ποια από τις δύο ανωτέρω πολιτικές απέναντι στις εταιρείες-ζόμπι είναι σωστή. Όμως, δεν θα καθυστερούν για πάντα. Η πανδημία θα φτάσει σε κάποιο σημείο στο τέλος της.