Το brain drain και η μεταμοντέρνα γενιά

Στην απογραφή του 1971, ο πληθυσμός της Ελλάδας σε στρογγυλούς αριθμούς ήταν 8.770.000 κατοίκους και τριάντα χρόνια αργότερα, το 2001 έφθανε τα 10.964.000 κατοίκους. Παρουσίαζε άνοδο 2.194.000 κατοίκων που αντιπροσώπευε ποσοστιαία αύξηση 25% ή 0,83% ετησίως. Η συνέχεια είναι αρκετά δυσάρεστη όμως.

Το 2011 ο πληθυσμός της χώρας υποχωρεί στα 10.811.000 κατοίκους και το 2021, με βάση τα προσωρινά στοιχεία της τελευταίας απογραφής, πλησιάζει τα 10.435.000 κατοίκους. Είναι δηλαδή μειωμένος κατά 376.000 κατοίκους, ποσοστό που αντιπροσωπεύει 3,6% σε μια δεκαετία.

Οι αριθμοί αυτοί σίγουρα στο ευρύ κοινό δεν λένε πολλά πράγματα, για να μην πούμε ότι ενδεχομένως το αφήνουν παγερά αδιάφορο. Άντε τώρα να πείσεις ένα ογδοντάχρονο παππού ότι ο εικοσάχρονος εγγονός του σε σαράντα χρόνια είναι ζήτημα αν θα έχει σύνταξη. Για τον απλό λόγο ότι ένας μισός εργαζόμενος είναι μαθηματικά αδύνατον να συντηρεί δύο συνταξιούχους περίπου. Αυτά είναι ψηλά γράμματα, όταν ο παππούς βομβαρδίζεται με το κόστος μισού κιλού φέτας.

Το δημογραφικό, όμως, στη χώρα μας δεν περιορίζεται στις παραπάνω ανιαρές, για τους πολλούς διαστάσεις. Υπάρχουν και άλλες παράμετροι που είναι ακόμα.... πιο «ανιαρές»!

Παράμετροι

Έρευνα της Eurostat, στην οποίαν αναφέρεται το Ινστιτούτο Μελετών «Θουκυδίδης», μας πληροφορεί ότι το 2020, σχετική με την πληθυσμιακή διαστρωμάτωση των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) κατέδειξε για την Ελλάδα τα εξής:

1. Στην Ελλάδα, η Διάμεση Ηλικία δηλαδή, η ηλικία κατά την οποία ο πληθυσμός της χώρας χωρίζεται σε δύο ίσες αριθμητικά ομάδες είναι τα 45,20 έτη.

2. Η ηλικιακή διαστρωμάτωση του πληθυσμού της Ελλάδας σε σχέση με τον μέσο όρο των χωρών μελών της ΕΕ είναι η εξής:

• Ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας 15 ετών και κάτω είναι το 14,30% του συνολικού πληθυσμού έναντι 15,20% του μέσου όρου των χωρών μελών της Ε.Ε.
• Ο πληθυσμός των ατόμων ηλικίας από 15 έως 19 ετών είναι το 5,10% του συνολικού πληθυσμού έναντι 5,20% του μέσου όρου των χωρών μελών της Ε.Ε.
• Ο πληθυσμός ατόμων ηλικίας από 20 έως 64 ετών είναι το 58,40% του συνολικού πληθυσμού έναντι 59,20% του μέσου όρου των χωρών μελών της Ε.Ε.
• Ο πληθυσμός ατόμων ηλικίας από 65 έως 79 ετών είναι το 15,00% του συνολικού πληθυσμού έναντι 14,60% του μέσου όρου των χωρών μελών της Ε.Ε.
• Ο πληθυσμός ατόμων ηλικίας άνω των 80 ετών είναι το 7,20% του συνολικού πληθυσμού έναντι 5.90% του μέσου όρου των χωρών μελών της Ε.Ε.

Από τα ως άνω διαπιστώνεται ότι τα ποσοστά των επιμέρους πληθυσμιακών ομάδων των νέων και του ενεργού πληθυσμού της χώρας υπολείπονται τον μέσο όρο των χωρών μελών της Ε.Ε., ενώ τα ποσοστά των επιμέρους πληθυσμιακών ομάδων που μπαίνουν ή ανήκουν στο στάδιο της τρίτης ηλικίας υπερβαίνουν τον μέσο όρο των χωρών μελών της Ε.Ε.

Από τα στοιχεία που αποτυπώνονται στις προαναφερόμενες έρευνες η αναλογία ενηλίκων προς νέους οδεύει να υπερβεί το 150/100 δηλαδή για κάθε 150 ενήλικες αντιστοιχούν 100 νέοι.

Ως προς την νέα γενιά στην Ελλάδα, έρευνα της Eurostat του 2022 κατέδειξε τα εξής

1. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 1η θέση μεταξύ των χωρών μελών της Ε.Ε. στην ανεργία των νέων με 36,80% έναντι 13,30% του μέσου όρου της Ε.Ε.
2. Το 60% των νέων από 25 έως 34 ετών στην Ελλάδα μένει με τους γονείς του έναντι 30% του μέσου όρου της Ε.Ε.
3. Η Ελλάδα κατέχει την 1η θέση μεταξύ των χωρών μελών της Ε.Ε. στο κόστος μίσθωσης μιας κατοικίας καθώς αντιστοιχεί στο 33% του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος ενός μέσου νοικοκυριού έναντι 7,80% του μέσου όρου της Ε.Ε. Ασφαλώς, το σύνηθες στις περιπτώσεις των νέων έως 35 ετών είναι το γεγονός ότι, το μέσο διατιθέμενο εισόδημα είναι κατώτερο του μέσου νοικοκυριού γεγονός που εκτινάσσει το κόστος μείωσης της κατοικίας έως και στο 50% του διατιθέμενου εισοδήματος.

Δυσμενείς επιπτώσεις

Τα δεδομένα που αποτυπώνονται στην προαναφερόμενη έρευνα της Eurostat δείχνουν ότι, στην Ελλάδα υφίσταται ένα δυσμενές περιβάλλον για την δραστηριοποίηση των νέων που χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία, υψηλό κόστος ζωής και αβεβαιότητα. Το περιβάλλον αυτό έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην δημογραφική εξέλιξη της ίδιας της χώρας, σαφώς δε επηρεάζει την οικονομική της πορεία και τη βαθύτερη κοινωνική της οργάνωση.

Δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε έτσι ότι ένας παράγοντας που παίζει πλέον ζωτικό ρόλο στις ελληνικές δημογραφικές εξελίξεις, είναι η περίφημη διαρροή επιστημονικού δυναμικού. Πρόκειται για το περίφημο brain drain, ένα φαινόμενο που προκλήθηκε και πήρε σοβαρές διαστάσεις ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης του 2010 και της προκληθείσας ύφεσης.

Είχε έτσι ως αποτέλεσμα την φυγή 400.000 περίπου πτυχιούχων νέων, καθώς και επιστημόνων από τις παραγωγικές ηλικίες στο εξωτερικό (κατά κύριο λόγω στην Ευρώπη) προς αναζήτηση εργασίας στο αντικείμενο γνώσης τους και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης.

Την περίοδο 2011-2018 είχαμε επίσης και φυγή εκτός Ελλάδας και μη επιστημονικού παραγωγικού δυναμικού, φαινόμενο που ήδη δημιουργεί προβλήματα στο χώρο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Όσο για το brain drain, όπως σαφέστατα προκύπτει από έρευνες στην αγορά εργασίας, έχει δημιουργήσει ελλείμματα σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας, στους οποίους παρατηρούνται ήδη εισαγωγές επιστημόνων.

Και αυτές οι τελευταίες πραγματοποιούνται σε μια εποχή όπου μαίνεται στη διεθνή αγορά εργασίας ο πόλεμος για την προσέλκυση ταλέντων. Ταλέντα που είναι γέννημα και θρέμμα της αρχής του 21ου αιώνα, η οποία δεν έχει καμία απολύτως σχέση, με αντιλήψεις και αρχές που παραπέμπουν στον 20ο ή τον 19ο αιώνα.

Αυτή η μεταμοντέρνα γενιά δημιουργεί τον νέο κόσμο στον οποίον η Ελλάδα καλείται να είναι παρούσα τόσο ως πολιτιστική, όσο και ως γεωπολιτική οντότητα, με μια πληθυσμιακή σύνθεση που δύσκολα θα προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.