Γιατί η ευρωζώνη κινδυνεύει να γίνει... Ιαπωνία

Είναι σίγουρα η πρώτη φορά που στην Ευρώπη μια κεντρική τράπεζα μειώνει τα επιτόκια της τόσο κοντά στο μηδέν. Όμως όπως φαίνεται αυτό δεν είναι αρκετό για να βοηθήσει τη μεγέθυνση της οικονομίας.

Το πραγματικό κόστος του χρήματος για όσους έχουν χρέη (νοικοκυριά και πριν από όλα επιχειρήσεις) ανεβαίνει παρά τη μείωση των επιτοκίων λόγω της μείωσης του πληθωρισμού σε επίπεδα μη συμβατά με τους στόχους της οικονομικής πολιτικής. Έτσι οι συμβουλές της ΕΚΤ προς τις χώρες να μειώσουν τα χρέη τους φαίνεται να βρίσκονται στον αέρα όσο δεν επιτυγχάνεται ο στόχος του πληθωρισμού, όπως αυτός έχει καθοριστεί από την ίδια.

Όλοι γνωρίζουμε ότι δεν ζούμε σε κανονικές συνθήκες. Είναι η πρώτη φορά, εκτός από την περίοδο της κατάρρευσης της Lehman Brothers, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που ο πληθωρισμός μειώνεται με τόσο μεγάλη ταχύτητα. Στις αρχές του 2013 ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη κυμαινόταν γύρω στο 2% σχεδόν σύμφωνα με τον στόχο. Τον Μάρτιο του 2014 το μέγεθός του βρίσκεται στο 0,5%.

Πέντε χώρες-μέλη, η Σλοβακία, η Πορτογαλία, η Ελλάδα, η Κύπρος κι η Ισπανία, βρίσκονται σε αντιπληθωρισμό (παρουσιάζουν αρνητικό πληθωρισμό), ο οποίος προκαλεί μείωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων για τους γνωστούς λόγους. 

Η Ε.Ε. φαίνεται να κινδυνεύει να εισέλθει σε φάση στασιμότητας αλά Ιαπωνία.

Η ΕΚΤ με την ασκούμενη νομισματική πολιτική μείωσε κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών το κόστος του χρήματος κατά 0,5%. Όμως αντίστοιχα ο πληθωρισμός μειώθηκε κατά 1,2% την ίδια περίοδο. Επομένως το πραγματικό κόστος του χρήματος αυξήθηκε. Όπως και την περίοδο της μεγάλης ύφεσης του 1930, αυτές είναι καλές ειδήσεις για όσους ζουν από τις χρηματικές προσόδους, και όλοι γνωρίζουμε ποιοι είναι αυτοί.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ίδιας της ΕΚΤ περίπου στο τέλος του 2016 ο πληθωρισμός θα επανέλθει στο κανονικό του επίπεδο, δηλαδή περίπου στο 2%. Αυτές όμως είναι πολύ κακές ειδήσεις για όσους έχουν δάνεια και επιχειρούν στην πραγματική οικονομία.

Η περίπτωση του δημοσίου χρέους είναι η πιο σημαντική. Οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων παρουσιάζουν μια συνεχή μείωση (η ελληνική κυβέρνηση το αποδίδει στις προόδους της οικονομίας, αλλά πρόκειται για ένα φαινόμενο που συμβαίνει σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης π.χ. στην Ιταλία μειώθηκε από 2,8% το 2013 σε 1,9% σήμερα). Όμως ο αντιπληθωρισμός στη χώρα βρίσκεται στο -1,1% (Φεβρουάριος 2013-2014) αυξάνοντας το πραγματικό κόστος του Δ.Χ. και δημιουργώντας επιπλέον υποχρεώσεις για όσους έχουν χρέη και για να τα εξυπηρετήσουν χρειάζονται επιπλέον προσπάθειες από ό,τι αν ο πληθωρισμός ήταν σε κανονικά επίπεδα σύμφωνα με τους στόχους της ΕΚΤ.

Η εμφάνιση του αντιπληθωρισμού στην ουσία σημαίνει ότι η ΕΚΤ δεν έχει καταφέρει να επιτύχει τον πρώτο (και μοναδικό;) στόχο της: τη διατήρηση των τιμών περίπου στο 2%. Το γεγονός αυτό φαίνεται να έρχεται όλο και περισσότερο σε σύγκρουση με τους κανόνες της νέας ευρωπαϊκής διακυβέρνησης.

Η θεσμοθέτηση ότι οι χώρες που έχουν λόγο χρέους προς ΑΕΠ άνω του 60,0% οφείλουν να μειώνουν το υπερβάλλον χρέος κατά 1/20 κάθε χρόνο (αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει πάντοτε πρωτογενές πλεόνασμα) με τον παρόντα πληθωρισμό καθίσταται σχεδόν αδύνατη. Διότι αυτό σημαίνει ότι απαιτούνται όλο και μεγαλύτερα πρωτογενή πλεονάσματα από αυτά που έχουν υπολογισθεί με το κανονικό ύψος του πληθωρισμού.

Στην αντίθετη περίπτωση, μια αύξηση του πληθωρισμού , όπως γνωρίζουν όλοι όσοι επιχειρούν στην πραγματική οικονομία, θα μείωνε το δημόσιο χρέος, αλλά θα έδινε και σημαντική ώθηση στη μεγέθυνση της οικονομίας. Όλα αυτά είναι γνωστά και αυτονόητα αλλά το γιατί δεν εφαρμόζονται αποτελεί ένα μεγάλο ερώτημα. Η βραχυχρόνια μυωπία είναι σίγουρο ότι θα αποφέρει μακροχρόνια τύφλωση.

Σήμερα στην Ε.Ε. δεν υπάρχει μία στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ όπως τονίσαμε η διολίσθηση προς τον αποπληθωρισμό συνεχίζεται. Σήμερα είναι επιτακτικό, παρά ποτέ, να ληφθούν ισχυρές δράσεις ώστε το τραπεζικό σύστημα να αρχίσει να παίζει τον ρόλο για τον οποίο υπάρχει. Δηλαδή να αποτελέσει αγωγό για ισχυρή ροή πίστωσης, αλλά και να αποφασιστούν μέτρα για την ενίσχυση της ζήτησης στις χώρες της περιφέρειας όπου οι προκλήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν. Οι ήδη αναφερόμενες πρωτοβουλίες της ΕΚΤ για χρήση των λεγόμενων μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής έχω την εντύπωση ότι έχουν ήδη καθυστερήσει.

Ο κ. Ντράγκι είπε την Πέμπτη (3.4.2014) ότι το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ δεσμεύεται, ομόφωνα, να χρησιμοποιήσει και αντισυμβατικά μέτρα «προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την απειλή μιας υπερβολικά παρατεταμένης περιόδου χαμηλού πληθωρισμού».

Τα λεγόμενα μη συμβατικά μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή την αγορά περιουσιακών στοιχείων και την επιβολή αρνητικού επιτοκίου καταθέσεων για τις τράπεζες που τοποθετούν τα χρήματά τους στην ΕΚΤ.

Η αίσθηση από τη συνεδρίαση της ΕΚΤ την Πέμπτη είναι ότι η ΕΚΤ είναι πρόθυμη να περιμένει λίγο ακόμη, αλλά όχι πολύ, προκειμένου να διαπιστώσει αν τον Απρίλιο θα ανακάμψει ο πληθωρισμός από το 0,5% του Μαρτίου.

Ωστόσο, αν τον Μάιο ο πληθωρισμός αποδειχτεί χαμηλότερος από το αναμενόμενο, τότε αυτό θα μπορούσε να ωθήσει την ΕΚΤ να αναλάβει δράση τον Ιούνιο. Ένα συμβατικό μέτρο που θα μπορούσε να λάβει είναι η μείωση του βασικού επιτοκίου στο 0,1%.

Αν, ωστόσο, αποφασίσει να λάβει μη συμβατικά μέτρα, τότε το πιθανότερο είναι να επιβάλει αρνητικά επιτόκια στις τράπεζες που καταθέτουν τα χρήματά τους στην ΕΚΤ και με αυτόν τον τρόπο να αποτρέψει την ανεπιθύμητη ανατίμηση του ευρώ, η οποία συνεισφέρει στον χαμηλό πληθωρισμό.

* Ο κ. Κώστας Μελάς είναι Δρ Οικονομίας, Όμιλος Κοινωνικού - Οικονομικού Προβληματισμού και Πολιτικής Δράσης.