Ποιες ευθύνες έχουν τα μέλη του Δ.Σ. για ζημιές σε τρίτους

Σε σειρά προηγούμενων άρθρων μας, μας απασχόλησε, ήδη, η «ενδοεταιρική» (εσωτερική) ευθύνη εκείνων που διοικούν την ΑΕ -έναντι αυτής- σε περίπτωση παράβασης των καθηκόντων τους. Στο πλαίσιο της ευθύνης αυτής, ασχοληθήκαμε με την άσκηση της εταιρικής αγωγής, με πρωτοβουλία του ΔΣ. Και, σε περίπτωση αδράνειας, άρνησης ή αδυναμίας του, με πρωτοβουλία των μετόχων.

Δεν είναι, όμως, ήσσονος σημασίας και η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος: η «εξωτερική» ευθύνη των διοικητών της ΑΕ (αυτή τη φορά) για την άμεση ζημία μετόχων ή τρίτων εξαιτίας της (παράνομης και υπαίτιας) δράσης τους. Περί αυτής το παρόν.

Γενικές παρατηρήσεις

Με την άσκηση της εταιρικής αγωγής εξυπηρετείται (αποκλειστικά) το συμφέρον της εταιρείας για την αποκατάσταση της ζημίας που η ίδια υπέστη από πταίσμα διοικητικού της οργάνου κατά τη διοίκηση των εταιρικών της υποθέσεων.

Οι διατάξεις του νόμου για τις ΑΕ που σχετίζονται με τις αξιώσεις της εταιρείας έναντι των υπαίτιων για την περιουσιακή της ζημία διοικητών της καθόλου δεν θίγουν την ευθύνη των τελευταίων στην περίπτωση πρόκλησης άμεσης ζημίας σε μετόχους της ή τρίτους. Στην κατηγορία αυτή είναι δυνατό να ενταχθούν εργαζόμενοι, προμηθευτές, πελάτες, εταιρικοί δανειστές καθώς και οι ανταγωνιστές. Η ΑΕ δεν έχει τη δυνατότητα να αποκλείσει μια τέτοια (έναντι τρίτων) ευθύνη των διοικητών της.

Ευθύνη διοικητών και ευθύνη Α.Ε.

Με βάση και όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, η έναντι τρίτων (και μετόχων) ευθύνη εκείνων που διοικούν την ΑΕ πρέπει να αναζητείται και να θεμελιώνεται με νομικές βάσεις εκτός του νόμου για τις ΑΕ. Συνηθέστερη, στην πράξη, είναι η περίπτωση της αποζημιωτικής ευθύνης από αδικοπραξία. Η ευθύνη, ωστόσο, δεν περιορίζεται στους προσωπικά υπευθύνους διοικητές της ΑΕ. Η ευθύνη εκτείνεται, εις ολόκληρον, και εις βάρος της ίδιας της εταιρείας.

Ιδρυση εις ολόκληρον ευθύνης διοικητών και Α.Ε.: Προϋποθέσεις

Για την επίρριψη αποζημιωτικής ευθύνης (εις ολόκληρον και) στην εταιρεία για ζημιογόνα πράξη ή παράλειψη οργάνων της, απαιτείται, καταρχήν, η συνδρομή σειράς προϋποθέσεων.

Ειδικότερα:

1. Ενέργεια (:θετική πράξη ή παράλειψη) προσώπων με (οργανική) εξουσία εκπροσώπησης της εταιρείας (λ.χ. μέλη ΔΣ και υποκατάστατα). Ευθύνη της εταιρείας υπάρχει ακόμη κι εάν το υπαίτιο πρόσωπο έχει, απλώς, αντιπροσωπευτική εξουσία, που δεν πηγάζει από τον νόμο ή το καταστατικό˙ ενδεικτικά: η περίπτωση υψηλόβαθμου υπαλλήλου σε υποκατάστημα.
2. Ύπαρξη «εσωτερικής» αιτιώδους συνάφειας: Η ζημιογόνος ενέργεια θα πρέπει να έλαβε χώρα κατά την εκτέλεση (όχι όμως και επ' ευκαιρία ή εξ αφορμής) των καθηκόντων του εκάστοτε αρμόδιου και υπεύθυνου οργάνου -ακόμα κι αν ενήργησε καθ’ υπέρβαση των καθηκόντων του ή κατά κατάχρηση των εξουσιών του.
3. Τρόπος δράσης που δεν οδηγεί σε δικαιοπρακτική παράβαση (:λ.χ. αθέτηση συμβατικών υποχρεώσεων). Απαιτείται, αντίθετα, πλήρωση των νομικών προϋποθέσεων που γεννούν αποζημιωτική ευθύνη σε βάρος του υπαιτίου.
4. Ύπαρξη «εξωτερικής» αιτιώδους συνάφειας μεταξύ νόμιμου λόγου ευθύνης και προξενηθείσας ζημίας. Η ζημία, με άλλα λόγια, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα πράξεων ή παραλείψεων του αρμόδιου και υπεύθυνου οργάνου.
5. Υπαιτιότητα υπαίτιου προσώπου. Ως προς τη στοιχειοθέτηση ατομικής ευθύνης, απαιτείται το υπαίτιο πρόσωπο να βαρύνεται με υπαιτιότητα (:δόλος ή αμέλεια). Η ίδια η εταιρεία δεν είναι δυνατό να αδικοπρακτεί, αφού η υπαιτιότητα, ως ψυχική κατάσταση, ταιριάζει σε φυσικά πρόσωπα. Επιβαρύνεται αντίθετα -σύμφωνα με τα ανωτέρω- με την αδικοπρακτική ευθύνη των υπαίτιων οργάνων που την εκπροσωπούν.

Δεν αποκλείεται, επιπλέον, η ζημία που έχει υποστεί ο τρίτος να γεννά αξίωση απόδοσης του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Καθώς, όμως, ο πλουτισμός δεν είναι δυνατό να διατηρείται στο πρόσωπο του υπαίτιου φυσικού προσώπου, μια τέτοια αξίωση μόνον κατά της εταιρείας είναι δυνατό να στραφεί.

Εις ολόκληρον ευθύνη του υπαίτιου προσώπου (διοικούντος την ΑΕ) δεν ιδρύεται, κατ’ ορθότερη άποψη, σε περίπτωση ευθύνης από διαπραγματεύσεις. Και τούτο διότι υποκείμενο των διαπραγματεύσεων είναι η εταιρεία. Τα αντίστοιχα ισχύουν, τέλος, και επί (τυχόν) ευθύνης από διακινδύνευση.

Αντισυμβατική συμπεριφορά μελών Δ.Σ.

Δεν είναι απίθανο συμβατικές υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η εταιρεία να αθετηθούν πλήρως ή να εκπληρωθούν πλημμελώς. Η αντισυμβατική συμπεριφορά θα εκδηλωθεί, στην περίπτωση αυτή, από τα όργανα που είναι επιφορτισμένα με την εκπροσώπησή της στην εκάστοτε συμβατική σχέση.

Ο τρίτος που ζημιώθηκε -αντισυμβαλλόμενος της εταιρείας δικαιούται να στραφεί κατά της εταιρείας για την ικανοποίηση της (δευτερογενούς) αξίωσής του προς αποζημίωση. Δεν δικαιούται, όμως, να στραφεί (και) κατά του οργάνου της που ενήργησε αντισυμβατικά: το «υπαίτιο» φυσικό πρόσωπο βρίσκεται εκτός της συμβατικής σχέσης και δεν υπέχει, οποιαδήποτε, ενδοσυμβατική ευθύνη.

Η ευθύνη των μελών του ΔΣ και των υποκαταστάτων οργάνων είναι (γνωστό πως είναι) ιδιαίτερα εκτεταμένη. Δεν περιορίζεται στα στενά όρια της ΑΕ κι ούτε η ΑΕ, μόνον, είναι δυνατό να αξιώσει την αποκατάσταση της ζημίας που, ενδεχομένως, της προξένησαν.

Και τρίτοι είναι δυνατό, υπό προϋποθέσεις, να αναζητήσουν την αποκατάσταση της ζημίας τους από διοικητές της ΑΕ. Κι όταν αυτή τεκμηριώνεται είναι, κατά βάση, ευθύνη εις ολόκληρον -τόσο για την ΑΕ όσο και για τα υπαίτια φυσικά πρόσωπα- διοικητές της. Ευθύνη όμως έχουν οι τελευταίοι και έναντι των πιστωτών της εταιρείας σε περίπτωση πρόκλησης ή παρέλκυσης της πτώχευσης. Περί αυτής, όμως, επόμενη αρθρογραφία μας.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm